Chuyến thăm của Bí thư Đối ngoại Ấn Độ, Harsh Shringla đến Mátxcơva vào ngày 17-18/2/2021 – cũng là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của ông trong năm nay - là một dấu hiệu quan trọng cho thấy các cơ chế song phương đã được khởi động trước hội nghị thượng đỉnh thường niên Ấn Độ - Nga. Các chuyến thăm song phương của Phó Thủ tướng Nga Yuri Borisov và Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov tới New Delhi sẽ sớm được thực hiện. Hội nghị thượng đỉnh của các nhà lãnh đạo khối BRICS năm 2021, dự kiến ​​do Ấn Độ làm chủ trì, có thể là cơ hội để Ấn Độ và Nga tổ chức hội nghị thượng đỉnh song phương.

Mối quan hệ có cấu trúc theo chiều dọc

Cuộc gặp giữa Putin-Modi năm 2020 đã không được thực hiện như kế hoạch, gây ra nhiều tranh luận trên phương tiện truyền thông Ấn Độ và giới bình luận về sự rạn nứt trong mối quan hệ hai nước. Không có gì ngạc nhiên khi Tổng thống Nga Vladimir Putin không đích thân đến Delhi, vì ông đã không có chuyến thăm nước ngoài nào kể từ tháng 1/2020 do đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, hai câu hỏi vẫn chưa được giải đáp. Thứ nhất là: Tại sao hai nước không tổ chức hội nghị trực tuyến? Và thứ hai là: Tại sao các quan chức cấp cao của Nga không đến thăm Ấn Độ vào thời điểm mà quan chức các nước khác đang trực tiếp tiếp xúc với các đối tác Ấn Độ của họ bất chấp đại dịch?

Điều này có thể bắt nguồn từ nguyên nhân là mối quan hệ Ấn Độ - Nga được quyết định theo kiểu “từ trên xuống”. Hệ quả là, khi hội nghị thượng đỉnh thường niên giữa hai nguyên thủ bị hoãn lại, nó dẫn đến việc hoãn các cuộc họp ở cấp dưới, và hợp tác song phương không được tiếp tục xúc tiến. Điều này có thể thấy rõ trong trường hợp hạn mức tín dụng 1 tỷ USD của Ấn Độ dành cho vùng Viễn Đông của Nga được công bố vào tháng 9/2019 vẫn chưa được sử dụng. Một ví dụ khác là sự chậm trễ trong Thỏa thuận hỗ trợ hậu cần đối ứng, vẫn đang ở giai đoạn cuối trước khi hoàn thiện.

Có thể lập luận rằng, trong trường hợp không có sự chuẩn bị đầy đủ, chương trình thảo luận của các nhà lãnh đạo còn chưa rõ ràng, điều này đã trở thành lý do để hoãn hội nghị thượng đỉnh. Để tránh tình trạng như vậy trong tương lai, một giải pháp khả thi là tổ chức các cuộc họp cấp bộ trưởng thường xuyên hơn theo hình thức đối thoại ‘2 + 2’. Cả Ấn Độ và Nga đều có một thỏa thuận như vậy - ở cấp bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng - với một số quốc gia khác. Cách làm này có khả năng giải quyết các vấn đề liên quan đến bức tranh địa chính trị lớn hơn và có thể tăng thêm tính năng động cho các cuộc thảo luận về các vấn đề song phương. Liệu mối quan hệ đối tác chiến lược đặc quyền của Ấn Độ - Nga có xứng đáng được thúc đẩy chặt chẽ hơn không? Cuộc đối thoại ‘2 + 2’ có thể mang lại nhiều khả năng hơn cho mối quan hệ trong tương lai không? Đây là những câu hỏi mở.

Các nút thắt địa chính trị

Trong chuyến thăm của Bí thư Đối ngoại Ấn Độ Shringla, ngoài cuộc gặp với các quan chức Nga, ông còn có cuộc giao lưu với các giáo sư nổi tiếng và các nhà ngoại giao có uy tín tại Học viện Ngoại giao Nga. Ông cũng có một cuộc gặp riêng với các chuyên gia về các vấn đề chiến lược của Nga. Điều này cho thấy ý định của New Delhi trong việc truyền tải tầm nhìn về tình hình thế giới hiện tại không chỉ cho chính phủ Nga mà còn cho các đại diện xã hội dân sự có tiếng nói ở Nga, mặc dù tiếng nói của nhóm này thường bị những người ra quyết định phớt lờ, nhưng vẫn có vai trò định hướng dư luận xã hội.

Trong bài phát biểu của tại Học viện Ngoại giao Nga, Bí thư Đối ngoại Ấn Độ thẳng thắn chỉ ra rằng: “không có cuộc thảo luận địa chính trị nào có thể hoàn thành nếu không đề cập đến Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” và nêu rõ tầm nhìn của New Delhi về khu vực này. Ông cũng bày tỏ hy vọng rằng, Ấn Độ và Nga “sẽ đồng ý nhiều hơn là bất đồng về định hướng chiến lược, tính đa cực vốn có và cần thiết, cũng như an ninh và thịnh vượng” trong ba khu vực địa lý chiến lược là Lục địa Á-Âu (Eurasia), Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và Viễn Đông Nga, và vùng Bắc Cực thuộc Nga.

