Cách đây ít ngày, ở một trong những cuộc họp báo được theo dõi nhiều nhất trong lịch sử Afghanistan, người phát ngôn của Taliban - Zabihullah Mujahid tuyên bố chiến tranh đã kết thúc. Các thủ lĩnh Taliban khác như Anas Haqqani cũng lặp lại điều tương tự trên tài khoản Twitter. Thật vậy, cuộc chiến bắt đầu cách đây khoảng 20 năm với sự xâm lược của Mỹ đã kết thúc.

Câu hỏi đặt ra là bây giờ điều đó có nghĩa là một nền hòa bình không tưởng (utopian peace)? Không hẳn là như thế. Bức tranh mơ hồ hơn suy nghĩ của mọi người.

Sự sụp đổ

Sự sụp đổ của chế độ Ashraf Ghani và lực lượng an ninh Afghanistan không phải là điều gì đó bất ngờ. Mọi chuyên gia nghiêm túc và quan chức Mỹ cũng như NATO hoàn toàn hiểu rõ rằng, chính quyền và các lực lượng của Afghanistan cuối cùng sẽ sụp đổ sau khi Mỹ và NATO rút quân.

Các ước tính cho sự sụp đổ dự đoán dao động từ vài tháng đến một hoặc hai năm. Nhưng điều không được mong đợi là sự sụp đổ này có thể xảy ra trong vòng vài ngày. Đó là ý của một số quan chức Mỹ khi cho rằng đã có một sự thất bại trong hoạt động tình báo.

Sự thất bại trên thực tế là về mức độ lợi ích của sự nghi ngờ đối với chính quyền và các lực lượng của Afghanistan. Thực tế sau đó đã minh chứng, chế độ ở Afghanistan đã sụp đổ ngay từ cái nhìn đầu tiên của Taliban tại cổng thành Kabul.

Trong những tuần vào tháng 6 và tháng 7, tốc độ thất thủ của các huyện và tỉnh ở Afghanistan đã khiến các chuyên gia quân sự phải ngạc nhiên. Taliban đã chiếm được các khu vực rộng lớn, thậm chí đôi khi không cần bắn một viên đạn. Trong những ngày đó, nhiều người thường đến và hỏi tôi bao lâu thì Kabul sụp đổ?

Tôi đã từng nói rằng, điều đó sẽ không dễ dàng như vậy, và có thể sẽ mất vài tuần hoặc thậm chí một hoặc hai tháng. Đó là ước tính của tôi và vào thời điểm đó, ước tính của tôi có lẽ là ước tính bi quan nhất trong số tất cả các nhà phân tích và quan sát Afghanistan khác mà tôi biết. Nhưng ngay cả ước tính của tôi cũng được chứng minh là sai, Kabul đã thất thủ chỉ vài ngày sau đó. Vì vậy, câu hỏi là điều gì đã xảy ra?

Sự kiểm tra đối với thực tế xấu xí

Chính quyền Afghanistan được hỗ trợ trong nhiều năm không chỉ bởi Mỹ và NATO mà còn từ cả cộng đồng quốc tế hóa ra chỉ là một khối hư cấu. Nhiều quan chức Mỹ thừa nhận rằng, họ đã đầu tư cho một sự ảo tưởng quá lâu, và lực lượng an ninh Afghanistan không bao giờ thực sự có khả năng tự mình đối đầu với Taliban.

Ở nhiều khu vực, người dân địa phương cực kỳ ghét lực lượng an ninh Afghanistan cũng như ghét các lực lượng nước ngoài bởi những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng của lực lượng an ninh Afghanistan. Những người dân địa phương này coi các lực lượng nước ngoài là những người bảo vệ lực lượng an ninh Afghanistan, những người đã đàn áp họ và giày xéo làng mạc của họ. Các lãnh chúa quân phiệt giữ niềm vui theo nhiều cách khác nhau, bao gồm bằng cách bỏ qua cho các hoạt động 'bacha bazi'[1] và các hoạt động tội phạm nghiêm trọng khác. Một số trong những “thế giới chiến tranh” tương tự này hiện đang đàm phán với Taliban để đảm bảo tương lai của họ.

Cái gọi là lực lượng nổi dậy công khai, hay đơn giản là dân quân ủng hộ chính phủ, được đào tạo và trang bị để hỗ trợ lực lượng an ninh Afghanistan, đã nhanh chóng đầu hàng hoặc thực sự gia nhập hàng ngũ Taliban. Các quan chức chính quyền Afghanistan hoàn toàn không hiểu được tâm lý của công chúng, điều này có nghĩa là, họ chỉ đơn giản là không hiểu được tình cảm thực tế của người dân.

Trong khi đó, các thủ lĩnh Taliban đã âm thầm tiếp xúc với các thủ lĩnh địa phương và trong nhiều trường hợp đã đảm bảo cho sự phản bội của họ.

Tại Khost và Paktia, nhiều người dân địa phương đã cổ vũ cho việc giải tán các lực lượng dân quân do CIA hậu thuẫn, vì những dân quân này khét tiếng vi phạm nhân quyền ở các khu vực này.

