Không còn nghi ngờ gì nữa, khi trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo sụp đổ, một thế giới đa cực mới có thể thúc đẩy hòa bình và phát triển bền vững là điều cấp thiết cần có. BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi) được thành lập để thúc đẩy lợi ích của các nền kinh tế mới nổi bằng cách thách thức các thể chế kinh tế do phương Tây thống trị và sự thống trị của đồng đô la Mỹ trong thương mại quốc tế. Riêng châu Á hiện chiếm khoảng 50% GDP thế giới. Trung Quốc dự kiến ​​sẽ trở thành nền kinh tế hàng đầu thế giới và Ấn Độ, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới vào năm 2030.

Nhưng liệu tăng trưởng kinh tế có phản ánh được sự cải thiện chất lượng cuộc sống của đại đa số người dân không? Và liệu nó có tiếp tục là tiêu chí trung tâm cho trật tự quốc tế mới không?

Thật không may, BRICS dường như đang sao chép lại cùng một mô hình thống trị và phục tùng trong mối quan hệ với các quốc gia nhỏ hơn vốn đặc trưng cho các cường quốc đế quốc truyền thống. Cho dù thế giới là đơn cực hay đa cực, thì việc tiếp tục duy trì một hệ thống kinh tế và tài chính toàn cầu thống trị dựa trên tăng trưởng công nghệ và tư bản cạnh tranh cùng sự hủy hoại môi trường, xã hội và văn hóa về cơ bản sẽ không thay đổi thế giới và quỹ đạo thảm khốc mà chúng ta đang đi.

Mặc dù nhiều người theo chủ nghĩa tiến bộ đang đặt hy vọng vào thế đa cực mới nổi, nhưng vẫn có một sự thiên vị sâu sắc trong hệ thống không nhận ra rằng các nền kinh tế mới nổi đang theo đuổi cùng một mô hình kinh tế như phương Tây. Điều này có nghĩa là chúng ta sẽ tiếp tục sống trong thế giới ưu tiên tăng trưởng và lợi nhuận của các tập đoàn xuyên quốc gia không được kiểm soát hơn là tính bền vững của môi trường và công lý xã hội. China Communications Construction Company và Adani Group chỉ là hai ví dụ về các tập đoàn gây tranh cãi của Trung Quốc và Ấn Độ phản ánh sự liên tục mang tính hủy diệt này.

Ấn Độ có "ngoại giao khéo léo" và "năng lực lãnh đạo tuyệt vời" trong các vấn đề quốc tế không như Jeffrey Sachs nhận định hay không?[1]

Tầm nhìn đang tiến triển của Ấn Độ về "Ấn Độ vĩ đại", Akhand Bharat (Ấn Độ không chia cắt) và cách Ấn Độ hành xử đối với các nước láng giềng. Những điều này không phải rất giống với các chiến lược can thiệp bá quyền của Mỹ sao?

Trong khi Ấn Độ thúc đẩy các dự án thương mại và cơ sở hạ tầng để tăng cường an ninh và phúc lợi khu vực, thì kinh nghiệm ở Nepal chứng minh cách các lệnh phong tỏa thương mại của Ấn Độ và việc tích hợp lưới điện với Ấn Độ đã khiến Nepal phụ thuộc vào Ấn Độ trong việc đáp ứng nhu cầu năng lượng và tiêu dùng cơ bản. Tương tự như vậy, thỏa thuận điện của Bangladesh với Tập đoàn Adani đã tạo ra một tình huống cho phép Adani cắt nguồn cung cấp điện cho người tiêu dùng Bangladesh.

