Chuyến thăm 5 ngày của Tổng thống Philippines Ferdinand R. Marcos Jr. tới Ấn Độ vào tháng 8/2025 nhấn mạnh chiều sâu chiến lược ngày càng tăng của Chính sách Hành động Hướng Đông (AEP) của Ấn Độ. Điều này đánh dấu sự chuyển dịch trong quan hệ Ấn Độ-ASEAN từ định hướng chủ yếu về kinh tế và văn hóa xã hội sang định hướng quốc phòng và hợp tác chiến lược mạnh mẽ hơn. Sự hợp tác giữa Philippines với Ấn Độ, thể hiện qua thỏa thuận tên lửa BrahMos, các cuộc tập trận hải quân chung ở Biển Đông và tiềm năng mở rộng xuất khẩu quốc phòng, minh họa cho mối quan hệ đối tác đang phát triển.

Khi AEP kỷ niệm 10 năm thành lập vào năm 2024 và Quan hệ Đối tác Đối thoại Ấn Độ-ASEAN tròn 30 năm vào năm 2022, mối quan hệ này hiện đã đạt đến tầm Đối tác Chiến lược Toàn diện. Tuy nhiên, trong khi Ấn Độ theo đuổi các FTA với Vương quốc Anh, Liên minh Châu Âu, Mỹ, Úc và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), sự thất vọng ngày càng gia tăng do tiến độ chậm chạp trong việc xem xét Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN-Ấn Độ (AITIGA) dự kiến ​​được ký kết trong năm 2025. Vẫn còn đó những lo ngại về thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng và nghi ngờ rằng, một số nước ASEAN đóng vai trò là cầu nối cho hàng xuất khẩu từ Trung Quốc được chuyển hướng.

Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN-Ấn Độ (AITIGA), được ký kết năm 2009 và thực hiện năm 2010, được kỳ vọng sẽ là chất xúc tác cho sự hội nhập kinh tế sâu rộng hơn giữa hai khu vực đang phát triển nhanh chóng. Tuy nhiên, hơn một thập kỷ sau, kết quả của nó đang ngày càng bị giám sát chặt chẽ, đặc biệt là do sự mất cân bằng thương mại ngày càng gia tăng, mang lại lợi ích không cân xứng cho khu vực ASEAN.

Từ năm tài chính 2009 đến năm tài chính 2023, kim ngạch nhập khẩu của Ấn Độ từ ASEAN đã tăng vọt 234,4%, trong khi kim ngạch xuất khẩu của Ấn Độ sang khối ASEAN chỉ tăng 130,4%. Do đó, thâm hụt thương mại của Ấn Độ với ASEAN đã tăng từ 7,5 tỷ đô la Mỹ năm 2011 lên khoảng 44 tỷ đô la Mỹ vào năm 2023. Những con số này nhấn mạnh sự bất cân xứng ngày càng gia tăng, thách thức lời hứa ban đầu về thịnh vượng chung. Khi Ấn Độ-ASEAN tiếp tục xem xét lại AITIGA vào năm 2025, việc xem xét kỹ lưỡng hơn các xu hướng, mối quan ngại và cơ hội mới nổi là điều cần thiết và kịp thời.

Hiểu về chênh lệch thương mại

Về bản chất, thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng phản ánh khả năng tiếp cận thị trường hạn chế mà các nhà sản xuất Ấn Độ có được tại ASEAN so với các đối tác ASEAN của họ tại Ấn Độ. Các quốc gia như Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam đã tận dụng được cơ sở người tiêu dùng lớn và đang phát triển của Ấn Độ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như điện tử, dầu cọ, cao su, hóa chất và máy móc.

Mặt khác, hàng xuất khẩu của Ấn Độ, chủ yếu là các sản phẩm dầu mỏ, ô tô, dược phẩm và hàng kỹ thuật, đã phải đối mặt với nhiều rào cản phi thuế quan tại thị trường ASEAN. Những rào cản này bao gồm các tiêu chuẩn nghiêm ngặt, rào cản pháp lý và sự chậm trễ trong thủ tục hải quan, tất cả đã hạn chế tiềm năng xuất khẩu của Ấn Độ.

