Kể từ khi Liên Xô tan rã và Trung Quốc mở cửa, hai nền kinh tế châu Á—Trung Quốc và Ấn Độ—đã trỗi dậy mạnh mẽ, trở thành nhân tố quyết định ở Ấn Độ Dương–Thái Bình Dương năm 2025. Bắc Kinh đi theo mô hình xuất khẩu và đầu tư công nghiệp nặng, trong khi New Delhi cải cách thị trường nội địa và mở cửa thận trọng, vừa đại diện cho phương Nam toàn cầu, vừa ngày càng gắn kết với phương Tây về an ninh và chuỗi cung ứng công nghệ cao. Gần đây, Trung Quốc siết chặt xuất khẩu khoáng sản hiếm, làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và gián tiếp đặt ngành ô tô, quốc phòng Ấn Độ vào thế “níu chân”. Trước áp lực này, tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 năm 2025 ở Canada, Thủ tướng Modi không chỉ khẳng định vị thế kinh tế mà còn đề xuất thành lập “quỹ an ninh khoáng sản” chung, nhằm đa dạng hóa nguồn cung và giảm thiểu rủi ro đòn bẩy ngoại giao từ Bắc Kinh.

Tuy nhiên, song song với đó, hai phái đoàn Trung – Ấn đã gặp gỡ tại New Delhi vào ngày 12/6/2025, với trọng tâm thảo luận về việc đổi hiếm đất lấy việc nối lại các đường bay thẳng giữa Bắc Kinh và New Delhi. Với Trung Quốc, khôi phục giao thông hàng không trực tiếp không chỉ mang ý nghĩa kinh tế – du lịch, mà còn bảo đảm kênh chính để bán nguyên liệu thô và trung phẩm cho thị trường Ấn Độ. Dẫu vậy, phía Trung Quốc tỏ ra không hài lòng khi Ấn Độ vừa đàm phán vừa không ngần ngại tố cáo việc “vũ khí hóa tài nguyên” của Bắc Kinh.

Sự căng thẳng tiềm ẩn giữa Bắc Kinh và New Delhi thể hiện rõ ràng ở cách thức song phương nhưng không đồng nhất: ở hậu trường, Ấn Độ tìm cách đàm phán riêng từng vấn đề, cố gắng thu về lợi ích kinh tế – chính trị; trong khi đó, trên diễn đàn quốc tế, New Delhi tích cực kêu gọi đa phương hóa chuỗi cung ứng và cảnh báo về “tác hại hệ thống” khi một nước chi phối nguồn tài nguyên quan trọng. Chiến thuật này, theo nhận định của giới chiến lược Trung Quốc, gây tâm lý phản kháng mạnh mẽ, song đồng thời cũng khẳng định rõ bản lĩnh ngoại giao độc lập của Ấn Độ.

Ngược lại, chiến lược của Bắc Kinh lại ưu tiên phương án đàm phán “từng gói” với các quốc gia riêng lẻ. Đối với Ấn Độ, Trung Quốc cảnh báo rằng nếu tiếp tục thái độ “không thân thiện”, Ấn Độ sẽ “phải chịu thiệt thòi”. Một vấn đề khác mà Trung Quốc quan tâm là khả năng Ấn Độ làm cầu nối giữa G7 và khối phương Nam toàn cầu, gồm phần lớn các nền kinh tế đang phát triển. Trong khi Bắc Kinh từng nhiều lần từ chối lời mời gia nhập G7, lo ngại phải tuân theo “luật chơi” do phương Tây áp đặt, Ấn Độ lại quan tâm khai thác tối đa uy tín của nền dân chủ đông dân nhất thế giới. Ngoại trưởng Ấn Độ Jaishankar đã khéo léo định vị New Delhi là quốc gia cầu nối giữa hai khu vực, vừa duy trì quan hệ thân thiện với các nước phương Tây, vừa giữ vai trò lãnh đạo trong các liên minh Nam–Nam.

Tuy nhiên, chiến lược “ăn cả hai mâm” này tiềm ẩn nguy cơ vai trò trung gian có thể dẫn Ấn Độ vào thế “mắc kẹt” về lợi ích, không vừa lòng được cả phương Tây lẫn khối các nước đang phát triển. Nếu G7 đẩy mạnh lập trường cứng rắn với Trung Quốc trong các vấn đề như Đài Loan hay Biển Đông thì New Delhi khó giữ được hình ảnh trung lập, bởi lẽ kế hoạch phát triển kinh tế nội địa gắn liền với xuất khẩu và đầu tư từ phương Tây. Ngược lại, nếu Ấn Độ can dự quá sâu vào khối các nước phương Nam toàn cầu, phản ứng căng thẳng của Bắc Kinh có thể làm chệch hướng cải cách công nghệ và cơ sở hạ tầng của New Delhi.

Mặc dù không đưa Trung Quốc vào chương trình nghị sự công khai, song Hội nghị Thượng đỉnh G7 năm nay vẫn tiến hành các thảo luận kín các biện pháp chế tài, chia sẻ thông tin tình báo, và phối hợp hành động chống “tối hậu thư kinh tế” từ Bắc Kinh. Ấn Độ, với tư cách khách mời đặc biệt, vừa muốn ghi điểm “câu giờ” với Bắc Kinh, vừa tận dụng quyền được lắng nghe tại bàn G7, để khẳng định vị thế “nước lớn” có tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Quan hệ Trung – Ấn từ lâu được mô tả vừa là đối thủ chiến lược, vừa là đối tác cần thiết trong nhiều vấn đề khu vực. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt về hiếm đất và công nghệ cao, New Delhi cần chủ động trong việc đa dạng hoá nguồn cung, thúc đẩy liên minh công nghiệp với nhóm QUAD và EU, đồng thời duy trì kênh đàm phán song phương với Bắc Kinh để tránh bị “bất ngờ địa chính trị”. Về phía Trung Quốc, để tránh hình ảnh “kẻ bóp nghẹt nguồn lực”, Bắc Kinh có thể cân nhắc giảm dần biện pháp hạn chế xuất khẩu khoáng sản trọng yếu, hoặc kết hợp đầu tư vào chuỗi giá trị hiếm đất tại Ấn Độ thông qua các liên doanh.

Trong trung hạn, điểm cân bằng giữa hai cường quốc này sẽ phụ thuộc vào năng lực ngoại giao đa phương của New Delhi, khả năng quản trị căng thẳng với Bắc Kinh, cũng như thế chủ động của G7 và QUAD trong việc tạo dựng cấu trúc an ninh – kinh tế mới ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Sự “chủ động có tính toán” của Ấn Độ không chỉ giúp nước này bớt phụ thuộc vào Trung Quốc về tài nguyên chiến lược, mà còn góp phần điều chỉnh lại trật tự quyền lực toàn cầu, khi nền kinh tế phương Tây đang tìm cách chia sẻ gánh nặng cạnh tranh với Trung Quốc. Trong bối cảnh này, quan hệ Trung – Ấn sẽ tiếp tục là tiêu điểm cho những đổi thay lớn trong cán cân chiến lược ở khu vực châu Á lẫn thế giới.