(Tiếp theo phần 1)

Cơ hội hợp tác Việt Nam - Ấn Độ về nghiên cứu, giáo dục quyền con người trong bối cảnh đa dạng văn hóa và hội nhập quốc tế hiện nay

                                                PGS, TS Tường Duy Kiên*

                                                NCS Chu Thị Thúy Hằng**

Theo đó, Ủy ban Đại học xây dựng một kế hoạch để cung cấp hỗ trợ tài chính cho việc tổ chức hội thảo, hội thảo chuyên đề tại các trường cao đẳng và đại học cũng như tiến hành nhiều khóa học về Nhân quyền. Về vấn đề này, theo yêu cầu của Ủy ban Nhân quyền quốc gia, Ủy ban Đại học thành lập một Ủy ban Phát triển chương trình giảng dạy dưới sự chủ trì của một Thành viên của Ủy ban Nhân quyền quốc gia để xây dựng khung chương trình giảng dạy cho các khóa học về nhân quyền ở các cấp độ: cấp chứng chỉ hoặc văn bằng. Hiện tại, có hơn 40 trường đại học trong cả nước đã cung cấp các chương trình đào tạo về quyền con người dưới các hình thức khác nhau.

Trong các chương trình giảng dạy, đào tạo về quyền con người, mục tiêu của giáo dục nhân quyền luôn được nhấn mạnh, đó là:

• Nâng cao kiến ​​thức và sự hiểu biết về nhân quyền.

• thúc đẩy thái độ khoan dung, tôn trọng, đoàn kết, và trách nhiệm.

• Phát triển nhận thức về việc làm thế nào để quyền con người có thể được áp dụng và lồng ghép trong hiện thực xã hội và chính trị.

• Phát triển kỹ năng cho việc bảo vệ nhân quyền.

   Việc thiết kế các chương trình đào tạo cần phải được xây dựng trên cơ sở triết học, tâm lý và xã hội học về quy hoạch và phát triển chương trình giảng dạy. Các chương trình đào tạo được hướng tới sự phát triển toàn diện của cá nhân.

Với mục tiêu này, các chương trình giáo dục quyền con người ở Ấn Độ được thực hiện với phương pháp, cách tiếp cận và chiến lược như sau:

Các chương trình giảng dạy chính thức: Trường học có thể kiểm tra chương trình đào tạo hiện tại của họ, xác định các chủ đề và các yếu tố của giáo dục nhân quyền đã tồn tại, trong đó giáo dục quyền con người được coi là một phần quan trọng nhất của chương trình cốt lõi của giáo dục phổ thông.

• Các chương trình giảng dạy không chính thức: giáo dục quyền con người cũng có thể được thúc đẩy thông qua các hoạt động ngoại khóa của trường.

• Chương trình ẩn: giáo dục nhân quyền cũng nên giải quyết các chương trình ẩn của trường để tạo ra một bầu không khí thực sự phản ánh sự tôn trọng nhân quyền. Các giá trị, thái độ, kiến ​​thức, và các mẫu hành vi cần phải được tích hợp vào kinh nghiệm cá nhân của học sinh để giúp họ đánh giá thực tế một cách nghiêm khắc nhất.[1]

3. Nghiên cứu, giáo dục quyền con người ở Việt Nam và đề xuất khả năng hợp tác, trao đổi học thuật về nghiên cứu, giáo dục quyền con người giữa hai nước

Ở Việt Nam, qua 30 năm thực hiện công cuộc Đổi Mới, có thể thấy rằng mọi giá trị đổi mới đều xuất phát từ con người, và vì vậy, quyền con người được đề cao. Đảng và Nhà nước ta coi trọng quyền con người trên tất cả các phương diện, con người được xem là chủ thể, là nhân tố quyết định sự phát triển. Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam đã đưa chương “Quyền con người” lên một vị trí quan trọng với 36/120 ghi nhận quyền con người, quyền công dân. Việc đánh giá, tổng kết thực trạng nghiên cứu và giáo dục quyền con người ở Việt Nam hiện nay cần được tiến hành một cách khách quan để nâng cao thành phương diện lý luận, từ đó góp phần tư vấn chính sách, tìm ra giải pháp thực hiện và những vấn đề tiếp tục triển khai nghiên cứu.

