Giới thiệu sách: Himalaya đứt gãy: Ấn Độ-Tây Tạng-Trung Quốc 1949-1962

The Fractured Himalaya: India Tibet China 1949-1962

Đã 60 năm kể từ khi Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) mở màn bằng một loạt hỏa lực vào lính biên phòng Ấn Độ, báo trước những gì sẽ kết thúc như một thất bại nhục nhã của Ấn Độ. Nhưng tiếng súng Himalaya vẫn tiếp tục vang vọng cho đến ngày nay. Cốt lõi của cuộc tranh luận đang tiếp diễn là câu hỏi: liệu thủ tướng đầu tiên của Ấn Độ Jawaharlal Nehru có phải là người ngây thơ và quản lý yếu kém là nguyên nhân chính đằng sau sự thất bại? Đó không đơn thuần chỉ là cuộc tranh luận mang tính học thuật. Hiện tại, khi Ấn Độ và Trung Quốc đối đầu nhau trên nóc nhà của thế giới chuẩn bị cho một trận chiến khác, Đảng Bharatiya Janata (BJP) cầm quyền đã quy kết trách nhiệm cho đối thủ chính trị chính của họ - Đảng Quốc đại - được lãnh đạo bởi hậu duệ của Nehru.

Được nghiên cứu kỹ lưỡng và được viết một cách hấp dẫn, "The Fractured Himalaya" cuối cùng đã cung cấp một câu trả lời rõ ràng. Cuốn sách chắc chắn sẽ không chấm dứt tranh cãi chính trị, nhưng nó đã tường thuật chi tiết tỉ mỉ về 13 năm quan trọng dẫn đến cuộc chiến năm 1962, cung cấp câu trả lời thuyết phục nhất có thể. Bị thúc đẩy bởi những giả định sai lầm về Trung Quốc, Nehru đã phớt lờ những dấu hiệu rắc rối ban đầu, và sau đó, bị tê liệt bởi dư luận cứng rắn và phe đối lập chính trị, đã không đạt được thỏa thuận.

Nirupama Rao, cựu Ngoại trưởng Ấn Độ, đã mở ra câu chuyện hết sức phức tạp này trong những năm đầu của mối quan hệ Ấn Độ-Trung Quốc. Với tư cách là một nhà ngoại giao, lời kể của Rao không chỉ dựa trên tài liệu lưu trữ từ Ấn Độ, Trung Quốc, Anh và Mỹ, mà còn dựa trên kiến thức cá nhân sâu sắc về Trung Quốc, nơi bà từng là Đại sứ Ấn Độ tại đây. Ngoài ra, bà còn mang đến cái nhìn sâu sắc về mê cung của các cuộc đàm phán và tương tác chính thức diễn ra giữa hai quốc gia từ năm 1949 đến năm 1962.

"The Fractured Himalaya" xem xét các điểm uốn khi quỹ đạo ngoại giao giữa hai quốc gia này lẽ ra có thể điều chỉnh hướng đi nhưng đã không thực hiện. Điều quan trọng là nó tập trung vào tình thế tiến thoái lưỡng nan chiến lược do Tây Tạng đặt ra trong quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc – một tình thế tiến thoái lưỡng nan còn lâu mới được giải quyết. Câu hỏi về Tây Tạng được đan xen chặt chẽ vào cấu trúc của lịch sử giai đoạn này. Tác phẩm cũng soi sáng những nhân vật chủ chốt có liên quan – Jawaharlal Nehru, Mao Trạch Đông, Chu Ân Lai và Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 – và những tương tác của họ vào năm tháng đó, và từng bước tiến gần hơn đến cuộc xung đột năm 1962.

Trong trạng thái hưng phấn sau độc lập về một châu Á đang trỗi dậy, Nehru không thể tưởng tượng về một cuộc xung đột lãnh thổ với Trung Quốc, và cũng không chú ý đến những dấu hiệu dù rất nhỏ của một cuộc tranh chấp đang âm ỉ ở biên giới. Ông giải thích sự im lặng của Trung Quốc đối với đường ranh giới McMahon là sự chấp nhận của Trung Quốc. Đường ranh giới được vạch ra tại Hội nghị Simla (1913-14) giữa Trung Quốc, Anh và Tây Tạng.

Như Rao viết, “Nehru đã ngừng hoài nghi khi ông ấy tin lời Chu Ân Lai khi Chu nói với ông ấy trong các cuộc họp song phương từ năm 1954 trở đi rằng Trung Quốc không có thời gian để sửa đổi các đường biên giới được thể hiện trong các bản đồ cũ, hoặc rằng Trung Quốc có ý định chấp nhận đường ranh giới McMahon là hiện thực sau khi tham khảo ý kiến của chính quyền Tây Tạng. Những ảo tưởng của Nehru tan vỡ khi năm 1959 khép lại và trong những năm tiếp theo."

Việc không đạt được thỏa hiệp đó đã dẫn đến đổ máu quy mô lớn trong vòng vài năm và tạo bối cảnh lịch sử cho trận giao tranh mới nhất ở Thung lũng Galwan vào năm 2020. Tóm lại, biên giới Himalaya một lần nữa nổi lên như một điểm nóng toàn cầu.

Các chính trị gia hiện tại sẽ không bao giờ tha thứ cho Nehru, nhưng lịch sử sẽ phán xét ông ấy như thế nào? Rao kết luận rằng “Nehru nổi lên từ câu chuyện này là thiếu sót, nhưng thiếu sót ở khía cạnh anh hùng: chùn bước, lu mờ và khom lưng ở cuối câu chuyện của chúng ta, vật lộn với những con quỷ bên trong của chính mình khi mối quan hệ với Trung Quốc tan rã trước mắt, với những thiệt hại đã gây ra cho lợi ích và uy tín quốc gia của Ấn Độ”. Nhưng bà cũng lưu ý rằng các cộng sự thân cận của Nehru đã không chỉ ra những sai sót của ông và bối cảnh mà ông điều hành đất nước. Bà nhắc nhở chúng ta rằng, “Mọi quyết định đều được sinh ra từ một bối cảnh nhất định, một tập hợp hoàn cảnh xung quanh thường phức tạp. Đơn giản hóa không phải là một câu trả lời.”