Một thế kỷ với biết bao thăng trầm, thử thách. Báo chí nước nhà cũng không ngừng đổi thay, từ bỏ những khuôn cũ, tiếp thu những phát triển mới, và luôn đồng hành cùng dân tộc và thế giới trong dòng chảy mạnh mẽ của thời đại. Điều đáng mừng là, dù có hiện đại đến mấy, báo chí của chúng ta vẫn luôn giữ vững ngọn cờ nhân văn, với sứ mệnh cao cả: phụng sự Đảng, phụng sự nhân dân.

Chúng ta đang cùng nhau hướng tới kỷ niệm 100 năm lập quốc. Việt Nam lúc đó sẽ là một quốc gia có thu nhập trung bình cao, vững vàng tiến bước trên con đường xã hội chủ nghĩa. Trong hành trình ấy, vai trò của báo chí là vô cùng quan trọng.

Bài viết này điểm lại thành tựu rực rỡ của báo chí Việt Nam hiện nay trong công cuộc tinh giản bộ máy và hợp tác quốc tế, đồng thời mạnh dạn gợi mở một vài cách làm mới, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng thế kỷ thứ hai của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Quyết tâm tinh gọn, tái định hình tương lai báo chí

Trong bối cảnh cả dân tộc đang hăng hái chuẩn bị cho Đại hội XIV của Đảng, với những quyết sách mang tính bước ngoặt về địa giới hành chính và cấu trúc chính quyền, báo chí của chúng ta cũng không nằm ngoài dòng chảy chuyển mình mạnh mẽ ấy. Cuộc cách mạng tinh giản toàn diện đang diễn ra, từ số lượng đến cơ cấu các cơ quan báo chí, hứa hẹn một diện mạo mới cho nền báo chí nước nhà.

Trên thế giới, khoảng hai mươi năm trở lại đây, từ khi phổ cập Internet tới nay, ngành báo chí liên tục trải qua nhiều đợt cắt giảm việc làm do sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, sự phát triển của truyền thông kỹ thuật số và sự dịch chuyển doanh thu quảng cáo. Anh và Bắc Mỹ cắt giảm 8.000 nhà báo trong năm 2023, sau đó giảm tiếp 4.000 nhà báo trong năm 2024. Xu hướng này còn tiếp diễn trong năm 2025.[1]

Bên cạnh xu hướng tinh giản của báo chí chính thống, có sự dịch chuyển rõ rệt của cả công chúng và người làm báo sang các nền tảng truyền thông xã hội. Trang Facebook Thông tin Chính phủ là một minh chứng cụ thể. Tính đến tháng 6/2025, trang này đã có hơn 7 triệu người theo dõi, tăng gần 2 triệu so với thời điểm cuối năm 2024. Trên bình diện toàn cầu, theo báo cáo Dự đoán xu hướng báo chí năm 2025 của Viện Reuters và Đại học Oxford, việc đầu tư sản xuất video trên các nền tảng như YouTube, TikTok và Instagram cũng có sự tăng trưởng mạnh mẽ so với năm 2024.[2]

Hơn ai hết, những người làm báo luôn thấu hiểu rằng, để cùng nhịp đập với sự chuyển biến của xã hội, báo chí phải biết tự làm mới mình, phải chấp nhận cắt giảm và chuyển hướng sang truyền thông xã hội để thay đổi sâu sắc từ bên trong. Việc tinh giản bộ máy, dù có thể mang lại những xáo trộn nhất định, nhưng lại là bước đi cần thiết để hướng tới một nền báo chí tinh gọn, hiệu quả, chuyên nghiệp và đồng bộ hơn.

Hợp tác quốc tế đưa báo chí vươn ra thế giới

Hợp tác quốc tế giúp báo chí Việt Nam nâng cao chất lượng chuyên môn, mở rộng phạm vi thông tin, đào tạo nguồn nhân lực, tiếp cận công nghệ mới và thúc đẩy hội nhập.