Từ khi chế độ Sheikh Hasina sụp đổ, đã có nhiều yêu cầu hủy bỏ thỏa thuận với Adani, được coi là bất bình đẳng và có hại cho Bangladesh. Tương tự như vậy, các thỏa thuận gần đây được thực hiện với Sri Lanka sẽ mở rộng "chủ nghĩa thực dân năng lượng" của Ấn Độ và sự thống trị chính trị, kinh tế và văn hóa nói chung, đe dọa an ninh quốc gia, chủ quyền và bản sắc của Sri Lanka.[2]

Trong chuyến thăm Sri Lanka của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, từ ngày 4 đến ngày 6 tháng 4 năm 2025, theo các báo cáo trên phương tiện truyền thông Ấn Độ, khoảng bảy đến mười thỏa thuận đã được ký kết để tăng cường quan hệ trong lĩnh vực quốc phòng, kết nối lưới điện, đường ống dẫn dầu đa sản phẩm, chuyển đổi số và thực hành dược điển giữa hai nước. Các thỏa thuận đã được ký kết bằng quyền lực của Tổng thống Sri Lanka mà không có cuộc tranh luận hoặc sự chấp thuận của Quốc hội Sri Lanka. Sự bí mật xung quanh các thỏa thuận này đến mức cả công chúng và phương tiện truyền thông Sri Lanka vẫn không biết có bao nhiêu hiệp ước đã được thực hiện, nội dung đầy đủ của chúng và liệu các tài liệu đã ký có phải là các thỏa thuận ràng buộc về mặt pháp lý hay chỉ đơn giản là "Biên bản ghi nhớ" (MOU), có thể bị thu hồi.

Thỏa thuận hợp tác quốc phòng Ấn Độ-Lanka mới có hiệu lực trong năm năm nhằm đảm bảo rằng lãnh thổ Sri Lanka sẽ không được sử dụng theo bất kỳ cách nào có thể đe dọa đến lợi ích an ninh quốc gia của Ấn Độ và chính thức đảm bảo rằng Sri Lanka không cho phép bất kỳ thế lực thứ ba nào sử dụng lãnh thổ của mình để chống lại Ấn Độ. Trong khi Ấn Độ đã xây dựng hiệp ước này như một phần của chính sách "Láng giềng trước tiên" rộng lớn hơn và "Tầm nhìn MAHASAGAR (Đại dương)" để kiểm soát ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương, thì nó đã gây ra nhiều lo ngại và tranh luận ở Sri Lanka.

Là một thành viên của Đối thoại an ninh tứ giác (QUAD) - một liên minh chiến lược chống lại sự bành trướng của Trung Quốc bao gồm Mỹ, Úc và Nhật Bản - Ấn Độ tham gia vào các cuộc tập trận quân sự rộng lớn của QUAD như các cuộc tập trận Malabar ở Ấn Độ Dương. Năm 2016, Mỹ đã chỉ định Ấn Độ là Đối tác quốc phòng chính và năm 2024, Thượng nghị sĩ Marco Rubio, Ngoại trưởng Mỹ hiện tại, đã đệ trình một dự luật tại Quốc hội Mỹ để cấp cho Ấn Độ quy chế tương tự như các nước NATO. Vào tháng 2 năm 2025, trong chuyến thăm Mỹ của Modi, Ấn Độ và Mỹ đã ký kết quan hệ đối tác quốc phòng kéo dài 10 năm để chuyển giao công nghệ, mở rộng sản xuất chung vũ khí và tăng cường khả năng tương tác quân sự.

Liệu đây có phải là sự khởi đầu của một mô hình địa chính trị và kinh tế mới không?

Các nhà phân tích Sri Lanka cũng chỉ ra rằng, với việc ký kết thỏa thuận quốc phòng với Ấn Độ, "có một nguy cơ rất thực tế là Sri Lanka bị kéo vào Quad qua cửa sau với tư cách là một nước phụ thuộc của Ấn Độ."[3] Họ chỉ ra rằng Sri Lanka có thể trở thành nạn nhân trong Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương do Mỹ lãnh đạo, làm tổn hại đến vị thế không liên kết lâu nay và mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc, một nhà đầu tư lớn, đối tác thương mại và là nước ủng hộ Sri Lanka tại các diễn đàn quốc tế.

