Lễ khánh thành bức tượng được chủ trì bởi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Ấn Độ, Tiến sĩ S. Jaishankar và Bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh Nguyễn Anh Tuấn. Đó là chuyến "trở về" đầy tính biểu tượng của một nhân vật từ lâu đã giữ vị trí đặc biệt trong tâm thức trí thức Việt Nam, đồng thời tái khẳng định mối quan hệ gắn bó đã tồn tại hơn hai thiên niên kỷ, trước cả khi các biên giới hiện đại hình thành.

Món quà của lịch sử
Bức tượng Tagore là món quà từ Chính phủ Ấn Độ, vinh dự là công trình đầu tiên được dựng tại Công viên Hữu nghị Quốc tế Bắc Ninh. Vị trí này không phải là ngẫu nhiên. Trong khi Hà Nội là trái tim chính trị và Thành phố Hồ Chí Minh là đầu tàu kinh tế, Bắc Ninh là cái nôi văn hóa Phật giáo của vùng Đồng bằng sông Hồng.

Trong bài phát biểu, Bí thư Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh rằng, tình hữu nghị giữa hai quốc gia "bắt nguồn từ sự giao lưu văn hóa và tôn giáo cách đây hơn 2.000 năm". Thành cổ Luy Lâu tại Bắc Ninh, nơi từng là trung tâm thương mại và tôn giáo sầm uất vào những thế kỷ đầu Công nguyên. Chính tại nơi đây, các nhà sư Ấn Độ đã theo đường biển đặt chân đến đầu tiên, mang theo giáo lý Phật giáo mà sau này đã thấm nhuần vào văn hóa Việt Nam.

Tiến sĩ Jaishankar, rõ ràng xúc động trước bối cảnh này, đã ghi nhận "mối liên kết tâm linh và văn hóa đặc biệt" đó. Ông bày tỏ sự ngạc nhiên và vui mừng trước lòng tôn kính sâu sắc mà người dân Việt Nam dành cho Tagore, một nhà thơ người Bengal có các tác phẩm không chỉ được đọc mà còn được đưa vào sách giáo khoa tại Việt Nam.

Tiến sĩ S. Jaishankar nói: "Tôi rất ngạc nhiên trước sự ngưỡng mộ của người dân Việt Nam dành cho nhà thơ Ấn Độ, người có các tác phẩm được biết đến rộng rãi tại Việt Nam... Bức tượng này là sự tôn vinh cho di sản trí tuệ chung đó." 

Nhà thơ Tagore và người dân
Rabindranath Tagore (1861–1941) thường được thế giới nhớ đến là người không phải người châu Âu đầu tiên đoạt giải Nobel Văn học (1913). Tuy nhiên, tại Việt Nam, ông được nhìn nhận qua một lăng kính gần gũi hơn.

Tagore đã đến thăm Việt Nam (khi đó là Đông Dương thuộc Pháp) vào năm 1929, dừng chân tại Sài Gòn. Chuyến thăm của ông đã tạo nên một cơn sốt. Vào thời điểm Việt Nam đang chịu sự cai trị của thực dân Pháp, sự hiện diện của Tagore, trí thức châu Á lỗi lạc, người được phương Tây kính trọng nhưng lại luôn đấu tranh cho phẩm giá của người châu Á, đã làm nức lòng giới trí thức địa phương.

Các học giả Việt Nam nhìn thấy ở Tagore một tâm hồn đồng điệu. Thơ của ông, nổi tiếng với vẻ đẹp trữ tình và sự kết nối sâu sắc với thiên nhiên, đã chạm đến trái tim của dân tộc mà cuộc sống gắn liền với nhịp điệu của đồng lúa và dòng sông. Nhưng chính triết lý chống thực dân và tinh thần đoàn kết toàn châu Á của ông mới thực sự tạo nên tiếng vang. Ông không mang đến những giáo điều chính trị; ông mang đến thông điệp về sự độc lập tinh thần và niềm tự hào văn hóa.

Ngày nay, tập thơ Gitanjali (Thơ Dâng) vẫn là một tác phẩm được yêu thích. Với việc tượng ông được đặt tại Bắc Ninh, tỉnh đã ghi nhận rằng: nếu như các nhà sư Ấn Độ mang tôn giáo đến trong quá khứ xa xưa, thì Tagore đã mang đến sự thức tỉnh trí tuệ hiện đại.

Bức tượng đóng vai trò như hình mẫu trực quan cho mối quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện mà Việt Nam và Ấn Độ đã vun đắp trong suốt 50 năm qua. Ấn Độ luôn là một đối tác tin cậy, ủng hộ con đường phát triển của Việt Nam trên các diễn đàn khu vực và quốc tế. Mối quan hệ này đã trưởng thành vượt ra ngoài sự tương đồng văn hóa để tiến tới hợp tác mạnh mẽ trong quốc phòng, an ninh và kinh tế. Bức tượng đóng vai trò như biểu tượng của "quyền lực mềm", một lời nhắc nhở rằng, niềm tin giữa hai quốc gia được xây dựng trên nền tảng của những giá trị chung, khác biệt với những toan tính địa chính trị thuần túy.

Chuyến hành hương về Phật Tích
Từ công viên văn hóa hữu nghị quốc tế tỉnh Bắc Ninh, du khách có thể di chuyển cự ly ngắn để đến thăm Chùa Phật Tích tại huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh.

Phật Tích là một trong những di tích Phật giáo quan trọng nhất Việt Nam, nơi lưu giữ pho tượng Phật A Di Đà bằng đá khổng lồ từ thời Lý (thế kỷ 11). Ngôi chùa tọa lạc ngay trên mảnh đất mà các nhà truyền giáo Ấn Độ được cho là đã từng sống và giảng đạo từ nhiều thế kỷ trước.

Tại đây du khách có thể chiêm ngưỡng những cây lưu niệm có nguồn gốc Ấn Độ được trồng trong khuôn viên chùa. Trong văn hóa Việt Nam cũng như Ấn Độ, trồng cây là một hành động của niềm tin vào tương lai, niềm tin rằng những rễ cây được vun trồng hôm nay sẽ tỏa bóng mát và che chở cho các thế hệ mai sau.

Đối với những học sinh dạo bước qua công viên, Tagore thoạt đầu có thể chỉ là một cái tên trong sách giáo khoa. Nhưng đối với hai quốc gia Việt Nam và Ấn Độ, bức tượng này là người hộ vệ thầm lặng cho tình hữu nghị 2.000 năm tuổi. Bức tượng như một minh chứng cho tư tưởng rằng: trong khi các liên minh chính trị có thể thay đổi theo thời gian, thì những sợi dây liên kết của văn hóa, thi ca và tâm hồn đồng điệu đã được khắc ghi vào đồng, vào đá, vào lòng người qua nhiều thế hệ.

Chú thích ảnh: Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ và Đại sứ quán Ấn Độ thăm tượng Tagore tại Bắc Ninh, tháng 8/2025.