Mahendra P Lama*

Thủ tướng Narendra Modi khi phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Ấn Độ lần thứ 12 tại Myanmar vào tháng 11 năm 2014, đã lần đầu tiên nhắc lại và định vị lại Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ được khởi xướng vào năm 1991 khi ông nói “một kỷ nguyên mới về phát triển kinh tế, công nghiệp hóa và thương mại đã bắt đầu ở Ấn Độ. Về đối ngoại, 'Chính sách Hướng Đông' của Ấn Độ đã trở thành 'Chính sách Hành động Đông'”. Hơn nữa, ông còn tuyên bố: “Cộng đồng ASEAN[1] là láng giềng của Ấn Độ. Chúng ta có quan hệ từ xa xưa về thương mại, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật và truyền thống. Chúng ta đã làm giàu cho nhau thông qua sự tương tác lẫn nhau. Đây là một nền tảng vững chắc cho một mối quan hệ hiện đại ”[2]. Sau đó, ông nói rằng, “Hiện nay chúng ta có "Chính sách Hành động Phía Đông" - một thành phần quan trọng trong chính sách đối ngoại của chính phủ Ấn Độ”. Sự nhấn mạnh này hàm chứa cả sự thừa nhận về quá khứ huy hoàng bất tận và thẳng thắn chỉ ra sự không thể tránh khỏi và khẩn cấp của việc tiến tới các hành động cụ thể và hữu hình mang tính nền tảng. Chính xác là bốn năm trước đó, tháng 10 năm 2010, trong khi tham gia Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Ấn Độ tổ chức tại Hà Nội thì Thủ tướng Manmohan Singh đã có một nhận xét rằng: “Kinh nghiệm của chúng ta trong quá trình thực hiện cho thấy rằng, chúng ta cần phải làm việc rất chăm chỉ ở mọi cấp để thực hiện thỏa thuận hợp tác 2010-2015 ... ... Chúng ta cần chuyển từ các tuyên bố chính sách sang hợp tác chức năng nhiều hơn”.

Các hành động Chính sách Hướng Đông

Trong 25 năm sau khi ban hành Chính sách Hướng Đông, một loạt các sáng kiến đã được đưa vào thực hiện[3]. Các khía cạnh tham gia trong khuôn khổ Ấn Độ - ASEAN rộng lớn hơn, thay đổi từ thương mại tự do và thương mại thỏa thuận dịch vụ, có khả năng hoàn thành tuyến cao tốc ba bên Ấn Độ - Myanmar - Thái Lan (2018-2019) kết nối Moreh ở Ấn Độ với Mae Sot ở Thái Lan qua Myanmar, và cuối cùng tạo kết nối tới Campuchia, Lào và Việt Nam.

Khoản tín dụng 1 tỷ USD của Ấn Độ nhằm thực hiện các dự án kết nối vật lý và kỹ thuật số với ASEAN và tăng cường Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ ASEAN - Ấn Độ từ 1 triệu USD lên 5 triệu USD và vai trò lãnh đạo của Ấn Độ trong Dự án hợp tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) được đề xuất sẽ là động lực trong quan hệ đối tác Ấn Độ - ASEAN. Với khối lượng thương mại trên 75 tỷ USD, ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Ấn Độ. Kế hoạch hành động ASEAN - Ấn Độ thứ ba cho giai đoạn 2016-2021 đang được chuẩn bị.

