Theo một báo cáo gần đây, Liên minh châu Âu và Ấn Độ đã nhất trí được khoảng một nửa số nội dung dự kiến trong khuôn khổ một hiệp định thương mại mà hai bên hy vọng sẽ ký kết trong năm nay.

Hiệp định thương mại Ấn Độ–EU không chỉ liên quan đến thuế quan hay hạn ngạch thương mại, mà còn đại diện cho sự đối đầu văn hóa giữa tinh thần sáng tạo, linh hoạt của Ấn Độ và khuynh hướng quy củ, coi trọng trật tự của châu Âu. Và nếu hai bên tìm được thỏa hiệp đôi bên cùng có lợi, họ có thể định hình lại quy tắc thương mại toàn cầu.

Thỏa thuận này không đơn thuần là trao đổi hàng hóa; nó còn là một thí nghiệm mạo hiểm nhằm kết hợp hai thế giới quan hoàn toàn khác biệt: cách tiếp cận kinh tế linh hoạt, đôi khi hỗn độn của Ấn Độ – được cọc cạch trong khái niệm “jugaad” (tức nghệ thuật tận dụng mọi nguồn lực sẵn có) – với quan điểm điều tiết chặt chẽ, nặng về quy định của châu Âu.

Chính sự xung đột này không nhất thiết là điểm yếu, mà có thể là “gia vị” tiềm ẩn tạo nên giá trị cho hiệp định. Bằng cách buộc cả hai bên phải nhìn nhận những hạn chế của mình, thỏa thuận này có thể tạo ra một mô hình thương mại mới, đề cao tính linh hoạt thay vì sự đồng nhất máy móc, đồng thời tạo cơ hội để Ấn Độ cân bằng cán cân kinh tế toàn cầu theo hướng có lợi cho phương Nam.

Các hiệp định thương mại có vẻ như những văn bản chính sách khô khan, nhưng thực chất là mạch máu của nền kinh tế toàn cầu, vận chuyển hàng hóa, ý tưởng và quyền lực xuyên biên giới. Trong bối cảnh thương mại thế giới bị chia rẽ bởi các đe dọa áp thuế của Mỹ và việc Trung Quốc siết chặt chuỗi cung ứng, Ấn Độ và EU đang đua tranh nhằm đảm bảo tương lai kinh tế của mình.

Với dân số hơn 1,4 tỷ và tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, Ấn Độ không còn là “diễn viên phụ” trên sân khấu thương mại thế giới. Ngược lại, EU – một cường quốc thương mại – cần tìm kiếm đối tác mới khi các liên minh truyền thống bắt đầu lung lay. Các nguồn tin mới nhất cho biết thời hạn chốt thỏa thuận có thể kéo dài đến cuối năm 2025, nhưng câu chuyện thực sự là cách thức thỏa thuận có thể tái định nghĩa người giữ “bút ký” trong một thế giới chứng kiến sự trỗi dậy của các cường quốc mới.

Để hiểu vì sao thỏa thuận này quan trọng, cần nhìn vào bức tranh tổng thể. Thương mại toàn cầu không chỉ là cuộc chạy đua ai sản xuất sản phẩm rẻ nhất, mà còn là trò chơi kiểm soát dòng chảy ý tưởng, công nghệ và tài nguyên.

Chẳng hạn, lĩnh vực công nghệ thông tin của Ấn Độ, với những “ông lớn” như Infosys và TCS, đã sớm vươn tầm toàn cầu. EU mong muốn chiếm lĩnh một phần chuyên môn này, nhất là khi khối đang thúc đẩy chuyển đổi số. Nhưng các nhà đàm phán Ấn Độ rất sắc sảo: họ hiểu rõ ngành công nghệ cao và dược phẩm của mình là những “con bài mặc cả” đắt giá. Bằng cách tận dụng ưu thế đó, Ấn Độ có thể giành được các điều khoản ưu đãi cho những ngành công nghiệp nhỏ hơn như dệt may – vốn đang nuôi sống hàng triệu lao động nhưng khó cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Các nhà đàm phán Ấn Độ đang “đặt cược” táo bạo, không chỉ đơn thuần là cắt giảm thuế quan với ôtô hay rượu whisky – dù hai mặt hàng này cũng rất quan trọng (EU mong muốn Ấn Độ giảm thuế 100% cho ôtô; ngược lại, Ấn Độ muốn mở cửa cho dệt may và dược phẩm châu Âu) – mà còn là bài toán cân bằng lợi ích giữa các nhóm lợi ích khác nhau.

Trọng tâm của thỏa thuận nằm ở căng thẳng văn hóa. Việc Ấn Độ từ chối mở cửa ngành chăn nuôi bò sữa và nông trại quy mô nhỏ – nơi nuôi sống hàng chục triệu hộ gia đình – đã thách thức lý tưởng “thị trường tự do” của EU. Với những nông dân thường canh tác trên những mảnh ruộng nhỏ lẻ, ngành chăn nuôi bò sữa không chỉ là hoạt động kinh tế mà còn là trụ cột của văn hóa nông thôn, đối lập với tầm nhìn sản xuất quy mô lớn, hiệu quả của châu Âu. Đây không còn là chuyện sữa hay xoài; mà là câu hỏi liệu thương mại toàn cầu có thể tôn trọng thực tiễn địa phương hay không.

