Sự gia tăng của các cuộc khủng hoảng tài chính mà một số nước đang phát triển phải đối mặt là một yếu tố nữa khiến các quốc gia tìm kiếm các giải pháp thay thế đồng đô la. BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) hiện vẫn chưa tìm ra giải pháp triệt để trong vấn đề này.

Cuộc chiến do Nga phát động tại Ukraine và các biện pháp trừng phạt áp đặt đối với Nga, nhà xuất khẩu năng lượng lớn, đã làm dấy lên nhiều lo ngại. Đây là chất xúc tác để BRICS chứng minh là nhóm có thể có các yếu tố đáng tin cậy hơn bao giờ hết.

Hai trong số các thành viên của nhóm là Trung Quốc và Ấn Độ, được xếp hạng trong số năm nền kinh tế hàng đầu toàn cầu, Brazil đứng thứ tám và Nga thứ mười một, mang lại sức mạnh kinh tế cho nhóm BRICS, chiếm gần một phần tư tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu.

Joseph Sullivan, cựu cố vấn đặc biệt tại Hội đồng Cố vấn Kinh tế Nhà Trắng của cựu Tổng thống Donald Trump, nói rằng một loại tiền tệ trong nhóm BRICS sẽ đặt ra thách thức lớn hơn so với các loại tiền tệ riêng lẻ, bao gồm cả Nhân dân tệ.

“Nó sẽ giống như một liên minh mới của những nước đang phát triển. Quy mô GDP của các nước này gộp lại hiện không chỉ vượt trội so với Mỹ, mà còn có thể so với toàn bộ G-7 (nhóm các nền kinh tế lớn của phương Tây)”, ông viết trên tạp chí Chính sách Đối ngoại.

Trung Quốc, với tư cách là quốc gia thương mại hàng đầu thế giới, có lợi ích nhất định trong việc hất cẳng đồng đô la, và Nga bị ép buộc bởi các biện pháp trừng phạt. Động lực cho yếu tố còn lại là nhập khẩu năng lượng từ Nga.

Theo Anil Sooklal đặc phái viên BRICS của Nam Phi, nước chủ nhà của hội nghị thượng đỉnh BRICS vào tháng 6/2023, BRICS đang tìm cách tăng cường sử dụng đồng tiền của các thành viên trong thương mại chung như một bước đầu tiên hướng tới một đồng tiền chung.

BRICS đang nhận được yêu cầu thành viên từ một số quốc gia có thể tham gia vào thương mại phi đô la hóa. Nhiều quốc gia đã liên tục đặt câu hỏi về sức mạnh của đồng đô la. Iran với nền kinh tế có quy mô đáng chú ý là một trong những quốc gia đầu tiên tuyên bố rõ ràng về việc phi đô la hóa trong những năm gần đây khi nước này phải đối mặt với sự tấn công dữ dội của các biện pháp trừng phạt của Mỹ, ngay cả khi nước này đang tìm hướng giải quyết.

Nước Pháp có lịch sử là không tuân thủ ý thức hệ châu Âu, là quốc gia mới nhất bắn phát súng cảnh cáo, dường như phá vỡ hàng ngũ với phương Tây. Sau chuyến thăm hào nhoáng tới Trung Quốc, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói với tờ Politico rằng châu Âu nên cắt giảm sự phụ thuộc vào “lãnh thổ của Mỹ bên ngoài nước Mỹ” ám chỉ những nơi phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ.

Thừa nhận sự trỗi dậy của Trung Quốc, ông nói thêm rằng nếu căng thẳng giữa “hai siêu cường” gia tăng thì “quyền tự chủ chiến lược của chúng tôi” sẽ bị tổn hại “và chúng tôi sẽ trở thành chư hầu”.

Dưới thời Tổng thống Lula Da Silva, Brazil đang đẩy mạnh hơn nữa phi đô la hóa thương mại và chuyển sang sử dụng tiền tệ quốc gia. Trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc, ông đã lên án sự thống trị của đồng đô la và nói rằng các nước đang phát triển nên tìm một giải pháp thay thế đồng đô la Mỹ.