Báo chí Việt Nam và Trung Quốc đang tăng cường hợp tác sâu rộng, đánh dấu kỷ nguyên mới sau một thế kỷ từ khi tờ báo cách mạng Việt Nam đầu tiên ra đời. Sự hợp tác này thể hiện rõ qua các chương trình giữa Đài Truyền hình Việt Nam và Tập đoàn Truyền thông Trung Quốc (CMG), Đài Tiếng nói Việt Nam với Đài Phát thanh – Truyền hình và Nhật báo Quảng Tây, hay Diễn đàn hợp tác truyền thông ASEAN – Trung Quốc 2025 mới được khởi động.

Trong hợp tác với Mỹ, dù Việt Nam và Mỹ tồn tại những khác biệt đáng kể trong tư duy về vai trò quản lý của nhà nước về báo chí, nhưng từ khi bình thường hóa quan hệ ngoại giao và sau khi hai nước nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện vào năm 2023, hợp tác trong lĩnh vực đào tạo nghiệp vụ báo chí đã có nhiều bước tiến vượt trội. Các chương trình hợp tác với các tổ chức như Internews, Trung tâm Đông Tây, cùng các chương trình trao đổi chuyên môn như SUSI hay Hubert H. Humphrey, đã tạo điều kiện cho nhà báo Việt Nam tiếp cận và rèn luyện các kỹ năng hiện đại, bao gồm báo chí dữ liệu, báo chí khoa học, môi trường và biến đổi khí hậu, sản xuất phim tài liệu, cũng như ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong tác nghiệp báo chí. Trong những năm gần đây, ngày càng nhiều tác phẩm báo chí tại Việt Nam cho thấy sự vận dụng hiệu quả các phương pháp khai thác và phân tích dữ liệu để cung cấp thông tin có chiều sâu hơn, hỗ trợ quá trình ra quyết định dựa trên số liệu và bằng chứng thực tế.

Trên bình diện đa phương, báo chí Việt Nam đang tích cực tham gia vào các sáng kiến hợp tác trong khuôn khổ khu vực ASEAN và rộng hơn là khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Phạm vi hợp tác cũng mở rộng từ giao lưu, học hỏi, sang giảng dạy và nghiên cứu báo chí. Minh chứng cho định hướng này, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, một trong những cái nôi của báo chí cách mạng Việt Nam, thường xuyên tổ chức các chương trình trao đổi, đưa học viên và nhà báo đến tham quan, học tập tại các quốc gia châu Âu. Qua đó, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn, mở rộng tầm nhìn về mô hình hoạt động và những tiến bộ khoa học trong ngành, thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế trong báo chí.

Gợi ý cách làm mới trong thế kỷ thứ hai của nền báo chí cách mạng

Tự hào tiếp nối chặng đường một thế kỷ đã qua, báo chí cách mạng Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của thế kỷ thứ hai với muôn vàn cơ hội và thách thức. Để thực sự trở thành dòng chảy chủ lưu định hình dư luận xã hội, lan tỏa những giá trị tích cực và phản ánh chân thực nhịp đập hối hả của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, báo chí chúng ta cần mạnh dạn đổi mới bằng những việc làm đột phá.

Thứ nhất, báo chí cần hiện diện nổi bật trên mọi nền tảng số. Ngoài các trang báo chí truyền thống, cần xem xét việc phát triển trên các mạng xã hội và truyền thông mới, như TikTok, YouTube, Instagram. Nội dung báo chí phải được tùy chỉnh riêng biệt cho từng nền tảng, tối ưu hóa cho trải nghiệm trên thiết bị di động, vốn là công cụ truy cập thông tin phổ biến nhất hiện nay.

