(Tiếp theo phần 1)

Hợp tác giữa Việt Nam, ASEAN - Ấn Độ trong lĩnh vực ngoại giao, an ninh, quốc phòng

VINOD ANAND*

Quốc phòng và an ninh: Hợp tác song phương

Khuôn khổ hợp tác an ninh quốc phòng chính thức Ấn Độ - Việt Nam dựa trên sự hợp tác quốc phòng được ký kết bởi Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ khi đó là George Fernvàez trong chuyến thăm Việt Nam năm 2000. Đào tạo phi công cho lực lượng Không quân, tập trận chung hải quân và canh gác bờ biển, các cuộc đối thoại thường xuyên ở cấp Bộ trưởng Quốc phòng đã được thiết lập kể từ đó. Hiệp định Quan hệ Đối tác chiến lược năm 2007 đã củng cố vững chắc thêm những hoạt động này và làm cơ sở cho sự hợp tác hơn nữa về lĩnh vực quốc phòng. 

Tuy nhiên, trong những năm gần đây và đặc biệt là chính phủ mới lên cam quyền ở New Delhi đã truyền một động lực mới cho những trao đổi quốc phòng. Trong chuyến thăm Hà Nội vào tháng 8/2014 Tổng thống Pranab Mukherjee đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của an ninh và quốc phòng với Việt Nam, thì trong chuyến thăm của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tới Ấn Độ tháng 10/2014, Thủ tướng Modi đã nói rằng “Hợp tác quốc phòng của Ấn Độ với Việt Nam là một trong những hợp tác quan trọng nhất. Ấn Độ tiếp tục cam kết hiện đại hoá lực lượng an ninh và quốc phòng của Việt Nam. Điều này bao gồm cả mở rộng các chương trình đào tạo của Ấn Độ có ý nghĩa rất quan trọng hiện nay, các cuộc tập trận chung và hợp tác trong trang thiết bị quốc phòng.” Ngài Modi cũng tuyên bố cấp một hạn mức tín dụng trị giá 100 triệu USD cho việc mua sắm quốc phòng của Việt Nam. Việt Nam sẽ sử dụng khoản tín dụng này để mua các tầu tuần tra ngoài khơi để trinh sát và giám sát vùng biển tranh chấp ở Biển Đông và nhờ đó tăng cường khả năng cho Lực lượng bảo vệ bờ biển của mình.

Một Biên bản ghi nhớ đã được ký giữa hai bên để thành lập một Trung tâm Ngôn ngữ Anh và Đào tạo Cộng nghệ thông tin Việt Nam - Ấn Độ tại Học viện Bưu chính Viễn thông, Bộ Quốc phòng của Việt Nam. Trung tâm sẽ là một địa điểm để dạy tiếng Anh và công nghệ thông tin để nâng cao trình độ cho học viên ở lĩnh vực này. Trung tâm sẽ đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng cho giáo viên tiếng Anh của các trường và cơ sở đào tạo của lực lượng vũ trang đồng thời trang bị kiến thức chuẩn bị cho giáo dục đại học. Trung tâm này sẽ phát triển thành một Trung tâm nghiên cứu xuất sắc (Centre for Excellence); phối hợp với các Trung tâm tiếng Anh và Công nghệ thông tin khác ở Việt Nam với sự hỗ trợ của Chính phủ Ấn Độ. 

Theo Thủ tướng Modi, Việt Nam là ưu tiên hàng đầu cho những nỗ lực của Ấn Độ ở khu vực châu Á Thái Bình Dương đang được Chính phủ khấn trương và chú trọng tăng cường kể từ khi lên cầm quyền. Trước đó trong chuyến thăm Nhật Bản vào tháng 9/2014, ông đã ám chỉ đến chính sách bành trướng của Trung Quốc trong bản tuyên bố chung và tiếp đó trong chuyến thăm Mỹ ông đã kêu gọi “bảo vệ an ninh trên biển ở Biển Đông.” Tháng Giêng năm nay Ấn Độ và Mỹ đã thông qua một Tầm nhìn chung về châu Á Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương mà bên cạnh những vấn đề khác đã khẳng định tầm quan trọng của việc giám sát an ninh trên biển và bảo đảm tự do hàng hải và các chuyến bay qua khu vực, nhất là ở Biển Đông khi nhấn mạnh đến một cam kết chung nhằm tăng cường Cuộc họp Thượng đỉnh Đông Á và thúc đẩy đối thoại về những vấn đề an ninh và chính trị quan trọng.

Một động lực nữa cho mối quan hệ quốc phòng tăng lên của Việt Nam -Ấn Độ là việc ký một Tuyên bố Tầm nhìn chung về Hợp tác quốc phòng cho giai đoạn 5 năm từ 2015 đến 2020 trong chuyến thăm Việt Nam của Đại tướng Phùng Quang Thanh đến Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrikar tháng 5 năm nay. Hiệp định sẽ được ký lại sau khi xem xét và đánh giá những bước đi đã thực hiện cho đến nay. Đồng thời, một Biên bản ghi nhớ đã được ký kết giữa Lực lượng bảo vệ bờ biển Ấn Độ và Lực lượng bảo vệ bờ biển Việt Nam nhằm đánh giá đúng vai trò của hai bên trong vấn đề an ninh trên biển.