Hơn nữa, mặc dù việc tự do hóa thuế quan theo AITIGA đã giảm hoặc xóa bỏ thuế đối với nhiều loại sản phẩm, nhưng lợi ích vẫn chưa được phân bổ đồng đều giữa các ngành. Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Ấn Độ đã phải vật lộn để cạnh tranh với mạng lưới sản xuất tích hợp hơn và cơ sở hạ tầng hậu cần hiệu quả của ASEAN. Sự mất cân bằng này đã làm dấy lên sự bất bình ngày càng tăng trong ngành công nghiệp Ấn Độ đòi hỏi đánh giá lại khuôn khổ hiện tại của AITIGA.

Tác động đến ngành công nghiệp và chính sách Ấn Độ

Chính phủ Ấn Độ đã thừa nhận những lo ngại do các bên liên quan trong nước nêu ra, đặc biệt là từ các lĩnh vực như nông nghiệp, sữa, dệt may và sản xuất. Các ngành này cho rằng, hàng nhập khẩu được tự do hóa từ ASEAN, đặc biệt là các mặt hàng sản xuất hàng loạt rẻ hơn, đã làm suy yếu sản xuất và việc làm trong nước.

Điều này đã dẫn đến lập trường thương mại thận trọng hơn trong những năm gần đây. Năm 2019, Ấn Độ đã rút khỏi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), với lý do lo ngại về tình trạng mất cân bằng thương mại tương tự, đặc biệt là với Trung Quốc. Kinh nghiệm với AITIGA chắc chắn đã ảnh hưởng đến quyết định này. Mặc dù ASEAN vẫn là đối tác đáng tin cậy, nhưng khoảng cách thương mại ngày càng gia tăng cho thấy nhu cầu bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia, đồng thời vẫn cam kết hợp tác khu vực.

Kể từ đó, Ấn Độ đã bày tỏ ý định đàm phán lại một số điều khoản của AITIGA. Việc xem xét lại này được nêu bật trong bài phát biểu của Thủ tướng Modi tại Hội nghị Thượng đỉnh Ấn Độ - ASEAN tại Lào, nơi ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết các rào cản phi thuế quan và tìm kiếm sự tiếp cận thị trường có đi có lại.

Lập trường và tính toán chiến lược của ASEAN

Theo quan điểm của ASEAN, Ấn Độ là đối tác có giá trị, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về mặt chiến lược, trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, đối với nhiều thành viên ASEAN, Ấn Độ vẫn được xếp hạng tương đối thấp về điểm đến xuất khẩu so với Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản hoặc EU.

Điều này có nghĩa là các quốc gia ASEAN có thể có ít động lực để sửa đổi thỏa thuận trừ khi có sự hội tụ rõ ràng về lợi ích chính trị và kinh tế. Hơn nữa, sự hội nhập của ASEAN thông qua Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) cho phép các quốc gia thành viên hưởng lợi từ chuỗi cung ứng khu vực, từ đó giảm sự phụ thuộc vào bất kỳ đối tác bên ngoài nào.

Ấn Độ sẽ cần đưa ra lập luận thuyết phục rằng, thỏa thuận được cân bằng lại sẽ mang lại lợi ích cho cả hai bên. Điều này bao gồm việc nhấn mạnh tính bổ trợ trong các lĩnh vực mới nổi, chẳng hạn như thương mại kỹ thuật số, dược phẩm, công nghệ y tế, năng lượng sạch và dịch vụ giáo dục, là những lĩnh vực mà năng lực của Ấn Độ phù hợp với các mục tiêu phát triển của ASEAN.