Việc nghiên cứu, giảng dạy quyền con người đã được triển khai ở một số trường Đại học, Viện Nghiên cứu ở Việt Nam với việc xác định giáo dục quyền con người là một mối quan tâm lớn, cần được đưa vào giảng dạy một cách có hệ thống tại các trường có đào tạo ngành Luật ở trong nước. Hiện nay, các chương trình đào tạo Thạc sĩ Pháp luật về quyền con người đã được triển khai và đào tạo tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Với việc thực hiện chương trình đào tạo Thạc sĩ chuyên ngành Pháp luật về Quyền con người tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, mục tiêu trọng tâm được xác định là nhằm trang bị cho học viên các kiến thức cơ bản/chuyên ngành về quyền con người cũng như sử dụng công cụ lý thuyết về quyền con người, cách tiếp cận dựa trên quyền con người để có thể áp dụng trong thực tiễn công việc và đời sống. Những vấn đề đương đại về quyền con người, phát triển của con người cũng được giảng dạy và khai thác dưới nhiều góc độ khác nhau, nhằm nâng cao nhận thức về quyền con người với những kiến thức chuyên sâu, hướng đến đánh giá khả năng thực thi quyền trên thực tế căn cứ vào các yếu tố bảo đảm và ảnh hưởng đến quyền con người.

Ở các cấp học phổ thông, việc lồng ghép các nội dung quyền con người vào chương trình giảng dạy cũng có những tiến bộ rõ rệt, cụ thể là môn học Giáo dục công dân. Mục tiêu của những môn học này - đồng thời cũng là mục tiêu của giáo dục, đào tạo quyền con người ở bậc học phổ thông - là nhằm hình thành nhân cách, nhận thức và thái độ hành xử đúng đắn cho các công dân trẻ trong các vấn đề về quyền con người, cả ở hiện tại và tương lai.

 Tuy nhiên, cần phải đánh giá khách quan rằng, ở bậc giáo dục đại học, đối với các trường chuyên luật, các nội dung về quyền con người chủ yếu được lồng ghép trong chương trình của một số môn học về luật có liên quan như: Luật quốc tế, Luật hiến pháp Việt Nam, Luật kinh doanh, Luật thương mại, Luật hành chính, Luật hình sự và tố tụng hình sự…nhưng mức độ đề cập còn khái quát, chưa đi vào chiều sâu. Mặt khác, giáo dục quyền con người ở Việt Nam có tiền đề khá tốt, tuy nhiên, dung lượng kiến thức về quyền con người của một số cơ sở đào tạo còn ít, chưa tương xứng với nhu cầu của đối tượng đào tạo; kết cấu môn học còn nhiều điểm bất hợp lý.[2] Bên cạnh đó, những vấn đề cần nghiêm túc nhìn nhận đó là trình độ và phương pháp giảng dạy của đội ngũ giảng viên; sự hạn chế về tài liệu tham khảo là những trở ngại lớn đối với cả hoạt động nghiên cứu và giáo dục quyền con người tại Việt Nam. Việc chưa thành lập được Cơ quan nhân quyền quốc gia về quyền con người cũng là một trở ngại. Bởi lẽ, bên cạnh các chức năng thẩm quyền khác, chức năng nghiên cứu, giáo dục về quyền con người của Cơ quan Nhân quyền quốc gia cũng hết sức quan trọng, góp phần vào việc nâng cao nhận thức của công chúng về quyền con người.