Thứ hai, để thực sự kết nối với công chúng trong kỷ nguyên số, người làm báo cần trang bị kỹ năng tiếp thị trực tiếp. Công việc này bao gồm triển khai các dịch vụ như bản tin điện tử cá nhân hóa (personalized newsletters), gửi đến hòm thư của từng độc giả với nội dung được tùy chỉnh theo sở thích và nhu cầu thông tin. Bên cạnh đó, báo chí cũng cần tích hợp các yếu tố trò chơi hóa (gamification), các chương trình khách hàng thân thiết và phần thưởng (loyalty and rewards) để khuyến khích và tri ân những độc giả trung thành, các chương trình hợp tác (partnership) với các doanh nghiệp để độc giả trung thành quy đổi điểm thành phần thưởng trực tuyến hoặc hữu hình. Những phương pháp này đòi hỏi sự xuất hiện của những vị trí công việc mới trong tòa soạn, những vai trò chưa từng được mô tả cụ thể trong cơ cấu tổ chức truyền thống và chưa được chi trả thù lao. Tuy nhiên, chúng lại vô cùng thiết yếu để đảm bảo sản phẩm báo chí được tương tác hiệu quả với người sử dụng thông tin trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt hiện nay.

Thứ ba, cần tư duy mới để đưa báo chí điều tra trở lại vị trí trung tâm của hoạt động tác nghiệp báo chí. Trong bối cảnh các đối tượng của báo chí điều tra thường có mối quan hệ lợi ích phức tạp với các tác nhân trong chính quyền và khối doanh nghiệp, việc tạo cơ hội cho người dân tham gia sâu sắc hơn vào quy trình điều tra là vô cùng cần thiết. Đồng thời, nhà báo cũng cần áp dụng kỹ năng tiếp thị trực tiếp (đã bàn tới ở phần trước) để đưa báo chí điều tra tới công chúng.

Dự án phim tài liệu về đánh bắt cá bất hợp pháp (Pirate Fishing) của Al Jazeera là một ví dụ điển hình về cách mời gọi sự tham gia của công chúng vào báo chí điều tra.[3] Trong dự án này, nhà báo đã cho phép độc giả nhập vai phóng viên điều tra thông qua trò chơi trực tuyến, sử dụng chính sản phẩm báo chí để làm dữ liệu để điều tra. Qua đó, hoạt động báo chí điều tra không chỉ phát hiện mà còn là động lực để kiến tạo những giá trị mới.

Thứ tư, yếu tố con người là quan trọng nhất, xã hội đang đặt ra yêu cầu cao hơn đối với đội ngũ người làm báo. Người làm báo cần được đào tạo và bồi dưỡng theo hướng học tập trọn đời, nhanh nhạy nắm bắt công nghệ và xu hướng mới, trở thành phóng viên đa nhiệm, có khả năng hợp tác quốc tế, đồng thời phải luôn vững vàng về bản lĩnh và tư tưởng chính trị để đáp ứng kỳ vọng của kỷ nguyên mới.

Thế kỷ thứ hai của báo chí cách mạng Việt Nam là hành trình hứa hẹn nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều thách thức. Để vững vàng trên lộ trình một trăm năm lần thứ hai, trên hết, dòng chảy báo chí Việt Nam phải luôn thấm đẫm tư tưởng dấn thân của báo chí cách mạng, kiên định với sứ mệnh phụng sự nhân dân, không ngừng góp phần vào hành trình kiến tạo hòa bình, thịnh vượng, và vững bước trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bằng quyết tâm đổi mới tư duy, tận dụng công nghệ, đầu tư vào nguồn nhân lực và xây dựng niềm tin vững chắc với công chúng, chúng ta hoàn toàn có thể kiến tạo nền báo chí cách mạng tiên phong, đồng hành cùng nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Chú thích ảnh: Tác giả cùng các học viên cao học Học viện Báo chí và Tuyên truyền, góp phần xây dựng đội ngũ báo chí - truyền thông cho tương lai của báo chí cách mạng Việt Nam

Tài liệu tham khảo

[1] Tobitt, C. (2025). 2025 journalism job cuts tracked. https://pressgazette.co.uk/publishers/journalism-job-cuts-2025-tracked/
[2] Newman, N. & Cherubini, F. (2025). Journalism and Technology Trends and Predictions 2025. Reuters Institute & Đại học Oxford. DOI: 10.60625/risj-vte1-x706
[3] Xem tại https://webapps.aljazeera.net/aje/custom/2014/piratefishingdoc/index.html

Nguồn: Bài báo đăng báo Sức khỏe và Đời sống, số kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách Mạng Việt Nam, 21/6/2025