Tận dụng thế mạnh của Ấn Độ trong đánh giá

Đối với Ấn Độ, Đánh giá năm 2025 là cơ hội để điều chỉnh lại sự tương tác với ASEAN bằng cách phát huy thế mạnh và giải quyết các thách thức lâu dài. Một số lĩnh vực trọng tâm chính có thể bao gồm:

1. Rào cản phi thuế quan (NTB): Ấn Độ cần thúc đẩy cơ chế minh bạch để giải quyết các NTB, đặc biệt là trong các lĩnh vực như dược phẩm và nông sản. Các thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA) về tiêu chuẩn và chứng nhận có thể giúp các nhà xuất khẩu Ấn Độ tiếp cận dễ dàng hơn với thị trường ASEAN.

2. Quy tắc xuất xứ (RoO): Ấn Độ đã phải đối mặt với các vấn đề về việc lạm dụng các quy định RoO của ASEAN, đặc biệt là khi hàng hóa từ các nước ngoài ASEAN được vận chuyển qua các nước thành viên ASEAN để hưởng lợi từ mức thuế quan thấp hơn. Các tiêu chí RoO chặt chẽ và rõ ràng hơn có thể ngăn chặn việc lách luật và đảm bảo thúc đẩy dòng chảy thương mại ASEAN-Ấn Độ thực sự. RoO theo các FTA ASEAN với các nước khác thường linh hoạt hơn so với với Ấn Độ.

3. Dịch vụ và Đầu tư: Lợi thế cạnh tranh của Ấn Độ nằm ở các dịch vụ, đặc biệt là CNTT, dịch vụ tài chính, y tế và giáo dục. Các Hiệp định Thương mại Dịch vụ và Đầu tư Ấn Độ-ASEAN, có hiệu lực từ năm 2015, vẫn chưa được khai thác hết tiềm năng. Việc mở rộng các khuôn khổ này để bao gồm thương mại kỹ thuật số, công nghệ tài chính và cơ hội cho các chuyên gia lành nghề di chuyển để làm việc sẽ mang lại lợi ích cho cả hai khu vực.

4. Khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng: Ấn Độ và ASEAN cùng quan tâm đến việc giảm sự phụ thuộc quá mức vào chuỗi cung ứng của một quốc gia, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19 và những căng thẳng địa chính trị đang diễn ra. Việc hợp tác đầu tư vào các chuỗi cung ứng linh hoạt và đa dạng trong lĩnh vực điện tử, chất bán dẫn và khoáng sản thiết yếu có thể mang lại lợi ích cho cả hai bên.

5. Tính bền vững và tăng trưởng xanh: Việc Ấn Độ ngày càng tập trung vào công nghệ xanh và tình trạng dễ bị tổn thương của ASEAN trước biến đổi khí hậu tạo ra cơ hội cho chương trình nghị sự chung về phát triển bền vững. Các liên doanh trong lĩnh vực năng lượng mặt trời, xe điện và nông nghiệp thông minh thích ứng với khí hậu có thể củng cố mối quan hệ đối tác này.

Hướng tới FTA cân bằng, sẵn sàng cho tương lai

Khi Ấn Độ thực hiện đánh giá AITIGA vào năm 2025, nước này cần cân bằng giữa chủ nghĩa thực dụng và hoài bão lớn. Mặc dù thỏa thuận hiện tại đã tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy thương mại lớn hơn, nhưng lợi ích lại không đồng đều. Giai đoạn hợp tác tiếp theo cần phải khắc phục sự mất cân bằng này bằng cách nhấn mạnh chất lượng hơn số lượng trong thương mại, xây dựng niềm tin thể chế và gắn kết hội nhập kinh tế với hội tụ chiến lược.

Việc đánh giá này không nên chỉ được coi là một sự điều chỉnh lộ trình mà là một cơ hội để tái định hình quan hệ đối tác kinh tế song phương. Là hai trong số những khu vực năng động nhất ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Ấn Độ - ASEAN có nhiều lợi ích khi gắn kết các ưu tiên thương mại của mình với thực tế của thế kỷ 21: số hóa, bền vững, tăng trưởng bao trùm và tự chủ chiến lược.