Trên cơ sở song phương, các nền kinh tế lớn nhất Nam Mỹ, Argentina và Brazil, đang nỗ lực tạo ra một đồng tiền chung cho thương mại và tài chính trong khi vẫn giữ lại đồng peso và đồng real của họ ở trong nước. Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cũng đề xuất thành lập một “Quỹ tiền tệ châu Á” trong chuyến thăm Trung Quốc, theo China Daily. Nhà đầu tư và xuất khẩu năng lượng lớn Bộ trưởng Tài chính Ả-rập Xê-út Mohammed Al-Jadaan cũng nói rằng đất nước của ông sẽ sẵn sàng cho thương mại phi đô la hóa.

Các nhà quảng bá tiền điện tử là một khu vực cử tri lớn, mới nổi để phi đô la hóa với hy vọng Bitcoin hoặc một loại tiền kỹ thuật số khác được chấp nhận. Nhưng họ là một nhóm vô định hình và tiền điện tử thiếu sự hỗ trợ của nhà nước hoặc cơ quan quản lý đáng tin cậy. Trong khi đó, các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc đã triển khai các loại tiền kỹ thuật số về cơ bản là phiên bản điện tử của tiền giấy ngân hàng hiện có của họ — và, trong bất kỳ trường hợp nào, các giao dịch quốc tế lớn đều được thực hiện bằng điện tử.

Đã có một số kịch bản được vẽ ra để phát triển một loại tiền tệ chung trong nhóm BRICS. Sooklal nói với hãng thông tấn Nga TASS rằng việc các nước BRICS sử dụng nhiều hơn các loại tiền tệ quốc gia trong đầu tư và các giao dịch khác cũng là điều kiện tiên quyết để tiến tới một loại tiền tệ chung. Ông nói với Bloomberg rằng tại hội nghị thượng đỉnh tháng 6/2023, các nhà lãnh đạo BRICS sẽ thảo luận về việc mở rộng nhóm đã nhận được 13 đơn đăng ký thành viên chính thức và 6 quốc gia đã tiếp cận không chính thức — và điều đó sẽ tạo ra một khối lớn hơn để phi đô la hóa thông qua các cơ chế song phương.

Theo chủ tịch Dilma Rousseff, Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), là tổ chức tài chính phát triển BRICS, đang từng bước rời xa đồng đô la và có kế hoạch cung cấp 30% các khoản vay bằng nội tệ.

Cựu tổng thống Brazil nói với một đài truyền hình Trung Quốc rằng việc sử dụng đồng nội tệ sẽ giúp nước này giảm bớt rủi ro ngoại hối đồng thời giảm sự phụ thuộc vào Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Pavel Knyazev, đặc phái viên BRICS của Nga cho biết: “Khả năng và triển vọng thiết lập một loại tiền tệ chung dựa trên rổ tiền tệ của các nước BRICS đang được thảo luận,” theo mạng truyền hình RT của Nga. Phó Chủ tịch Duma hoặc Quốc hội Nga, Alexander Babakov, đã suy đoán về một loại tiền tệ BRICS mới sẽ được đảm bảo bằng vàng - và phá vỡ một con đường mới, với các sản phẩm khác như các nguyên tố đất hiếm, theo Cổng thông tin BRICS. Babakov cũng đưa ra ý tưởng về “tiền kỹ thuật số hoặc bất kỳ hình thức tiền tệ mới cơ bản nào khác trong tương lai gần” cho nhóm BRICS.

Có những rào cản đối với các đối thủ của đồng đô la như thực tế là tiền tệ của Mỹ được coi là đáng tin cậy nhất, với nhiều quốc gia đầu tư vào chứng khoán kho bạc Mỹ. Đồng đô la trở thành tiền tệ thế giới trên thực tế vào năm 1944 dưới cái được gọi là hệ thống Bretton Woods sau khi diễn ra hội nghị của 44 quốc gia về việc mang lại sự ổn định cho hệ thống tiền tệ quốc tế sau sự tàn phá của Thế chiến II. Giá trị của đồng đô la được chốt bằng vàng và các loại tiền tệ khác trong hệ thống được liên kết với đồng đô la.

