Với sáng kiến “Golden Dome” (Vòm Vàng), Tổng thống Donald Trump đặt cược vào một hệ thống phòng thủ tên lửa toàn diện, đầy tham vọng, thách thức mọi giới hạn của công nghệ, ngoại giao và chiến lược răn đe.

Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như đang âm thầm theo đuổi tham vọng trở thành tổng thống có tầm ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử nước Mỹ. Hơn 150 sắc lệnh hành pháp mà ông đã ký thể hiện rõ nỗ lực mạnh mẽ nhằm tái định hình toàn diện chính sách đối nội và đối ngoại của nước Mỹ. Bất chấp nhiều thách thức pháp lý, quy mô và tầm ảnh hưởng từ các chính sách của Trump, trải dài từ năng lượng, ngân sách, thương mại cho đến an ninh quốc gia, đều ở mức chưa từng có tiền lệ.

Trong đó, trọng tâm lớn nhất của ông chính là việc cải tổ chiến lược an ninh quốc gia. Trên bốn phương diện cốt lõi của việc triển khai sức mạnh, Trump đã đưa ra hàng loạt sáng kiến: đề xuất ngân sách quốc phòng trị giá 1.000 tỷ USD nhằm tăng cường lực lượng vũ trang; cam kết khôi phục vị thế thống trị trên biển của Mỹ; công bố mẫu máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu mang tên F47; và đặc biệt là kế hoạch xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa toàn quốc mang tên “Golden Dome”. Trong số này, phần lớn có thể được triển khai theo lộ trình, ngoại trừ Golden Dome, dự án vấp phải nhiều trở ngại lớn về tiến độ thực hiện cũng như những giới hạn lịch sử trong năng lực phòng thủ trên không của Mỹ.

Cuộc đua công nghệ và chiến lược răn đe

Trong bối cảnh công nghệ tên lửa đang phát triển với tốc độ chóng mặt, từ khả năng mang đầu đạn, độ chính xác cho đến tốc độ, các hệ thống phòng thủ tên lửa cũng buộc phải tiến hóa tương ứng. Chìa khóa của chiến lược phòng thủ là phải vượt trội so với năng lực tấn công, điều này càng trở nên cấp thiết khi Mỹ đối đầu với Trung Quốc trong cuộc cạnh tranh chiến lược.

Tên lửa siêu thanh (hypersonic) đang được xem là “kẻ thay đổi cuộc chơi” trong chiến lược quốc phòng hiện đại. Khi Trung Quốc và Nga được cho là đang dẫn đầu cuộc đua này, Mỹ chịu sức ép ngày càng lớn phải xây dựng một lá chắn phòng không đủ mạnh để bảo vệ lãnh thổ và các cơ sở chiến lược. Trong bối cảnh đó, sắc lệnh hành pháp của Trump ngày 27/1/2025 về việc tái khởi động dự án phòng thủ tên lửa, nay được đặt tên lại là “Golden Dome”, là một bước đi có tính quyết định. Đây được xem như phiên bản hiện đại của Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược (SDI) do cựu Tổng thống Ronald Reagan khởi xướng trong thời Chiến tranh Lạnh, với mục tiêu tạo nên một “lá chắn bất khả xâm phạm” bảo vệ nước Mỹ khỏi các cuộc tấn công tên lửa vào cơ sở quân sự và trung tâm dân cư.

Bối cảnh lịch sử

Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo (ABM) năm 1972 từng củng cố quan điểm rằng đầu tư vào tấn công sẽ tốn kém hơn phòng thủ. Do đó, cắt giảm vũ khí tấn công sẽ giúp giảm nhu cầu phát triển hệ thống phòng thủ. Trong thập niên 1970, Mỹ phát triển vũ khí chống vệ tinh (ASAT) nhằm phản ứng với các thử nghiệm ASAT phi hạt nhân của Liên Xô. Tuy nhiên, công nghệ này chưa bao giờ khiến giới hoạch định chính sách Mỹ an tâm. Thời Tổng thống Ford, ASAT được xem là công cụ vô hiệu hóa vệ tinh Liên Xô trong thời chiến chứ không chỉ là để “cân bằng năng lực”.

Sáng kiến SDI của Reagan, thực chất là một hệ thống phòng thủ chống tên lửa đạn đạo, đã đặt dấu chấm hết cho mọi nỗ lực đàm phán kiểm soát vũ khí song phương với Liên Xô, kéo theo cuộc “tái quân sự hóa” không gian trong giai đoạn cuối Chiến tranh Lạnh.

Tới cuối thập niên 1980, Liên Xô từ bỏ kế hoạch triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa chủ động, chuyển sang phát triển biện pháp phi đối xứng như ASAT. Sau Chiến tranh Lạnh, mối quan tâm chiến lược của Mỹ cũng dịch chuyển khỏi Trung Quốc và Nga, hướng đến các quốc gia khó lường như Triều Tiên. Vụ thử tên lửa Taepodong năm 1998 của Triều Tiên đã khiến Mỹ ban hành Đạo luật Phòng thủ Tên lửa Quốc gia (NMD) năm 1999, để cấp kinh phí phát triển năng lực phòng thủ trước các vụ tấn công tên lửa đạn đạo giới hạn, đồng thời tiếp tục theo đuổi đàm phán cắt giảm vũ khí hạt nhân với Nga.