Mỹ và đối tác QUAD của mình là Ấn Độ, cũng như Trung Quốc và các quốc gia hùng mạnh khác, muốn kiểm soát Sri Lanka, do vị trí chiến lược của nước này trên các tuyến đường thương mại hàng hải của Ấn Độ Dương. Nhưng Sri Lanka, hiện không tham gia vào bất kỳ cuộc xung đột nào với một bên thứ ba, không cần phải ký bất kỳ thỏa thuận quốc phòng nào. Bản ghi nhớ quốc phòng với Ấn Độ thể hiện sự quân sự hóa hơn nữa ở Ấn Độ Dương cũng như vi phạm Tuyên bố của Liên hợp quốc năm 1971 về Ấn Độ Dương là khu vực hòa bình và các nguyên tắc không liên kết mà cả Ấn Độ và Sri Lanka đều đã ủng hộ trong quá khứ.

Giáo sư Sachs, người đã tham dự Hội nghị Rising Bharat, ngày 8-9 tháng 4 năm 2025 tại New Delhi, đã kêu gọi trao cho Ấn Độ một ghế thành viên thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, tuyên bố rằng "không có quốc gia nào khác được đề cập là ứng cử viên... có đủ tư cách như Ấn Độ để có một ghế". Nhưng liệu điều này có thực sự đại diện cho một động thái hướng tới "Trật tự quốc tế mới" hay chỉ đơn giản là sự đột biến của mô hình thống trị và phục tùng hiện tại, và sức mạnh địa chính trị được coi là ngang bằng với sức mạnh kinh tế?

Thay vào đó, sự ra đời của một thế giới đa cực đòi hỏi các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia nhỏ như các nước láng giềng của Ấn Độ, phải có quyền không liên kết trong bối cảnh tình hình phân cực địa chính trị ngày càng tồi tệ của Chiến tranh Lạnh mới.

Những gì chúng ta thấy ngày nay không phải là sự xuất hiện của một trật tự quốc tế thực sự đa cực và công bằng mà là sự bành trướng đế quốc liên tục với sự hợp tác địa phương ưu tiên lợi nhuận ngắn hạn và lợi ích cá nhân hơn phúc lợi tập thể, dẫn đến sự hủy hoại môi trường và xã hội. Để thoát khỏi trật tự thế giới bóc lột này đòi hỏi phải tái thiết cơ bản các hệ thống kinh tế và xã hội toàn cầu để duy trì sự hòa hợp và bình đẳng. Nó kêu gọi mọi người ở khắp mọi nơi đứng lên vì quyền lợi của mình, lên tiếng và nâng đỡ lẫn nhau.

Trong quá trình chuyển đổi toàn cầu này, Ấn Độ, Trung Quốc và các nền kinh tế mới nổi có vai trò quan trọng. Là những quốc gia đã chịu đựng nhiều thế kỷ thống trị của đế quốc phương Tây, sứ mệnh của họ là lãnh đạo cuộc đấu tranh toàn cầu vì mục tiêu phi quân sự hóa và tạo ra nền văn minh nhân loại sinh thái và công bằng thay vì kéo các quốc gia nhỏ hơn vào một cuộc Chiến tranh Lạnh mới.[4]

Ảnh: Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng những người khác tại Nhà Trắng vào ngày 13 tháng 2 năm 2025.

Tài liệu tham khảo

[1] Jeffrey D. Sachs, “Giving Birth to the New International Order.” Other News (blog), April 11, 2025. https://www.other-news.info/giving-birth-to-the-new-international-order/.

[2] Asoka Bandarage, “Indian Colonialism in Sri Lanka | Inter Press Service.” Inter Press Service, March 27, 2025. https://www.ipsnews.net/2025/03/indian-colonialism-sri-lanka/.

[3] Dr. G. Weerasinghe, “Defence MoU with Quad Member Will Drag Sri Lanka Further into New Cold War: CP.” Sunday Island Online, April 11, 2025. http://island.lk/defence-mou-with-quad-member-will-drag-sri-lanka-further-into-new-cold-war-cp/.

[4] Asoka Bandarage, “In Search of a New World Order,” Women’s Studies International Forum 14, no. 4 (January 1, 1991): 345–55, https://doi.org/10.1016/0277-5395(91)90165-E.