Ở Kandahar, tỉnh của Tướng Raziq, người đã hợp tác chặt chẽ với CIA và lực lượng Mỹ, và đổi lại, những hành vi vi phạm nhân quyền nghiêm trọng của ông ta đã bị bỏ qua, có những  thước phim quay được cảnh một số trẻ em địa phương ném đá vào áp phích của ông ta. Trong khi đó, cũng tại tỉnh này, có cảnh quay một số người khác bị ngờ vực gây rối sau khi Taliban tiếp quản tỉnh này.

Vận động hành lang được quan tâm hơn là cuộc chiến thực tế

Trong vài năm qua, ở Afghanistan, Bộ Quốc phòng và người phát ngôn của Bộ này, Bộ Nội vụ, các Quân đoàn Afghanistan (ANA) và tình báo Afghanistan (NDS) đã từng đưa ra một số tuyên bố hàng tuần không chính xác hoặc hoàn toàn dối trá.

Thật vô lý khi vào tháng 7, một phát ngôn viên của Bộ Quốc phòng Afghanistan tuyên bố rằng, 200 lính Taliban đã bị tiêu diệt tại một địa điểm chỉ trong một chiến dịch duy nhất. Không có bằng chứng nào được đưa ra cho những tuyên bố này. Ví dụ, đầu năm nay NDS tuyên bố về cái chết của Abdul Hamid Hamasi, người mà hiện đang ở Kabul để thi hành lệnh của Taliban trên thực địa.

Đồng thời, rất nhiều tiền đã được chi cho các kênh truyền thông xã hội và vận động hành lang ở các thủ đô nước ngoài để hướng câu chuyện về Pakistan, quốc gia bị đổ lỗi cho tất cả các tệ nạn ở Afghanistan. Mối quan hệ của Pakistan với Taliban không có gì là bí mật đối với bất kỳ ai, nhưng cách nó được miêu tả thì không chính xác chút nào. Đó là một mối quan hệ về sự ủng hộ và sự đồng cảm về ý thức hệ, chứ không phải là sự hỗ trợ tích cực như tài trợ hoặc trang bị vũ khí cho phía bên kia.

Ngay cả khi người ta loại bỏ Pakistan khỏi phương trình, Taliban vẫn sẽ không biến mất vì họ là một phong trào được khai sinh ở Kandahar, và cho đến nay, phần lớn Taliban là người Afghanistan. Do đó, các khoản đầu tư vào lĩnh vực này của chính quyền Afghanistan cũng là sự lãng phí. Chính quyền Gahni đã chú tâm nhiều hơn đến các trận chiến online và vận động hành lang hơn là với cuộc chiến thực tế trên chiến trường.

Trong nhiều năm, nhiều người Afghanistan và các nhà bình luận nước ngoài cho rằng, tham nhũng ở Afghanistan tồn tại ở giới chức cấp trung và thấp, còn ở cấp cao, đặc biệt là Ghani, thì không liên quan. Nhưng các báo cáo về việc Ghani và Hamdullah Moheb bỏ trốn với hàng triệu đô la được đưa ra như một lời cảnh tỉnh đáng xấu hổ cho những lời bình luận đó.

Sự kháng cự của Panjshir 2.0

Khi chế độ Ghani biến mất, một số quan chức hiện tại và cựu quan chức, bao gồm cả Amrullah Saleh, đã chạy trốn đến Panjshir – đây là quê hương của gia tộc Massoud. Từ Panjshir, Saleh tự tuyên bố là Tổng thống mới, nhưng nó vẫn chưa được gia tộc Massoud xác nhận.

Trong cuộc phỏng vấn với truyền thông khi thăm Pakistan về tuyên bố của Saleh, Ahmed Wali Massoud nói rằng, bất cứ ai cũng có thể đưa ra bất kỳ tuyên bố nào, và chúng tôi sẽ hoan nghênh nếu có một sự sắp xếp ở Kabul mà chúng tôi có thể chấp nhận được.

Đây là những ám chỉ rõ ràng đầu tiên từ gia tộc Massoud về việc có những cuộc đàm phán nghiêm túc đang diễn ra giữa Massouds và Taliban. Bài xã luận của Massoud Junior trên tờ Washington Post, nơi ông yêu cầu sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, đang được coi là một chiến thuật đàm phán nhằm gia tăng quyền lợi. Rất có thể Taliban và gia tộc Massoud có thể sớm đạt được thỏa thuận và sẽ không có bất kỳ cuộc kháng cự 2.0 nào. Trong trường hợp như vậy, tương lai của Saleh có vẻ rất đáng nghi ngờ.

Taliban không có khả năng ân xá hoặc giao một vai trò nào đó trong chính phủ mới cho Saleh, và đồng thời, nhiều thành viên Taliban đã kêu gọi một sự thể hiện cho biểu tượng của chiến thắng. Chúng ta vẫn phải chờ xem việc Saleh có bị xem là vật hy sinh vì hòa bình hay không. Nhưng còn quá sớm để viết về kết cục của Saleh. Ông ấy biết làm thế nào để đảm bảo an toàn cho bản thân và vượt qua những thời điểm khó khăn.