Khuôn khổ MGC

Ấn Độ cùng với Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam đã khởi xướng một con đường phá vỡ dự án hợp tác Mekong Ganga (MGC) vào năm 2000, và bước đầu xác định du lịch, văn hóa, giáo dục và giao thông là trọng tâm của hợp tác khu vực[4]. Kể từ đó, MGC đã phát triển thành một công cụ tiểu vùng lớn trong việc thực hiện các mục tiêu của Hành động Phía Đông Ấn Độ. Câu hỏi “Tại sao lại là Sáng kiến Mekong-Ganga” đã được trả lời bằng các yếu tố chính trị - lịch sử và kinh tế - văn hóa rất thuyết phục như:

i)về mặt địa lý, các quốc gia này là những đối tác tự nhiên nhất cho hợp tác phát triển ở miền Đông Ấn Độ,

ii)về lịch sử-văn hóa, các nước này đã có dấu ấn văn hóa, xã hội của Ấn Độ,

iii) về kinh tế, chính trị, các nước này đã có những trao đổi sâu sắc và lan rộng. Ngày nay, khu vực MGC đang nổi lên như một thị trường khổng lồ của châu Á và có tiềm năng trở thành một trung tâm phát triển toàn cầu

iv) và kết nối với Đông Nam Á, Đông Á và Đông Bắc Á thông qua khu vực MGC là phương thức tiếp cận kinh tế bền vững và sâu rộng nhất đối với Ấn Độ,

v) sự tham gia sâu hơn vào MGC cùng với việc nhấn mạnh phát triển trẻ hóa khu vực Đông Bắc của Chính phủ Ấn Độ có thể biến toàn bộ khu vực MGC thành một khu vực phát triển nhanh chóng và thịnh vượng.

Trong 18 năm qua, Ấn Độ với các thành viên MGC đã đạt được những sáng kiến rất xa với cả với các nước thành viên như CLMV cũng như trong khuôn khổ rộng lớn hơn của mối quan hệ Ấn Độ - ASEAN. Ví dụ, trên phương diện kết nối, nổi bật với hành lang kinh tế MG, cảng Chennai và Ennore kết nối với Dawei và xa hơn nữa, 160 km đường Tamu (Manipur) - Kalemyo (Myanmar); về các trung tâm phát triển kinh doanh - xã hội, nổi bật có Trung tâm đào tạo tiếng Anh, Trung tâm đào tạo nghề, Trung tâm phát triển phần mềm, Viện Công nghệ, mạng viễn thông và mạng viễn thông vệ tinh, bảo tàng hàng dệt truyền thống châu Á Siem, Trung tâm tài nguyên lưu trữ chung tại Đại học Nalanda; trên phương diện cung cấp học bổng và đào tạo về kỹ thuật bảo tồn, về lưu trữ, có Quỹ Những người hành hương Phật giáo và sáng kiến Quỹ tác động nhanh đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ và trong lĩnh vực khoa học bảo tồn giống lúa, sức khỏe và quản lý đại dịch là những liên kết đáng chú ý.

Tuy nhiên, vẫn có những vấn đề trong các sáng kiến MGC. Ví dụ, thương mại của Ấn Độ với các nước MGC, ngoại trừ Thái Lan, vẫn còn tương đối thấp, thị phần du lịch của nó trong tổng số khách du lịch đến và đi từ các nước Mê Kông là không đáng kể, không có kết nối trực tiếp giữa Imphal - Hà Nội hoặc Delhi - Hồ Chí Minh, không có sáng kiến lớn về khu vực tư nhân có ý nghĩa đã được diễn ra ngoại trừ ở Việt Nam.

MGC hiện đang ở trong một tình trạng quan trọng và ở ngã tư đường. Vai trò then chốt của Ấn Độ trong việc thúc đẩy MGC như một sáng kiến phát triển mạnh và thúc đẩy khu vực trong vùng Ganga-Mekong đang tạo ra một sự khác biệt rất lớn về địa chính trị của Nam Á và Đông Nam Á. Không kém phần quan trọng là đã tái định vị và làm sống lại vai trò của khu vực Đông Bắc (NER) của Ấn Độ trong các tương tác tương lai với MGC, ASEAN và RCEP được đề xuất. Trên thực tế, Ấn Độ, thông qua sáng kiến MGC, có thể dẫn dắt toàn bộ cộng đồng Nam Á tham gia vào một mối quan hệ hợp tác và bền vững với các cộng đồng và khu vực địa lý của Đông Nam Á. (Xem tiếp phần 2)