Việc New Delhi và EAEU ký ToR ở Moscow (21/8) để chính thức mở lại vòng đàm phán FTA vốn bị đình trệ từ đầu năm 2022 sau xung đột Ukraine không chỉ là một bước đi ngoại giao bình thường mà còn mang tính chiến lược trong bối cảnh địa kinh tế toàn cầu đang biến động mạnh. ToR được giới chức thương mại hai bên ký kết nhằm thiết lập khuôn khổ đàm phán, với kỳ vọng khai phá tiềm năng thương mại chưa tận dụng, thu hút đầu tư và tạo một “khung thể chế lâu dài” cho hợp tác quốc tế.

Con số thương mại song phương rất đáng chú ý: kim ngạch thương mại giữa Ấn Độ và EAEU đạt khoảng 69 tỷ USD trong năm 2024, tăng khoảng 7% so với 2023, trong khi khối EAEU có GDP tổng hợp vào khoảng 6,5 nghìn tỷ USD, đây là yếu tố khiến FTA trở nên hấp dẫn trong mục tiêu mở rộng thị trường cho doanh nghiệp Ấn Độ, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, con số lớn về GDP của khối không tự động biến thành lợi ích cho từng ngành của Ấn Độ; các rào cản phi thuế quan, khác biệt về quy chuẩn và mạng lưới chuỗi giá trị khu vực vẫn là thách thức thực tế.

Động lực trực tiếp khiến New Delhi đẩy mạnh đàm phán với EAEU là cú sốc từ Washington. Trong tháng gần đây, chính quyền Mỹ đã áp các mức thuế trả đũa 25% lên hầu hết hàng hóa Ấn Độ và sau đó thông báo các khoản thuế bổ sung, khiến mức thuế tổng cộng có thể lên tới 50% đối với một số nhóm hàng, một hành động khiến quan hệ kinh tế song phương hạ nhiệt và tạo áp lực lên các ngành xuất khẩu chủ chốt của Ấn Độ. Hệ quả là các doanh nghiệp xuất khẩu tìm kiếm thị trường thay thế và chính phủ phải cân nhắc chiến lược đa dạng hóa đối tác thương mại.

Về năng lượng, thay đổi trong cấu trúc cung cấp dầu mỏ toàn cầu đã làm thay đổi bản đồ đối ngoại kinh tế của Ấn Độ. Từ khi phương Tây tẩy chay dầu Nga sau năm 2022, Nga đã tăng cung và giảm giá bán, khiến tỷ trọng dầu Nga trong giỏ nhập khẩu của Ấn Độ tăng nhanh, theo ước tính hiện tại, Nga chiếm vào khoảng 35–40% lượng dầu nhập khẩu của Ấn Độ theo khối lượng. Sự phụ thuộc tương đối lớn này là nguyên nhân chính khiến Washington nhắm mục tiêu thuế quan liên quan tới việc mua dầu của Ấn Độ và, đồng thời, là một yếu tố kinh tế quan trọng đẩy New Delhi tìm kiếm các đối tác thương mại thân thiện hơn với nguồn cung năng lượng hiện thời.

Tuy nhiên, lợi ích từ một FTA với EAEU không đến ngay và toàn diện. Về cơ cấu thương mại, Ấn Độ xuất khẩu sang Nga chủ yếu là hàng chế tạo, thiết bị kỹ thuật và dược phẩm (dược phẩm là một trong các mặt hàng xuất khẩu lớn thứ ba), nhưng tăng trưởng xuất khẩu sang Nga trong vòng 5 năm vẫn chỉ khiêm tốn, từ khoảng 2,4 tỷ USD năm 2019 lên gần 4,9 tỷ USD năm 2025, khiến thâm hụt thương mại với Nga tăng lên hàng chục tỷ USD. Việc cân bằng cán cân thương mại đòi hỏi không chỉ mở cửa thị trường mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi giá trị mà Ấn Độ tham gia.

Các phân tích vĩ mô và doanh nghiệp nội địa đều cảnh báo rủi ro: báo cáo của các tổ chức phân tích tài chính cho rằng mức thuế trả đũa từ Mỹ có thể khiến một số ngành trở nên “không khả thi” về mặt xuất khẩu sang thị trường Mỹ, tác động nặng nề có thể rơi vào ngành dệt may, đá quý, hải sản, hóa chất chuyên dụng, máy móc vốn và sản xuất pin/điện năng lượng mặt trời. Một báo cáo của Kotak và cảnh báo từ Crisil đã nêu các kịch bản tổn thất xuất khẩu hàng chục tỷ USD và khả năng suy giảm tăng trưởng nếu xung lực thuế quan kéo dài. Điều này giải thích lý do tại sao New Delhi đang rất tích cực đẩy mạnh đa dạng hóa điểm đến cho hàng xuất khẩu.

Về mặt chiến lược dài hạn, việc mở lại đàm phán với EAEU là bước đi đa tầng: (1) giảm rủi ro tập trung vào thị trường truyền thống (như Mỹ), (2) tận dụng quan hệ lịch sử và năng lượng với Nga để mở cửa các thị trường Trung Á và Đông Âu thông qua cơ chế EAEU, (3) tạo tín hiệu chính sách rằng Ấn Độ có không gian hành động ngoại giao-kinh tế độc lập, cân bằng giữa quan hệ với Mỹ và các cường quốc khác. Nhưng rủi ro vẫn hiện hữu: một FTA với EAEU có thể khiến Ấn Độ chịu ràng buộc chính trị-kinh tế mới, đồng thời không giải quyết triệt để câu chuyện nâng cấp năng lực sản xuất và tuân thủ tiêu chuẩn để cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Vì vậy, khởi động lại đàm phán FTA với EAEU là phản ứng hợp lý trước cú sốc thuế quan từ Mỹ và sự biến đổi trong cơ cấu nguồn cung năng lượng toàn cầu. Song thành công thực chất của sáng kiến này phụ thuộc vào khả năng Ấn Độ chuyển từ “mở cửa về mặt chính sách” sang nâng cao năng lực sản xuất, tiêu chuẩn hóa hàng hóa, và xây dựng các công cụ thanh toán cũng như chuỗi logistics phù hợp để thực thụ biến cơ hội địa chiến lược thành lợi ích kinh tế bền vững.