Về mặt tư tưởng, RSS chịu ảnh hưởng sâu sắc từ khái niệm Hindutva do Vinayak Damodar Savarkar hệ thống hóa. Hindutva của Savarkar không đơn thuần là một bản sắc tôn giáo mà là một bản sắc dân tộc, khẳng định Ấn Độ là vùng đất tổ tiên (Pitribhumi) và vùng đất thánh (Punyabhumi) của người Hindu, từ đó xác lập ưu thế của họ trong quốc gia-dân tộc. Dưới thời lãnh đạo thứ hai, Madhav Sadashiv Golwalkar (hay Guruji), tư tưởng này được củng cố và diễn giải một cách cứng rắn hơn trong tác phẩm "We, or Our Nationhood Defined" (1939), nơi ông đề cao tính thuần nhất văn hóa và sự trung thành với quốc gia-dân tộc Hindu. Sự tiếp biến và thực hành hóa tư tưởng Hindutva là cốt lõi định hình vai trò tư tưởng của RSS trong lịch sử chính trị Ấn Độ..

Về mặt thể chế, RSS phát triển thành một mạng lưới rộng gồm nhiều tổ chức liên đới hoạt động trong các lĩnh vực giáo dục, từ thiện, lao động, sinh viên và cộng đồng — tổng hợp thường được gọi là “Sangh Parivar”. Một số tổ chức chính trị và xã hội xuất phát từ quãng liên hệ này, và quan hệ hữu cơ giữa RSS với các tổ chức chính trị như Bharatiya Janata Party (BJP) đã giúp định hình ảnh hưởng của phong trào trên trường chính trị trong những thập niên gần đây. Mối quan hệ giữa RSS và các tổ chức thành viên này là mối quan hệ hữu cơ, cộng sinh. RSS đóng vai trò là "trái tim" và "bộ não" cung cấp nguồn nhân sự nòng cốt, định hướng tư tưởng và kỷ luật tổ chức. Ngược lại, các tổ chức thành viên hoạt động ở các mặt trận khác nhau để hiện thực hóa tầm nhìn Hindutva của RSS. Về mặt tư tưởng, BJP, từ khi là Jana Sangh cho đến nay, luôn xem Hindutva là "nguồn động lực tinh thần" (theo Palampur năm 1989). Mọi chính sách then chốt của BJP, từ việc dỡ bỏ Điều 370 ở Kashmir, thông qua Luật Công dân (CAA) cho đến chiến dịch xây dựng đền Ram tại Ayodhya, đều thấm nhuần tư tưởng quốc gia Hindu mà RSS đã ấp ủ và truyền bá trong gần một thế kỷ. Về nhân sự, hầu hết các lãnh đạo cao cấp của BJP, từ Thủ tướng Narendra Modi, Bộ trưởng Nội vụ Amit Shah, cho đến hàng loạt nghị sĩ và bộ trưởng, đều có xuất thân từ RSS hoặc các tổ chức sinh viên liên quan (như ABVP). Họ được rèn giũa trong môi trường shakha, thấm nhuần kỷ luật và tư tưởng của tổ chức. Sự giao thoa nhân sự này đảm bảo tính đồng bộ và trung thành giữa đảng cầm quyền và tổ chức mẹ. Về tầm ảnh hưởng, trong các cuộc bầu cử, RSS đóng vai trò là cỗ máy vận động không chính thức nhưng cực kỳ hiệu quả cho BJP. Hàng chục nghìn swayamsevak (tình nguyện viên) của RSS trở thành lực lượng tại chỗ, vận động từng nhà, lan tỏa thông điệp và huy động cử tri. Mạng lưới shakha rộng khắp trở thành xương sống cho các chiến dịch của BJP ở cấp cơ sở. Đặc biệt dưới thời dưới thời Thủ tướng Modi, sự gắn kết giữa BJP và RSS trở nên chặt chẽ chưa từng thấy. RSS có ảnh hưởng sâu rộng trong việc hoạch định chính sách và bổ nhiệm nhân sự cấp cao của chính phủ. Có thể nói, chính quyền Modi là sự hiện thực hóa quyền lực mềm của RSS thành quyền lực cứng của nhà nước

