Những người theo chủ nghĩa báo động dân số của những năm 1970 thường coi nạn đói, suy thoái môi trường và thiếu lương thực là hậu quả tất yếu của tình trạng quá tải dân số và kiểm soát sinh đẻ, và các nỗ lực ổn định dân số thường bỏ qua các quyền cơ bản của con người ở các nước đang phát triển. Mặc dù xu hướng nhân khẩu học mới nhất về dân số già ngày càng tăng không bị đáp trả bằng mức độ báo động tương tự, nhưng người cao tuổi thường bị coi là vấn đề do chi phí y tế cao hơn, nhu cầu chăm sóc và thiếu tiềm năng sản xuất.

Một số học giả như David Bloom và Leo Zucker thậm chí còn mô tả quá trình già hóa là "quả bom dân số thực sự". Quan điểm cho rằng dân số cao tuổi là gánh nặng kinh tế và xã hội không chỉ làm tổn hại đến phẩm giá của người cao tuổi mà còn có thể không đúng trong nhiều bối cảnh, đặc biệt là ở một số nước đang phát triển, nơi khu vực phi chính thức thống trị nền kinh tế và người cao tuổi cung cấp các dịch vụ quan trọng không được trả lương cho gia đình và cộng đồng của họ như nông nghiệp, chăm sóc trẻ em, lấy nước, công tác xã hội thông qua các tổ chức tôn giáo, tổ chức các chức năng tôn giáo, v.v.

Các chuyên gia thường lập luận rằng dân số trẻ ngày càng tăng của Ấn Độ và tỷ lệ phụ thuộc thấp là một tài sản kinh tế (còn được gọi là cổ tức nhân khẩu học), đặc biệt là vào thời điểm thế giới phát triển đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động. Bất chấp dân số trẻ khổng lồ có khả năng đạt đỉnh vào năm 2041, Ấn Độ cũng đang chứng kiến ​​dân số người cao tuổi ngày càng tăng, tức là những người trên 60 tuổi. Theo Điều tra dân số năm 2011, Ấn Độ có khoảng 103 triệu công dân cao tuổi (nhiều hơn tổng dân số của các quốc gia như Vương quốc Anh (Anh), Đức và Pháp) và họ chiếm khoảng 8,6% tổng dân số Ấn Độ. Theo Nghiên cứu lão hóa theo chiều dọc của Bộ Y tế và Phúc lợi Gia đình Ấn Độ (LASI), tỷ lệ dân số cao tuổi dự kiến ​​sẽ đạt 19,5% (gần 355 triệu người theo số liệu tuyệt đối) trên tổng dân số vào năm 2050. Các tiểu bang như Kerala, Himachal Pradesh, Tamil Nadu và Maharashtra hiện có tỷ lệ dân số cao tuổi cao hơn nhiều, lần lượt là 19,6%, 16,5%, 16,4% và 15,2%.

Dân số già hóa gia tăng đã dẫn đến những lo ngại ngày càng tăng về sự chuẩn bị của Ấn Độ và gánh nặng lên ngân khố của nước này. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách Ấn Độ phải ghi nhớ thực tế kinh tế xã hội của đất nước khi đưa ra các chính sách cho người già. Câu hỏi đầu tiên và quan trọng nhất là sự liên quan của các khái niệm như tỷ lệ phụ thuộc (tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên so với dân số trong độ tuổi lao động 15-59 tuổi) trong bối cảnh Ấn Độ. Một mặt, tỷ lệ thất nghiệp cao ở thanh niên đang ngăn cản đất nước này gặt hái được lợi nhuận nhân khẩu học, mặt khác, không phải tất cả mọi người trên 60 tuổi đều phụ thuộc.

Một bộ phận nhỏ nhưng ngày càng tăng của các chuyên gia có trình độ học vấn cao trên 60 tuổi đang quay trở lại lực lượng lao động với tư cách là cố vấn và chuyên gia tư vấn. Tuy nhiên, một tỷ lệ đáng kể công dân cao tuổi của Ấn Độ quá nghèo để có thể nghỉ hưu. Họ vẫn tiếp tục làm việc trong khu vực phi chính thức và thường làm những công việc đòi hỏi nhiều lao động như kéo xe xích lô và nâng vật nặng. Nghiên cứu LASI phát hiện ra rằng một nửa dân số nam giới cao tuổi hiện đang đi làm. Trong khi con số đối với phụ nữ lớn tuổi thấp hơn ở mức 22%, có thể là do việc đánh giá thấp công việc chăm sóc phụ nữ và công việc không được trả lương trong nông nghiệp. Mặc dù định nghĩa về công việc được sử dụng trong nghiên cứu LASI tương đối rộng, nhưng nó không bao gồm các dịch vụ cộng đồng, vốn đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Ấn Độ. Nhiều người lớn tuổi tham gia vào việc cung cấp các dịch vụ xã hội quan trọng (còn được gọi là 'sewa' trong tiếng Hindi) thông qua các tổ chức tôn giáo như coi giữ đền thờ, phục vụ lễ tôn giáo, v.v. Các dịch vụ như vậy góp phần vào phúc lợi của người dân bình thường, thúc đẩy sự gắn kết xã hội và mang lại ý thức về bản sắc trong cộng đồng. Nói cách khác, quan niệm cho rằng tất cả công dân trên 60 tuổi đều là người phụ thuộc không có khả năng sản xuất là không đúng.

