SỰ PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC VỀ NGOẠI GIAO ĐA PHƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH MỚI

Kính thưa PGS, TS Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
Kính thưa các đồng nghiệp trong cộng đồng ngoại giao và các bạn,
Xin chào, chào buổi sáng

PGS, TS Nguyễn Viết Thảo và đồng nghiệp của tôi từ Liên minh châu Âu đã trình bày những quan điểm sâu sắc, thú vị và đáng suy ngẫm. Tôi xin phép giới hạn phần phát biểu của mình trong các nội dung sau và xin nhấn mạnh rằng đây chỉ là quan điểm cá nhân của tôi:
(i) Ngoại giao đa phương: Chúng ta có cần nó không?
(ii) Tình trạng của ngoại giao đa phương ngày nay
(iii) Ấn Độ nhìn nhận ngoại giao đa phương như thế nào
(iv) Câu chuyện ngoại giao đa phương giữa Ấn Độ và Việt Nam

Tầm quan trọng của ngoại giao đa phương:
Ngoại giao đa phương là gì? Trong bối cảnh toàn cầu đang biến động hôm nay, “đa phương” là một khái niệm được nhắc tới nhiều. Nếu hỏi một người bình thường, đa phương nghĩa là gì? Nói đơn giản… là đem con người lại gần nhau… đem các quốc gia lại với nhau. Đưa các bên liên quan lên cùng một diễn đàn để thảo luận các vấn đề thuộc lợi ích chung toàn cầu và những vấn đề ảnh hưởng tới nhiều bên.
Chúng ta có cần ngoại giao đa phương hay có thể bỏ qua nó? Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, với các liên kết chuỗi cung ứng toàn cầu, thương mại, kết nối, các công nghệ then chốt như AI và khoáng sản chiến lược, câu trả lời là một tiếng “Có” dứt khoát - ngoại giao đa phương phải tồn tại. Hợp tác quốc tế nhiều hơn chính là câu trả lời. Nhưng liệu chúng ta thực sự đang đi theo hướng đó?
Một số vấn đề được giải quyết tốt hơn theo cách song phương, một số khác theo cách đa phương hạn chế (plurilateral). Điều đó là bình thường.
LHQ, WTO, G7, ASEAN, G20… tất cả đều được thành lập với một mục đích. Đó là cách làm đa phương.

Tình trạng ngoại giao đa phương ngày nay
Điều này dẫn tôi tới câu hỏi thứ hai: tình trạng của ngoại giao đa phương hiện nay như thế nào? Có đạt như mong muốn không? Chúng ta có nên hài lòng?
Khi nhắc tới đa phương, điều đầu tiên xuất hiện trong tâm trí là Liên Hợp Quốc. Nếu chúng ta tiến hành một kiểm toán trung thực về LHQ, chúng ta phải thừa nhận rằng không phải mọi thứ đều ổn. Quy trình ra quyết định của LHQ vừa không phản ánh đúng thành phần thành viên hiện nay, vừa không xử lý được các ưu tiên toàn cầu. Các cuộc tranh luận ngày càng phân cực và quyết sách rơi vào bế tắc. Giờ đây, áp lực tài chính lại trở thành mối quan ngại bổ sung. Thách thức đặt ra là làm sao vừa duy trì được LHQ vừa tái thiết nó để phù hợp với thực tế năm 2025, khi tổ chức vẫn bị ràng buộc bởi cơ cấu thành viên cổ lỗ sĩ của năm 1945. Kiến trúc 80 năm tuổi của LHQ cần được xem xét và thiết kế lại để phù hợp với mục đích. Khi năng lực tìm tiếng nói chung giảm, niềm tin vào đa phương cũng suy giảm.
Câu chuyện tương tự cũng vang lên ở các thể chế quản trị toàn cầu khác, kể cả các định chế tài chính toàn cầu.
Bối cảnh toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu rộng. Một đặc điểm nổi bật là kinh tế ngày càng gắn bó chặt chẽ với chính trị. Hệ thống hiện tại đã đặt ra các điều kiện tương tác hoàn toàn mới. Trong kịch bản này, khi có cảm nhận rằng đa phương không mang lại hiệu quả, người ta tìm đến các phương án khác với tính cấp bách hơn — giải quyết song phương và thông qua các tổ chức khu vực. Tôi không nói những cách tiếp cận này là sai.
Các tổ chức khu vực trên khắp địa lý và châu lục là những trụ cột quan trọng của đa phương. Những thể chế này đóng góp có giá trị cho trật tự toàn cầu.