Nhưng hệ thống Bretton Woods đã sụp đổ vào đầu những năm 1970 khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết tiền tệ của các thành viên có thể thả nổi tự do và được chốt vào bất kỳ đồng tiền hoặc một nhóm đồng tiền nào do họ lựa chọn. Bản thân IMF đã tạo ra Quyền rút vốn đặc biệt, không phải là một loại tiền tệ nhưng có chức năng như một phương tiện thay thế cho đồng đô la để các quốc gia nắm giữ tài sản dự trữ của họ và các đơn vị của nó được định giá tương ứng với năm loại tiền tệ—Đô la Mỹ, Euro, Nhân dân tệ, Yên và đồng bảng Anh, trong đó đồng đô la có có sức mạnh 43,38% trong tổng thể nhóm tiền tệ.

Dự trữ kho bạc Mỹ tiếp tục thống trị hệ thống tiền tệ và các hành động của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ có ảnh hưởng đối với lãi suất khắp thế giới. Theo Bộ Tài chính Mỹ, Trung Quốc có 859,4 tỷ USD trong trái phiếu kho bạc Mỹ; Nhật Bản 1,1 nghìn tỷ đô la và Ấn Độ 232 tỷ đô la. Một rào cản khác đối với các lựa chọn thay thế là Mỹ là đối tác thương mại hàng đầu của nhiều quốc gia xuất khẩu sang Mỹ, bao gồm Ấn Độ với 133 tỷ đô la trong đó xuất khẩu chiếm 85,67 tỷ đô la và Trung Quốc là 690,59 tỷ đô la với xuất khẩu 536,75 tỷ đô la.

Theo Reuters, đó là một yếu tố khiến Nga ngừng đàm phán về việc sử dụng đồng rupee trong thương mại. Nhưng các động thái giao dịch bằng tiền tệ song phương vẫn tiếp tục. Trung Quốc đã giải quyết giao dịch với một số quốc gia bằng đồng Nhân dân tệ, đặc biệt là Nga và Brazil, và Argentina gần đây nói rằng họ sẽ áp dụng đồng Nhân dân tệ. Ngay cả Bangladesh, vốn đang gặp khó khăn về tài chính, đã nói rằng họ sẽ trả bằng nhân dân tệ cho một nhà máy hạt nhân của Trung Quốc. Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ đã thông báo rằng 18 quốc gia, bao gồm Anh, Đức, Singapore và New Zealand, sẽ được phép thanh toán bằng đồng rupee.

Chính sách thương mại mới của Ấn Độ thúc đẩy thương mại bằng đồng rupee với các quốc gia thiếu hụt đô la hoặc khủng hoảng tiền tệ. Thương mại năng lượng của Ấn Độ với Nga chủ yếu bằng đô la, nhưng một số bằng các loại tiền tệ khác như dirham của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). UAE và Ấn Độ được cho là đang đàm phán để giao dịch bằng dirham và rupee.

Bất ngờ thay, Nghị sĩ Mỹ đã nêu ra khả năng Ấn Độ bị "ép buộc" để đồng rupee trở thành tiền tệ của BRICS và cảnh báo rằng điều đó sẽ "vì lợi ích tốt nhất của Trung Quốc, không phải của Ấn Độ", nhưng không đưa ra nguồn gốc của tuyên bố này. Nếu điều đó xảy ra, Mark Green, một đảng viên Đảng Cộng hòa, người đứng đầu Ủy ban An ninh Nội địa của Hạ viện và phục vụ trong Ủy ban Đối ngoại đã viết trên Fox News, “Khi không có Mỹ, Trung Quốc có thể nắm quyền kiểm soát nền kinh tế thế giới”. Ông viết: “Nếu đồng rupee trở thành tiền tệ của BRIC, giá trị của nó sẽ tăng lên đáng kể” làm giảm chi phí nhập khẩu và tăng giá sản phẩm trong nước. Ông nói thêm: “Đây sẽ là một điều tồi tệ - một điều rất tồi tệ - đối với một bộ phận lớn dân số Ấn Độ”.

Nguồn: https://www.indepthnews.net/index.php/sustainability/decent-work-economic-growth/6149-mighty-dollar-s-rule-facing-many-mutinies-a-likely-credible-one-from-brics