Nhận xét của Bí thư Đối ngoại Ấn Độ Shringla về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh các bình luận vào tháng 12/2020 của Ngoại trưởng Nga Lavrov phê phán “các chiến lược Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương” của Mỹ, “trò chơi bài Trung” và cho rằng Ấn Độ từng là đối tượng của những “áp lực lớn” từ Washington trong hợp tác quốc phòng. Một tháng sau đó, Ngoại trưởng Lavrov đã sử dụng biện pháp sửa chữa những phát ngôn gây rạn nứt, ông gọi Ấn Độ là “đối tác rất gần gũi, rất chiến lược và rất đặc quyền” của Nga. Tuy nhiên, những ngôn từ hoa mỹ này hầu như không che đậy được những quan điểm khác nhau về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vì trong cùng một tuyên bố, nhà ngoại giao hàng đầu của Nga đã so sánh cách tiếp cận bao trùm của Ấn Độ đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương với cách tiếp cận “trái ngược” của Mỹ, Nhật Bản và Australia.

Bất chấp việc Nga không ngừng phê phán khái niệm Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và nhóm Bộ tứ, điều này rõ ràng là không hấp dẫn đối với Chính phủ Ấn Độ, New Delhi vẫn nhất quán trong nỗ lực thúc đẩy liên kết giữa Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và vùng Viễn Đông của Nga. Phát biểu tại Vladivostok vào năm 2019, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi dự đoán rằng “một bên là Viễn Đông sẽ trở thành nơi hợp lưu của Liên minh Á-Âu và một bên là Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do, rộng mở, và hòa nhập”. Đề xuất đó đã bắt đầu thành hiện thực khi các chuyên gia Ấn Độ, Nga và Nhật Bản đang nghiên cứu về triển vọng hợp tác ba bên ở khu vực Viễn Đông của Nga. Sự sẵn sàng của Ấn Độ và Nga trong việc thúc đẩy hợp tác khu vực cũng được thể hiện trong các đề xuất về các dự án kinh tế chung ở vùng Viễn Đông và trên tuyến thương mại hàng hải Chennai-Vladivostok.

Tuy nhiên, rất có khả năng Mátxcơva sẽ sớm thay đổi ý tưởng về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, vì toàn bộ khái niệm về khu vực này đang chỉ được Nga nhìn nhận qua lăng kính của các tài liệu chiến lược của Mỹ gán cho Nga là một “tác nhân xấu”. Ngoài ra, tình hình đang thay đổi nhanh ở Nam Á bổ sung thêm một nền tảng chiến lược phức tạp cho quan hệ đối tác Mátxcơva - New Delhi.

Cuộc khủng hoảng Afghanistan còn lâu mới được giải quyết. Trong khi Nga và Ấn Độ nhận ra những động lực đang thay đổi ở đất nước Afghanistan bị tàn phá bởi chiến tranh, hai nước vẫn mắc kẹt ở các quan điểm khác nhau về vấn đề này. Sau một thời gian ngừng hoạt động, Nga trở lại đi đầu trong các nỗ lực hòa bình, tự đề xuất là địa điểm tổ chức các cuộc đàm phán cho các phe của Afghanistan cũng như cuộc họp với “các bên liên quan chủ yếu bên ngoài Afghanistan”, hay còn gọi là các cuộc họp “nhóm ba bên (troika) mở rộng”. Đầu năm 2021, Mátxcơva đã dành sự chào đón nồng nhiệt cho phái đoàn Taliban do Thứ trưởng Đàm phán Hòa bình của Taliban ông Sher Mohammad Abbas Stanikzai dẫn đầu. Sau đó, vào ngày 17/2/2021, cuộc khủng hoảng Afghanistan đã được thảo luận tại cuộc hội đàm giữa hai Ngoại trưởng Lavrov-Shringla và hai ngày sau, ngày 19/2/2021, Zamir Kabulov, người chủ chốt của Điện Kremlin về Afghanistan, đã đến thăm Islamabad, nơi ông gặp Tướng quân đội Pakistan Qamar Javed Bajwa và Bộ trưởng Ngoại giao Pakistan, Shah Mahmood Qureshi.

Trong cuộc phỏng vấn gần đây với Hãng thông tấn và Đài phát thanh Sputnik của Nga, Kabulov nói rằng, Nga tin rằng, Taliban tuân thủ thỏa thuận Doha “gần như hoàn hảo… nhưng không thể nhận xét như vậy về phía Mỹ”. Trong khi Nga thể hiện sự hiểu biết sâu sắc và thậm chí tôn trọng các mục tiêu và yêu cầu của Taliban, thì Ấn Độ cho rằng, Taliban phải chịu trách nhiệm về những hành động tàn bạo ở Afghanistan làm kìm hãm hòa bình ở nước này. Như Shringla đã phát biểu trong bài phát biểu ở Mátxcơva, “sự gia tăng bạo lực và những vụ giết hại có chủ đích nhằm vào các nhà hoạt động Afghanistan không có lợi cho tiến trình hòa bình đang diễn ra”.