Gần đây, đã có nhiều báo cáo xác nhận rằng, các lực lượng dân quân ở Baghlan, trong khu vực lân cận Panjshir, đã chiếm lại nhiều quận từ tay Taliban. Đây có thể là những động thái của nhóm Panjshir nhằm tăng sức nặng trên bàn đàm phán.

Trong trường hợp không có thỏa thuận giữa Taliban và nhóm Panjshir và các cuộc giao tranh mới nổ ra, chúng ta có thể đang chứng kiến một cuộc nội chiến mới ở Afghanistan. Điều này có thể lôi kéo các bên tham gia nước ngoài và nhanh chóng biến thành một cuộc chiến ủy nhiệm.

Trung Quốc

Đối với Bắc Kinh mà nói, mối quan tâm an ninh hàng đầu ở Afghanistan là các chiến binh người Duy Ngô Nhĩ chống Trung Quốc thuộc Đảng Hồi giáo Turkestan (TIP), mà đôi khi vẫn được gọi là ETIM. Bắc Kinh đã luôn bày tỏ những lo ngại này tới Taliban cả trực tiếp cũng như thông qua Pakistan.

Mặc dù Taliban duy trì quan điểm chung rằng, họ sẽ không cho phép bất kỳ nhóm nào thực hiện hành động khủng bố chống lại bất kỳ quốc gia nào khác từ đất Afghanistan, nhưng vẫn chưa thấy Taliban sẵn sàng đi bao xa trong vấn đề này.

Các chuyên gia chống khủng bố tin rằng, chúng ta có thể thấy một thái độ khác của Taliban đối với một số nhóm nước ngoài sau  khi họ trở thành một bộ phận của chính phủ và thắt chặt sự khống chế đối với đất nước. Khi đó, họ sẽ ở một vị trí tốt hơn nhiều để giải quyết những vấn đề này. Nhưng hiện tại, không ai mong đợi Taliban sẽ có bất kỳ hành động nghiêm túc nào chống lại các chiến binh TIP.

Ấn Độ

Các chuyên gia cho rằng, New Delhi đã chậm trễ trong việc mở các kênh với Taliban. Nếu Ấn Độ thực hiện điều này sớm hơn một chút và thực hiện cách tiếp cận cân bằng hơn ở Afghanistan, thay vì đặt tất cả cược vào chế độ Ghani đang lung lay, mọi thứ sẽ khác đi rất nhiều. Nhưng điều đó vẫn không quá tệ đối với Ấn Độ, và New Delhi vẫn có thể cố gắng vượt qua tình thế khó khăn hiện nay bằng cách tăng cường ngoại giao với Taliban để bảo vệ lợi ích ở Afghanistan.

Ấn Độ đã có những đóng góp rất tốt cho Afghanistan, chẳng hạn như xây dựng đập và thư viện, nhưng nếu bạn không có quan hệ tốt với những người hiện được cho là sẽ bảo vệ con đập hoặc thư viện đó, thì ảnh hưởng thực sự của thứ sức mạnh mềm từ những đóng góp đó cho Ấn Độ là gì?

Pakistan

Đối với Pakistan, có hai mối quan tâm an ninh chính khi nói đến Afghanistan: người tị nạn và phần tử vũ trang.

Đối với vấn đề người tị nạn, dòng người tị nạn hầu hết chúng ta mong đợi là không có ở đó, ít nhất là vào lúc này. Trên thực tế, nhiều người Afghanistan quan tâm đến việc quay trở lại Afghanistan từ Pakistan hơn là ngược lại. Nhưng điều này có thể thay đổi trong tương lai nếu mọi thứ trở nên gần như thực sự tồi tệ ở Afghanistan, chẳng hạn như trong trường hợp xảy ra cuộc nội chiến mới.

Về vấn đề phần tử vũ trang, gần đây nhiều chiến binh Tehrik-e-Taliban Pakistan (TTP), bao gồm một số thành viên cấp cao của lực lượng này, đã được Taliban thả từ các nhà tù ở Afghanistan. Đây có thể là vấn đề đau đầu của Islamabad. Nhưng đồng thời, Pakistan cũng có khả năng đạt được sự hài hòa với TTP thông qua sự hỗ trợ của Taliban trong tương lai.

Về cơ bản, có nhiều khả năng xảy ra, nhưng tùy vào các sự kiện xảy ra ở Afghanistan, Pakistan hiện đã nắm trong tay một số lá bài riêng.

Tác giả Faran Jeffery là một chuyên gia về Tình báo Nguồn Mở và tuyên truyền khủng bố. Ông hiện là Phó giám đốc của Thần học Hồi giáo về Chống Khủng bố (ITCT) - một tổ chức tư vấn quốc tế chống lại các luận điệu về chủ nghĩa khủng bố và cực đoan Hồi giáo thông qua nghiên cứu và phân tích chuyên sâu.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

Nguồn: https://www.indiatoday.in/news-analysis/story/afghanistan-afghan-taliban-cia-nato-us-withdrawal-india-pakistan-china-1843785-2021-08-21