Chính quyền Bush rút khỏi hiệp ước ABM nhằm kết hợp phòng thủ tên lửa với chiến lược răn đe hạt nhân, nâng cao năng lực trả đũa - qua đó giảm thiểu rủi ro bị răn đe từ các đối thủ. Điều này mở đường cho việc triển khai các hệ thống đánh chặn từ đất liền và tàu chiến, nhằm đối phó với các mối đe dọa giới hạn từ Iran và Triều Tiên. Chính quyền Obama duy trì xu hướng này.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Bản đánh giá Phòng thủ Tên lửa (MDR) năm 2019 của chính quyền Trump cố ý loại bỏ từ “đạn đạo” để mở rộng phạm vi đối phó với các mối đe dọa. Mỹ cũng phát triển thế hệ đánh chặn mới (Next Generation Interceptor - NGI) nhằm bổ sung cho 44 tên lửa đánh chặn mặt đất (GBI) hiện có. MDR năm 2022 dưới thời Biden vẫn duy trì sự liên tục này, với việc tiếp tục tài trợ cho NGI trong khuôn khổ răn đe tích hợp.

Thách thức hiện tại

Golden Dome hướng đến xây dựng một hệ thống đánh chặn đa tầng, tăng cường tốc độ, độ chính xác và sát thương, nhằm bảo vệ cả dân thường và các cơ sở hạ tầng trọng yếu của Mỹ. Sắc lệnh của Trump nhấn mạnh hai hướng phát triển: mở rộng mạng lưới cảm biến mặt đất, đồng thời xây dựng cảm biến đa miền (trên biển, trên không và không gian) để cải thiện năng lực phát hiện, xác định, đánh chặn, xác minh, tiêu diệt mục tiêu.

Hai chương trình vệ tinh chủ lực là: tăng tốc triển khai cảm biến theo dõi tên lửa siêu thanh và đạn đạo (HBTSS), phát triển Kiến trúc Không gian Chiến đấu đa tầng (PWSA). Ngoài ra, hệ thống cũng được thiết kế để đánh chặn trong giai đoạn cuối nhằm chống lại các cuộc tấn công vào mục tiêu dân sự. Tập hợp các thành phần này cùng với chuỗi cung ứng hình thành nên Golden Dome như một “hệ thống của các hệ thống” có khả năng vô hiệu hóa các mối đe dọa tên lửa tiên tiến.

Golden Dome đại diện cho khát vọng gần như miễn nhiễm và bảo vệ an toàn cho lãnh thổ Mỹ trước các cuộc tấn công từ đối thủ. Từ thời Reagan, Mỹ đã đầu tư khoảng 250 tỷ USD vào Cơ quan Phòng thủ Tên lửa (MDA) để phát triển những năng lực này.

Một hệ thống phòng thủ hiệu quả có thể mang lại hai lợi ích lớn cho chiến lược của Mỹ. Thứ nhất, nó sẽ khiến đối thủ tốn kém hơn khi tấn công. Thứ hai, nó củng cố khả năng của Mỹ trong việc phát tín hiệu cho một cuộc tấn công phủ đầu nếu cần, qua đó tăng tính răn đe. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự của Golden Dome phụ thuộc hoàn toàn vào tiến độ công nghệ và khả năng vận hành liên tục, điều mà chính nó cũng có thể là điểm yếu lớn nhất, đặc biệt trong bối cảnh quân sự và không gian ngày càng phụ thuộc vào Internet và trí tuệ nhân tạo (AI).

Ngay cả trong thời bình, duy trì hệ thống phòng thủ tên lửa trên toàn nước Mỹ đòi hỏi chi phí duy trì cực lớn, liên tục nâng cấp và tính linh hoạt cao.

Chiến lược và địa chính trị

Dự án Golden Dome đối mặt với hàng loạt thách thức: thủ tục hành chính rườm rà, chi phí khổng lồ và nghi ngờ về tính khả thi. Chiến lược giảm thiểu điểm yếu bằng cách tăng cường phòng thủ của Mỹ cũng đặt ra những nghi vấn pháp lý liên quan đến Hiệp ước Không gian Vũ trụ.

Tuy nhiên, dù có thể kéo dài vượt nhiệm kỳ của Trump và gây áp lực lâu dài lên ngân sách quốc phòng, Golden Dome cũng có thể trở thành “quân bài ngoại giao” của Trump. Dưới danh nghĩa phi hạt nhân hóa, ông có thể dùng dự án để kéo Nga và Trung Quốc vào bàn đàm phán về kiểm soát vũ khí. Trump cũng có thể kêu gọi đồng minh, như Canada, góp phần tài trợ, nếu Mỹ sử dụng Golden Dome như một “lá chắn mở rộng” bảo vệ các quốc gia thân cận.

Sau cùng, quá trình hiện đại hóa phòng thủ tên lửa của Mỹ có thể đẩy Washington vào cuộc đua song hành với Bắc Kinh và Moscow, trong thế trận cạnh tranh chiến lược ngày càng quyết liệt.

Tác giả: Vivek Mishra, Phó Giám đốc, Chương trình nghiên cứu chiến lược, Cơ quan nghiên cứu quan sát (ORF) Ấn Độ

Người dịch: Nguyễn Thị Thu Hằng, Vụ Tổ chức Cán bộ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.