Phải thừa nhận rằng, bất chấp những hạn chế, thương mại Ấn Độ - ASEAN đã tăng trưởng gấp sáu lần trong hai thập kỷ qua. Ngày nay, ASEAN là đối tác quan trọng của Ấn Độ, với thương mại song phương vượt quá 120 tỷ USD và đầu tư ở mức tương đương. Khối này nằm trong số năm đối tác thương mại hàng đầu của Ấn Độ, cùng với Mỹ, Trung Quốc, UAE và EU. Trong bối cảnh này, việc công khai chỉ trích ASEAN trong các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra có nguy cơ phản tác dụng. Các tuyên bố cấp cao thường xuyên từ Ấn Độ được cho là đã gây ra sự bất an giữa các nhà đàm phán ASEAN và có nguy cơ làm suy yếu bầu không khí đàm phán.

Mặc dù có những khác biệt, quá trình rà soát Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN-Ấn Độ (AITIGA) đã đạt được tiến triển. Cuộc họp trực tuyến giữa Bộ trưởng Thương mại Ấn Độ Piyush Goyal và Bộ trưởng Kinh tế Malaysia Tzafrul Aziz dường như đã đưa các cuộc đàm phán trở lại đúng hướng. Nền kinh tế 3,5 nghìn tỷ đô la Mỹ của ASEAN mang lại khả năng tiếp cận thị trường cho hơn 600 triệu người. Các mặt hàng xuất khẩu của Ấn Độ như dược phẩm, ô tô và điện tử được hưởng quyền tiếp cận thị trường miễn thuế nhưng phải đối mặt với các rào cản phi thuế quan và độ mở cửa thị trường không đồng đều. Ví dụ, Indonesia chỉ cung cấp 44% quyền tiếp cận. Hơn nữa, việc các ngành công nghiệp Ấn Độ chưa tận dụng được AITIGA, trái ngược với chuỗi cung ứng của Nhật Bản và Hàn Quốc hoạt động tại Ấn Độ, cho thấy cần phải cải cách trong nước và nâng cao năng lực cạnh tranh thay vì đổ lỗi hoàn toàn cho ASEAN.

Ấn Độ có lực lượng lao động đáng kể tại ASEAN, đặc biệt là trong lĩnh vực kỹ thuật số và dịch vụ, vốn thường bị bỏ qua trừ khi được nêu bật trong các cuộc khủng hoảng như các vụ bắt giữ liên quan đến tội phạm mạng. Ngoài ra, các công ty Ấn Độ tích cực huy động vốn trên thị trường trái phiếu Singapore và tại Malaysia, tiếp cận nguồn tài chính chi phí thấp thông qua các công cụ trái phiếu truyền thống và Hồi giáo, làm sâu sắc thêm sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế.

Từ mất cân bằng thương mại đến đối xứng chiến lược

Thâm hụt thương mại mà Ấn Độ phải đối mặt với ASEAN không chỉ là một mối lo ngại về mặt thống kê; nó là biểu tượng của sự bất cân xứng rộng lớn hơn trong mối quan hệ cần được giải quyết. Một thỏa thuận tái cân bằng sẽ cho phép Ấn Độ bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước đồng thời tăng cường xuất khẩu trong các lĩnh vực tăng trưởng cao. Đối với ASEAN, nền kinh tế Ấn Độ mạnh mẽ hơn, hội nhập với nền kinh tế của ASEAN, sẽ tạo ra sự cân bằng trong châu Á đa cực.

Xét đến tình hình thế giới hiện nay, các mối quan hệ đối tác Nam-Nam như giữa Ấn Độ và ASEAN cần được củng cố thay vì để chúng trở nên trì trệ.

Cuối cùng, sự thành công của việc xem xét FTA năm 2025 sẽ phụ thuộc vào việc liệu cả hai bên có thể chuyển từ đàm phán thương mại mang tính giao dịch sang quan hệ đối tác kinh tế mang tính chuyển đổi hay không. Sự chuyển đổi này đòi hỏi ý chí chính trị, niềm tin kinh doanh và tầm nhìn chung về một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do, cởi mở và bao trùm.