Tại Ấn Độ, thương mại không chỉ là những con số, mà gắn liền với sinh kế của con người. Chỉ riêng ngành sữa đã hỗ trợ hơn 80 triệu nông dân, nhiều người trong số đó sống dựa vào các hoạt động quy mô nhỏ. Nếu mở cửa hoàn toàn cho cạnh tranh châu Âu, rất có thể các cộng đồng nông thôn sẽ bị tổn thương nghiêm trọng. Các nhà đàm phán Ấn Độ hiểu rõ điều này, và họ kiên quyết bảo vệ lập trường.

Với EU, động thái đó trông giống như chủ nghĩa bảo hộ, nhưng đối với Ấn Độ, đó là vấn đề sinh tồn. Cuộc “kéo co” này không đơn thuần là trở ngại, mà còn là cơ hội để định nghĩa lại khái niệm công bằng trong thương mại. Liệu một thỏa thuận có thể vừa bảo vệ nông dân nhỏ lẻ của Ấn Độ, vừa duy trì thị trường hiệu quả của châu Âu? Đó là bài toán hai bên đang phải giải.

Trong khi đó, châu Âu cũng đang phải đối mặt với những dogma riêng. Sự ám ảnh của họ với tính dự đoán – như thuế carbon và tiêu chuẩn lao động nghiêm ngặt – va chạm với tinh thần ứng biến, kiên cường của Ấn Độ.

Với các doanh nghiệp Ấn Độ, vốn đã quen với rào cản hành chính và mất điện, những quy định như Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) dự kiến áp dụng lên thép và xi măng xuất khẩu từ 2026 trông giống như một khoản thuế cao cấp đánh vào tinh thần “hustle” của họ.

Tuy nhiên, chính sự va chạm này lại mang tính xây dựng. Việc Ấn Độ phản kháng buộc EU phải xem xét lại cách tiếp cận “một khuôn mẫu cho tất cả”, trong khi yêu cầu về tính minh bạch của châu Âu thúc đẩy Ấn Độ hướng tới quy tắc rõ ràng hơn. Ngoài ra, thỏa thuận cũng có thể dịch chuyển quyền lực về phía các nước phương Nam.

Theo dự báo, Ấn Độ sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ ba thế giới vào năm 2030. Họ không chỉ đàm phán cho riêng mình mà còn đặt tiền lệ. Nếu Ấn Độ bảo vệ được nông dân, đồng thời mở rộng được thị trường cho công nghệ và dệt may, các quốc gia đang phát triển khác – như Brazil hay Nam Phi – có thể yêu cầu những điều khoản tương tự trong các bàn đàm phán tương lai.

Hành lang thương mại Ấn Độ–EU, với kim ngạch 184 tỷ euro năm 2023, có thể trở thành mô hình cho các thỏa thuận kết hợp tăng trưởng kinh tế với bản sắc văn hóa. Khác với thỏa thuận UK–Ấn Độ chủ yếu xoay quanh whisky và ôtô, thỏa thuận này đi sâu vào bảo hộ đầu tư và chỉ dẫn địa lý.

Giá trị của thỏa thuận vượt lên trên mặt kinh tế. Đây là thử thách xem liệu hai hệ thống hoàn toàn khác biệt có thể tìm được tiếng nói chung hay không. Với Ấn Độ, đó là cơ hội khẳng định vị thế ngang hàng, không còn đóng vai trò “đối tác cấp dưới”. Với EU, điều đó là cần thiết để giữ vị thế trong bối cảnh châu Á trỗi dậy và Mỹ rút lui sau bức tường bảo hộ.

Thành công tại đây có thể truyền cảm hứng cho các khối thương mại khác trong việc ưu tiên sự linh hoạt, tinh tế thay vì các khuôn mẫu khô cứng. Ngược lại, thất bại có thể củng cố những động lực quyền lực cũ, nơi phương Bắc tiếp tục đặt ra quy tắc và phương Nam chỉ biết tuân theo.

Thỏa thuận thương mại Ấn Độ–EU là vở kịch căng thẳng, nơi hai thế giới đối đầu – một bên sống với hỗn độn linh hoạt, bên kia khao khát trật tự chặt chẽ. Khi hai bên đang gõ búa những chương cuối cùng, họ không chỉ trao đổi hàng hóa, mà đang mặc cả về cách thức trật tự thế giới mới sẽ vận hành. Nếu thành công, thỏa thuận có thể khơi dậy một kỷ nguyên thương mại toàn cầu mới, nơi các nước phương Nam toàn cầu không chỉ tuân thủ mà còn chung tay viết nên quy tắc.