Cố vấn an ninh quốc gia của Ấn Độ, Ajit Doval đã đến Việt Nam trong tháng 4 và khẳng định rằng Ấn Độ sẽ làm tất cả để giúp Việt Nam trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng, đặc biệt là ngành công nghiệp quốc phòng, kỹ thuật quân sự, tình báo, đào tạo, an ninh mạng.

Chúng ta đều biết rõ rằng Ấn Độ đã cung cấp phụ tùng thay thế cho một số thiết bị của Nga cho Hải quân Việt Nam và đào tạo cơ bản cho hoạt động tầu ngầm. Chẳng hạn, Ấn Độ đã cung cấp phụ tùng tầu chiến Petya do Nga sản xuất và tầu tên lửa OSA-II của hải quân Việt Nam. Việt Nam đã mua ba tầu ngầm Kilo hiện đại và tiên tiến hơn nhiều so với loại mà Hải quân Ấn Độ đã mua hai thập kỷ trước. Thuỷ thủ Việt Nam đang được đào tạo về chiến tranh tầu ngầm hoặc ‘đào tạo chiến đấu dưới nước’ tại trường tầu ngầm INS Satavahana của Hải quân ở thành phố Visakhapatnam từ tháng 10/2013. Chương trình đào tạo bao gồm học thuyết và chiến thuật chiến tranh tầu ngầm. Tầu hải quân Ấn Độ thường ghé qua cảng tạm dừng ở Việt Nam và treo cờ để thể hiện quyền đi lại và tự do hàng hải ở vùng biển quốc tế. Về Không quân, Ấn Độ cũng đã có kế hoạch đào tạo cho phi công Không quân Việt Nam lái máy bay chiến đấu Sukhoi. Tăng cường năng lực cho lực lượng Không quân Việt Nam để tăng cường môi trường an ninh cũng là một trong những mục đích quan trọng cần đạt được. 

Để tăng cường và tiếp tục đẩy mạnh quan hệ hợp tác an ninh và quốc phòng, Tư lệnh Không quân Ấn Độ, Arup Raha (đồng thời là Trưởng ban tham mưu) đã đến Hà Nội vào trung tuần tháng 9 để thảo luận hợp tác quân sự với đối tác Việt Nam. Mặc dù an ninh hàng hải là chủ đề chính của các cơ chế hợp tác Ấn Độ - Việt Nam nhưng chuyến thăm của Anup Raha đã thể hiện sự mở rộng chương trình nghị sự của sự hợp tác chiến lược giữa hai bên.

Khuôn khổ hợp tác về một loạt các vấn đề an ninh quốc gia đã được triển khai trong nhiều năm qua. Đã có những sáng kiến nhằm tăng cường sự hợp tác về chống khủng bố, buôn lậu, tội phạm xuyên biên giới, rửa tiền, tội phạm công nghệ cao và các tội phạm khác. Cũng đã có một hiệp ước về hỗ trợ tư pháp trong việc phòng ngừa, điều tra và xét xử tội phạm. Việc đào tạo các cán bộ điều tra của Việt Nam về lĩnh vực rửa tiền, tội phạm kinh tế, tội phạm có tổ chức và buôn bán ma tuý và những lĩnh vực khác nữa đang nhận được sự cố gắng chung của hai bên.

Hợp tác nhiều bên Việt Nam, Ấn Độ  và ASEAN

Việt Nam và Ấn Độ đã phối hợp cách tiếp cận chính sách an ninh và ngoại giao của mình ở nhiều diễn đan đa phương và đặc biệt là ở ASEAN, ARF và EAS. Với việc chỉ định Việt Nam là quốc gia điều phối viên đối với việc tham gia cùng ASEAN của Ấn Độ từ năm 2015 đến 2018, Ấn Độ sẽ nổi lên trong mối quan hệ nhiều mặt với tổ chức này. Như đã đề cập ở trên, Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong Chính sách Hướng Đông và giờ đây là Chính sách Hành động phía Đông của Ấn Độ.

Tháng 12/2012, Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt ASEAN - Ấn Độ được tổ chức ở New Delhi đánh dấu ý nghĩa cho 2 thập kỷ Chính sách Hướng Đông Ấn Độ. Quan hệ thương mại gia tăng đi cùng với sự mở rộng quan hệ trong những lĩnh vực an ninh và quốc phòng; sự gắn kết chủ yếu về kinh tế và chính trị đã có được nội dung chiến lược trong những năm gần đây. Ấn Độ và các nước trong khu vực đều có chung mối đe doạ và thách thức trong những lĩnh vực an ninh phi truyền thống. Ấn Độ và các quốc gia Đông Nam Á đang đẩy mạnh mối quan hệ an ninh và quốc phòng ở cả cấp độ song phương và đa phương để đối phó với những đe doạ này. Hợp tác quốc phòng với các thành viên ASEAN có định hướng chủ yếu trao đổi các cuộc viếng thăm cấp cao, đối thoại chiến lược, cảng tạm dừng (port calls), trao đổi đào tạo, tập trận chung và cung cấp trang thiết bị quốc phòng. (Xem tiếp phần 3)

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ dịch

* Chuyên gia, Nghiên cứu viên cao cấp