Sự kiện và dòng diễn biến gần đây cho thấy tính trung lập truyền thống của một số định chế quốc tế trong lĩnh vực kinh tế và văn hóa đang bị thách thức. Khi các tổ chức mang danh tính “phi chính trị” bắt đầu phản ứng nhanh và có chọn lọc theo hướng tương thích với lợi ích của một số cường quốc, giá trị khai thác của chúng như các nền tảng công cộng toàn cầu bị sứt mẻ. Bài viết này phân tích hệ quả đối với lợi ích Ấn Độ, năng lực của New Delhi trong việc đảm nhận vai trò trung lập thể chế, và những chiến lược khả thi để chuyển hóa cơ hội thành ảnh hưởng mềm bền vững.

Tính trung lập của các cơ quan kinh tế như hệ thống thanh toán liên ngân hàng toàn cầu (SWIFT ) và các tổ chức văn hóa như Liên đoàn bóng đá thế giới (FIFA) hay các sự kiện văn hóa quốc tế vốn dựa trên quy tắc nội bộ và chuẩn mực không can thiệp. Khi sự can thiệp chính trị dẫn tới việc trừng phạt chọn lọc hay tiếp tục hoat động của các tác nhân có hành vi gây tranh cãi, lập trường “phi chính trị” mất đi sức mạnh thuyết phục. Hệ quả là niềm tin của các quốc gia trung lập và các nền kinh tế đang phát triển bị tổn thương; họ đồng thời đối mặt với rủi ro kinh tế do gián đoạn thương mại, tài chính và chuỗi cung ứng.

Ấn Độ, với vị thế chiến lược ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và tư cách một nền kinh tế lớn đang hội nhập sâu, chịu ảnh hưởng trực tiếp từ sự biến động của hệ thống tài chính và môi trường thể chế toàn cầu. Việc các tổ chức kinh tế bị công cụ hoá gây tổn hại đến an ninh năng lượng, chi phí thương mại và các dự án kết nối khu vực mà New Delhi đang thúc đẩy. Đồng thời, tình trạng này mở ra cơ hội ngoại giao: các nước Nam Á, châu Phi và nhiều quốc gia đang phát triển có xu hướng tìm kiếm các giải pháp thay thế trung lập hơn - một không gian mà Ấn Độ có thể lấp đầy nếu hành xử khéo léo.

Ấn Độ có một số lợi thế quan trọng: vị thế không liên kết truyền thống tuy thực tế nay có sự gần gũi chiến lược với Tây phương ở một số vấn đề, kinh nghiệm đa phương trong G20, BRICS, và một ngành truyền thông tiếng Anh năng động giúp lan truyền hình ảnh “không thiên vị”. Tuy nhiên, New Delhi cũng đối mặt với giới hạn: sức mạnh kinh tế và sức ảnh hưởng trong các thể chế kỹ thuật cao như hệ thống thanh toán toàn cầu còn xếp sau Trung Quốc và Mỹ; năng lực ngoại giao mềm và tài trợ quốc tế để xây dựng thể chế mới hoặc tái cân bằng các thể chế hiện hữu vẫn đang phát triển; bên trong, bất đồng về chính sách đối ngoại chiến lược có thể làm suy yếu thông điệp trung lập.

Để khai thác cơ hội mà khủng hoảng niềm tin tạo ra, Ấn Độ có thể theo đuổi một chiến lược đa tầng: (i) củng cố hình ảnh trung lập bằng hành động nhất quán và minh bạch trong ngoại giao và tránh việc sử dụng thể chế văn hóa, thể thao hay tài chính cho lợi ích ngắn hạn; (ii) thúc đẩy cải cách thể chế hiện hữu theo khuôn khổ đa phương, ưu tiên cơ chế đại diện cho “đa số toàn cầu” và tăng tính minh bạch quyết định; (iii) đầu tư vào các cơ sở thay thế ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương để giảm rủi ro phụ thuộc; (iv) phối hợp với các đối tác trung lập như các nước châu Phi, Đông Nam Á, Mỹ Latin để tạo liên minh ủng hộ chuẩn mực trung lập.

Nói chung, Ấn Độ đứng trước một khúc ngoặt chính sách: cơ hội để trở thành người bảo đảm cho tính trung lập của thể chế toàn cầu nếu New Delhi kết hợp được tầm nhìn đại diện với năng lực thực thi. Điều này đòi hỏi sự nhất quán trong ngoại giao, đầu tư chiến lược vào thể chế khu vực và sự sẵn sàng dẫn dắt những sáng kiến cải cách đa phương có tính kỹ thuật và chính trị. Nếu thành công, Ấn Độ không chỉ thu được lợi ích địa chính trị mà còn góp phần phục hồi niềm tin vào quản trị toàn cầu - một đóng góp quan trọng cho ổn định và phát triển của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.