Lãnh đạo và biến chuyển tư tưởng qua các thời kỳ là một nhân tố khác cần xem xét. Sau cái chết của Hedgewar, M. S. Golwalkar (Guruji) trở thành Sarsanghchalak; dưới sự dẫn dắt của Golwalkar, RSS phát triển những luận điệu và hình thức tổ chức phù hợp với bối cảnh hậu thuộc địa, vừa thấm nhuần tính kỷ luật vừa tìm cách đặt vị thế văn hóa Hindu trong khung quốc gia. Nhiều nghiên cứu học thuật phân tích cách RSS vừa tiếp nhận, vừa tái cấu trúc các yếu tố Gandhian, truyền thống võ thuật và tư tưởng dân tộc để tạo nên một lối hoạt động đặc thù.

Cùng với sự lớn mạnh, RSS không tránh khỏi tranh luận và chỉ trích. Vấn đề nổi bật là mối liên hệ lịch sử giữa một số cá nhân liên quan tới RSS và vụ ám sát Mahatma Gandhi năm 1948 bởi Nathuram Godse; sự kiện này dẫn tới lệnh cấm tạm thời đối với RSS và cuộc điều tra sâu rộng về trách nhiệm tổ chức. Trong các thập niên sau đó, RSS cũng đối mặt với các lệnh cấm ngắn hạn khác và chỉ trích liên quan đến vai trò của tổ chức trong các biến cố cộng đồng và chính trị (ví dụ vụ Babri Masjid năm 1992). Những tranh luận này, bao gồm cả các kết luận điều tra và bào chữa của bên liên quan, vẫn là phần không thể tách rời khi đánh giá vai trò lịch sử của tổ chức.

Đến thế kỷ XXI, RSS hiện diện mạnh cả ở cấp cơ sở với hàng chục nghìn shakha và một mạng lưới các tổ chức phụ trợ, đồng thời đóng vai trò tư tưởng và nhân sự trong các cấu trúc chính trị — điều này đặc biệt rõ rệt khi các đảng phái chính trị thân Sangh đóng vai trò quan trọng trên chính trường. Trong những năm gần đây, RSS vừa nhấn mạnh hoạt động xã hội (phòng chống thiên tai, y tế, giáo dục) vừa mở rộng hoạt động tuyên truyền và tổ chức, hướng tới củng cố ảnh hưởng xã hội. Song song đó, công chúng và học giả tiếp tục tranh luận về ranh giới giữa hoạt động xã hội và ảnh hưởng chính trị.

Bước sang thế kỷ XXI, RSS đã hoàn thành sự chuyển mình ngoạn mục: từ một tổ chức bị gạt ra ngoài lề chính trị, bị xem là đáng ngờ, trở thành trung tâm quyền lực thực sự của Ấn Độ. Với hàng chục nghìn shakha và một mạng lưới tổ chức phụ trợ khổng lồ, RSS không chỉ cung cấp "sức mạnh thô" cho BJP mà còn định hình chương trình nghị sự văn hóa-chính trị của quốc gia.

Nhìn từ lăng kính chính trị học, một thế kỷ của RSS là câu chuyện về sự bền bỉ tổ chức, sự tái cấu trúc tư tưởng linh hoạt và sự chuyển dịch từ một phong trào xã hội hóa kỷ luật sang một lực lượng kiến tạo quyền lực. Việc đánh giá vai trò của RSS đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều từ lịch sử xã hội, phân tích tư tưởng đến phân tích chính sách để vừa nhận diện được đóng góp của nó ở cấp cơ sở thông qua các hoạt động xã hội, vừa nghiêm túc đối chiếu với các tranh luận về tương lai của nền dân chủ đa nguyên, sự đa dạng tôn giáo và khái niệm quyền công dân tại Ấn Độ. Trong kỷ nguyên mà ảnh hưởng của nó đang ở đỉnh cao, một sự cân nhắc lịch sử và phê phán khách quan là cần thiết hơn bao giờ hết để hiểu rõ vị thế hiện thời và những thách thức sâu sắc mà tổ chức này đặt ra cho nền chính trị và xã hội Ấn Độ trong thế kỷ mới.