Ở đây, vai trò của Pakistan khó có thể bị bỏ qua, trong đó sự tiếp cận của Nga dường như không còn vô tư. Đây là một mối quan hệ ngày càng ấm lên, nhờ những lợi ích chung. Mátxcơva và Islamabad dường như mong đợi vấn đề Afghanistan kết thúc theo cách tương tự - không có Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani và nội các của ông ta, và với một số cơ cấu lâm thời bao gồm đủ số lượng đại diện của Taliban. Tuy nhiên, có một cảnh báo: Không giống như Pakistan, Nga tin rằng, một Afghanistan hoàn toàn nằm dưới sự quản lý của Taliban là một ý tưởng tồi và không tán thành luận điệu của Taliban về việc lập ra Các Tiểu vương quốc Hồi giáo.

Sự đồng thuận ngày càng tăng về bài toán Afghanistan chỉ là một phần của đối thoại Nga - Pakistan, vốn cũng được thúc đẩy bởi các dự án năng lượng chung và tiềm năng hợp tác quốc phòng. Một số phương tiện truyền thông Nga, trích lời Tướng Bajwa, gần đây đã báo cáo về “các hợp đồng với Nga của Islamabad về việc cung cấp các hệ thống vũ khí chống tăng, hệ thống phòng không và vũ khí nhỏ”.

Báo cáo này không được xác nhận chính thức, nhưng cũng không bị phía Nga phủ nhận. Một thỏa thuận, có lẽ là hạn chế hơn Pakistan mong muốn, có vẻ khá khả thi vì Mátxcơva dường như đang đưa ra quyết định xuất khẩu quốc phòng sang Pakistan, bất chấp việc Ấn Độ yêu cầu thực thi “chính sách không cung cấp vũ khí cho Pakistan”.

Ngoài tất cả những điều chưa thống nhất, chính phương trình “Nga + Trung Quốc” mới là điều khiến New Delhi lo lắng nhất. Nga đã tăng cường hợp tác chính trị, kinh tế và quân sự với Trung Quốc. Điều này cũng bắt nguồn từ mối quan hệ của họ với phương Tây, đặc biệt là “chính sách ngăn chặn kép” của Mỹ chống lại hai bên.

Tuy nhiên, bất chấp mối quan hệ đối tác chặt chẽ với Bắc Kinh, Mátxcơva đã từ chối đứng về phía Ấn Độ hay Trung Quốc. Nga quan tâm đến mối quan hệ tốt đẹp giữa hai đối tác châu Á và nỗ lực để đạt được sự cân bằng tốt giữa hai nước. Điều này thể hiện rõ ràng trong quan điểm của Nga trong cuộc đọ sức giữa Ấn Độ - Trung Quốc ở đông Ladakh vào năm 2020. Nga đã cấp tốc cung cấp quân sự cho Ấn Độ vài tuần sau cuộc đụng độ ở thung lũng Galwan vì Nga tuyên bố “phản ứng tích cực với mọi yêu cầu quốc phòng từ phía Ấn Độ”. Điều này phù hợp với việc Bắc Kinh và Mátxcơva ngại ủng hộ cho nhau trong các vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Cách tiếp cận này có thể thay đổi trong tương lai không?

Rõ ràng là mối quan hệ của Nga với phương Tây sẽ vẫn căng thẳng trong thời gian còn lại của nhiệm kỳ tổng thống của Putin, và nó sẽ tiếp tục bị thu hút về phía phương Tây, ngay cả khi có một số thất bại đối với Trung Quốc. Với bản chất và cấu trúc của quan hệ hợp tác Nga-Trung, sự phụ thuộc của Mátxcơva vào Bắc Kinh có xu hướng phát triển hơn nữa và có thể để lại nhiều hệ quả.

Sự chuyển hướng giữa các lợi ích xung đột trên khắp Âu-Á và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương sẽ xác định quỹ đạo của mối quan hệ Ấn Độ-Nga trong ngắn hạn. Với nhiều biến số đang diễn ra, trừ khi cả hai cố gắng hợp tác để đạt được nguyện vọng và mục tiêu của họ ở những vùng địa lý chiến lược, con đường phía trước có thể còn gập ghềnh hơn trước.

Tác giả: Aleksei Zakharov, Nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Phương Đông, Viện Hàn lâm Khoa học Nga, trước đây là Nghiên cứu viên tại Quỹ Nghiên cứu Người quan sát (ORF), New Delhi.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

Nguồn: https://www.orfonline.org/expert-speak/is-it-time-for-damage-control-in-india-russia-ties/

Bấm vào đây để đọc bản tiếng Anh của bài viết này/Click here to read the English version of this article