Phụ nữ lớn tuổi được đề cập đặc biệt vì không giống như tỷ lệ giới tính chung, vốn nghiêng về phía nam giới, tỷ lệ giới tính ở độ tuổi 60 trở lên nghiêng về phía phụ nữ với tỷ lệ 1.065 phụ nữ trên 1.000 nam giới. Khoảng 68,3% phụ nữ trong độ tuổi từ 60-75 và 73,3% phụ nữ trên 75 tuổi chưa bao giờ đến trường trong khi chỉ có 8% đã hoàn thành chương trình tiểu học. Ngoài ra, một bộ phận đáng kể phụ nữ lớn tuổi, đặc biệt là phụ nữ nông thôn không có nguồn thu nhập và hoàn toàn phụ thuộc tài chính vào gia đình. Phụ nữ lớn tuổi, đặc biệt là góa phụ, cũng bị phân biệt đối xử. Khoảng 70% phụ nữ lớn tuổi hiện đang làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp và các hoạt động liên quan. Đóng góp kinh tế của phụ nữ lớn tuổi thông qua công việc chăm sóc thường bị đánh giá thấp. Phụ nữ lớn tuổi có những đóng góp quan trọng cho gia đình thông qua công việc chăm sóc, đặc biệt là đối với cháu của họ và các thành viên lớn tuổi khác trong gia đình. Một báo cáo gần đây của Age International ước tính rằng trên toàn cầu, phụ nữ lớn tuổi thực hiện 4,3 giờ làm việc nhà và công việc chăm sóc không được trả lương. Báo cáo còn gọi phụ nữ là 'lực lượng lao động ẩn'.

Mặc dù gia đình được coi là tổ chức chính chịu trách nhiệm chăm sóc người cao tuổi ở Ấn Độ, nhưng thu nhập hộ gia đình ở Ấn Độ rất thấp. Do đó, việc chăm sóc người cao tuổi thường là gánh nặng tài chính rất lớn đối với các gia đình. Chính quyền, cả trung ương và tiểu bang, đã có một số nỗ lực để giải quyết các mối quan tâm của người cao tuổi trong những năm gần đây. Tuy nhiên, phần lớn dân số cao tuổi không được hưởng nhiều chế độ phúc lợi hiện có do chính phủ cung cấp do nhận thức kém về các chương trình của chính phủ và không thể tiếp cận chúng.

Một bộ phận lớn dân số cao tuổi ở Ấn Độ đang chịu thiệt thòi nghiêm trọng về kinh tế. Người cao tuổi thường được trả lương thấp hơn những người trong độ tuổi từ 45-59. Thu nhập trung bình hàng tháng của người lao động cao tuổi chỉ khoảng 6.670 Rupee Ấn Độ (hơn 2 triệu VND). Thu nhập bình quân đầu người hàng năm và chi tiêu tiêu dùng bình quân đầu người hàng tháng (MPCE) của các hộ gia đình có ít nhất một người cao tuổi cũng khá thấp ở mức lần lượt là 44.901 Rupee Ấn Độ (hơn 13 triệu VND) và 2.948 Rupee Ấn Độ (hơn 800 nghìn VND). Do đó, các chính sách hướng đến người cao tuổi nên gắn liền với các chương trình xóa đói giảm nghèo, dinh dưỡng và y tế. Mặc dù việc tham gia vào các hoạt động kinh tế góp phần vào phúc lợi, nhưng phần lớn trong số đó bị coi là gây ra đau khổ và bóc lột trong bối cảnh người cao tuổi từ các hộ gia đình thu nhập thấp. Do đó, lương hưu toàn dân cho người cao tuổi là cách hiệu quả nhất để giúp đỡ người cao tuổi của Ấn Độ và thậm chí cả các hộ gia đình thu nhập thấp. Nó sẽ cung cấp an ninh thu nhập cho người cao tuổi, bảo vệ họ trong thời gian ốm đau và cải thiện khả năng mặc cả của họ trên thị trường lao động.

Cũng cần đầu tư nhiều hơn vào sức khỏe và đào tạo lại kỹ năng cho người cao tuổi. Giới tinh hoa thành thị có thể tiếp cận các cơ sở y tế tốt hơn nhưng phần lớn người cao tuổi của Ấn Độ, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, không được tiếp cận các cơ sở y tế đầy đủ. Do đó, các trung tâm y tế cơ sở cần được tăng cường và chính sách y tế của đất nước nên tập trung vào chăm sóc người cao tuổi. Mô hình chăm sóc sức khỏe hiện tại của Ấn Độ tập trung vào các bệnh riêng lẻ thay vì chương trình chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người cao tuổi giống như sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Ấn Độ cũng cần đầu tư vào việc đào tạo các chuyên gia chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, chi tiêu y tế tăng không nên được coi là sự cạn kiệt nguồn lực. Thay vào đó, đầu tư vào lĩnh vực y tế có thể là động lực thúc đẩy tăng trưởng và tạo ra cơ hội việc làm cho dân số trẻ. Như đã đề cập ở trên, nhiều người cao tuổi có trình độ và đã có những đóng góp kinh tế quan trọng trong các nghề nghiệp sau khi nghỉ hưu. Nếu có thể tiếp cận các cơ hội học tập, đặc biệt là các kỹ năng mới hơn và công nghệ số, thì nhiều người cao tuổi hơn có thể trở nên độc lập về tài chính và tìm thấy mục đích sống.

Tóm lại, Ấn Độ cần có kế hoạch nhạy bén cho nhóm dân số đang phát triển nhanh này thay vì gây hoang mang về quá trình chuyển đổi nhân khẩu học tự nhiên và phải tránh hoàn toàn các cụm từ mang tính miệt thị như 'quả bom hẹn giờ dân số mới'.