 Hội nhập quốc tế đã đặt ra những vấn đề cơ hội và thách thức việc hợp tác giữa Việt Nam - Ấn Độ trong lĩnh vực quyền con người. Những sự tương đồng về văn hóa, lịch sử và mối quan tâm trên lĩnh vực quyền con người của hai quốc gia chính là điều kiện thuận lợi cho mối quan hệ này. Trong bối cảnh hiện tại, hợp tác nâng cao hơn nữa năng lực nghiên cứu về giáo dục quyền con người của hai quốc gia, xây dựng chương trình đào tạo quyền con người ở các cấp cần được quan tâm. Đồng thời, triển khai hợp tác nghiên cứu những vấn đề mới về quyền con người mà trên thế giới nói chung và hai quốc gia Việt Nam - Ấn Độ nói riêng đang đặc biệt quan tâm, như vấn đề di cư và quyền con người, môi trường và tác động của biến đổi khí hậu đến quyền con người, vấn đề an toàn thực phẩm với quyền con người; sự phát triển của khoa học tự nhiên, công nghệ sinh học với quyền con người…Tất cả đều vì một nỗ lực chung về  xây dựng sự nghiệp nghiên cứu và giáo dục quyền con người tại Việt Nam và Ấn Độ.

Từ thực trạng việc nghiên cứu, giáo dục quyền con người ở cả hai nước, dựa trên những điểm tương đồng về văn hóa, lịch sử và đặc biệt là mối quan hệ về chính trị, kinh tế đang ngày càng phát triển đi vào chiều sâu, quan hệ hợp tác trên lĩnh vực quyền con  người có thể được triển khai trên một số hướng chính sau đây:

(i) Nghiên cứu kinh nghiệm của Ấn Độ về thành lập cơ quan quốc gia về quyền con người. Theo kế hoạch Việt Nam sẽ thành lập cơ quan chuyên trách về quyền con người;

(ii) Nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm của Ấn Độ trong việc phát triển các chương trình giáo dục về quyền con người trong hệ thống giáo dục các cấp ở Ấn Độ;

(iii) Nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm của Ấn Độ trong việc phát triển, xây dựng chương trình đào tạo sau đại học về quyền con người;

(iv) Nghiên cứu, trao đổi, giao lưu về học thuật giữa chuyên gia, giảng viên trong một số cơ sở giáo dục, đào tạo của hai bên trên lĩnh vực nghiên cứu, giáo dục về quyền con người;

(v) Nghiên cứu trao đổi kinh nghiệm trong bảo vệ quyền con người, khắc phục hậu quả của các hành vi vi phạm quyền con người;

(vi) Nghiên cứu, trao đổi, phát triển lý luận về bảo vệ quyền con người trong cơ chế khu vực và toàn cầu, những vấn đề mới phát sinh trong bối cảnh quốc tế, sự đa dạng văn hóa ngày nay;

(vii) Nghiên cứu, trao đổi về kinh nghiệm xây dựng và hoàn thiện thể chế, pháp luật về quyền con người…;

(viii) Nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm trong bảo vệ quyền của các nhóm xã hội dễ bị tổn thương trong bối cảnh tác động của biến đổi khí hậu; bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa, trong đa dạng văn hóa, trong xung đột vũ trang…

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Thông tấn xã Việt Nam (2004), Cuộc gặp lịch sử đưa Việt Nam - Ấn Độ đến với nhau, Trang điện tử Sở ngoại vụ Tp. Hồ Chí Minh. (http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/nr040807104143/nr040807105001/ns041018094224)

2. Hội thảo quốc tế “Nghiên cứu và giáo dục quyền con người ở Việt Nam: những cơ hội và thách thức”,  trong khuôn khổ Dự án “Nghiên cứu và Giáo dục Quyền con người” do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp với Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh và Đại sứ quán Đan Mạch, Viện Nhân quyền Đan Mạch tổ chức tháng 11/2015

3. Luật Bảo vệ quyền con người Ấn Độ 1993.

4.Balkrishna Kurvey, Human Rights Education in India: Needs and Future Actions, tại trang web: http://www.hurights.or.jp/archives/human_rights_education_in_asian_schools/section2/1999/03/human-rights-education-in-india-needs-and-future-actions.html

5. Human Rights Education in India, http://www.legalindia.com/human-rights-education-in-india-2/