Ấn Độ nhìn nhận ngoại giao đa phương như thế nào
Ấn Độ luôn là một người ủng hộ kiên định cho đa phương. Chúng tôi tin điều này là nền tảng để duy trì trật tự toàn cầu.
Chúng tôi tin — như Thủ tướng Modi đã đề cập tại Hội nghị thượng đỉnh về Tương lai hồi tháng 9 năm ngoái ở New York — rằng “cải cách là chìa khóa để giữ tính thích đáng (relevance)”.
Việc đưa thành viên Liên minh châu Phi (AU, đại diện hơn 54 quốc gia) vào G20 trong nhiệm kỳ chủ tịch G20 của Ấn Độ là một ví dụ cho cam kết của chúng tôi với đa phương. Ấn Độ luôn là tiếng nói cho Phía Nam Toàn cầu trên các diễn đàn đa phương.
Một hệ thống đa phương thông minh hơn, phản ứng nhanh hơn, mang tính bao trùm và không vụ lợi — tóm lại, đa phương được cải cách. Cải cách không phải là điều mong muốn mà là bắt buộc.
Hợp tác quốc tế phải được ưu tiên. Chúng ta cần kiên định, giữ vững và thắt chặt tình hữu nghị. Ấn Độ cam kết với đa phương.

Ấn Độ và Việt Nam trong ngoại giao đa phương
Vài tuần ở Việt Nam đầy sống động và đậm tính lịch sử đã dạy tôi vì sao Ấn Độ và Việt Nam là đối tác truyền thống và chiến lược. Có sự đồng cảm trong chính sách và sự hội tụ trong quan điểm chiến lược.
Ông Aakash — Thư ký Chính trị tại Đại sứ quán của tôi — đã tường trình cho tôi về chiến lược “Hội nhập Quốc tế” của Việt Nam, vốn khá tương đồng với quan điểm đa phương của chúng tôi. Chính sách “4 không” của Việt Nam có nhiều điểm cộng hưởng với chính sách đối ngoại của Ấn Độ. Trong thời kỳ bất định này, việc thấy một đối tác gần gũi như Việt Nam chia sẻ những cách tiếp cận tương tự là điều đương nhiên. Đây cũng là cách cộng đồng quốc tế nhìn nhận một quốc gia quan trọng như Việt Nam.
Cách tiếp cận của Việt Nam trong hoạt động ngoại giao đa phương, theo tôi hiểu, phản chiếu tư duy “Hội nhập Quốc tế” của các bạn — nếu có đồng nghiệp Việt Nam ở đây xin vui lòng chỉnh sửa tôi nếu cần.
Là người mới tìm hiểu về Việt Nam, tôi tóm lược vài điểm then chốt trong cách tiếp cận này như sau:
(i) Ủng hộ trật tự dựa trên luật lệ;
(ii) Cải cách các thể chế quốc tế cho phù hợp với thực tế thế kỷ XXI;
(iii) Đoàn kết với Phía Nam Toàn cầu;
(iv) Giải quyết xung đột bằng biện pháp hòa bình;
(v) Thúc đẩy phát triển bền vững và hành động vì khí hậu.
Tất cả những điểm nêu trên cũng là nền tảng cho quan điểm của Ấn Độ.
Trong ASEAN, Việt Nam là một trụ cột mạnh mẽ. Việt Nam cũng là đối tác quan trọng trong “Chính sách Hướng Đông” của Ấn Độ và trong khuôn khổ “Ấn Độ–Thái Bình Dương”, dựa trên lợi ích chung trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng cho khu vực.
Việt Nam là một diễn viên tích cực tại LHQ và các tổ chức khác. Việc quý vị giữ vai trò thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2020–2021 là điều đáng trân trọng; trong nhiệm kỳ đó quý vị đã triển khai nhiều sáng kiến. Đóng góp của Việt Nam cho hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ đang tăng dần. Những người có mặt ở đây có thể biết: Ấn Độ và Việt Nam vừa kết thúc lần thứ 6 cuộc tập trận VINBAX, một cuộc diễn tập quân sự chung thường niên hướng tới nỗ lực gìn giữ hòa bình của LHQ. Chúng ta đều đã tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 gần đây tại Nam Phi.
Cam kết chung của chúng ta đối với luật pháp quốc tế, mong muốn cải cách đa phương và tầm nhìn bao trùm cho kiến trúc khu vực khiến sự hợp tác Ấn Độ–Việt Nam trở thành một yếu tố ổn định cho khu vực. Chúng ta ủng hộ tiến hóa chứ không ủng hộ chủ nghĩa bành trướng.
Ấn Độ và Việt Nam đều là hai nền kinh tế tăng trưởng nhanh, có cơ cấu dân số trẻ và xã hội đầy khát vọng. Chúng ta cùng tin vào phát triển lấy con người làm trung tâm và bao trùm. Điều này có lợi cho đa phương.
Kết luận, Việt Nam là một nhân vật quan trọng ở khu vực và trên trường quốc tế. Đa phương cần có Việt Nam để bảo đảm lợi ích chung toàn cầu và trật tự toàn cầu. Ấn Độ sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ với người bạn gần gũi Việt Nam trên diễn đàn đa phương khi chúng ta cùng kỷ niệm 10 năm Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện vào năm tới.
Xin cảm ơn!