Đánh giá theo tiêu đề của tờ báo này trong vài ngày qua, Delhi quan tâm đến cuộc gặp giữa Thủ tướng Narendra Modi và nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình tại Johannesburg hơn là chương trình nghị sự của diễn đàn BRICS. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Hầu hết các cuộc họp đa phương thường bị lu mờ bởi các cuộc họp song phương quan trọng giữa các quốc gia thành viên. Triển vọng chấm dứt xung đột quân sự giữa Ấn Độ với Trung Quốc ở Ladakh chắc chắn mang lại kết quả lớn hơn nhiều so với những lời hoa mỹ liên quan đến các vấn đề toàn cầu tại hội nghị thượng đỉnh BRICS. Ngay cả những bước đi nhỏ hướng tới việc rút quân và giảm leo thang ở Ladakh cũng sẽ có liên quan lớn hơn những cuộc tranh luận không thực tế về việc hạ bệ đồng đô la Mỹ ở Johannesburg.

Còn việc mở rộng tư cách thành viên BRICS vốn là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự trước mắt của diễn đàn thì sao? Chẳng phải sự quan tâm rộng rãi đến việc gia nhập BRICS cho thấy sự liên quan lớn hơn của nó với các vấn đề thế giới ngày nay hay sao? Điều đáng tiếc, chỉ những con số thôi không làm tăng hiệu quả của một tổ chức. Những con số lớn hơn có nhiều khả năng làm suy yếu sự gắn kết của bất kỳ nhóm nào. Số lượng thành viên càng lớn thì mẫu số chính trị chung nhỏ nhất càng nhỏ. Việc có thêm thành viên cũng sẽ dẫn đến thách thức trong việc quản lý số lượng lớn hơn các khác biệt song phương. Ví dụ, căng thẳng giữa Ấn Độ và Pakistan từ lâu đã hạn chế tính hiệu quả của Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á. SCO đã nỗ lực giải quyết những khác biệt giữa Ấn Độ-Pak và Ấn Độ-Trung Quốc. Xung đột giữa Ấn Độ và Trung Quốc đã phủ bóng đen lên BRICS.

Tuy nhiên, câu chuyện về việc mở rộng BRICS không phải về hiệu suất hay hiệu quả của tổ chức. Điều này liên quan đến ý định chính trị của Trung Quốc. Bắc Kinh coi BRICS là một nền tảng chính trị để huy động thế giới ngoài phương Tây trong cuộc cạnh tranh với Mỹ. Cân bằng với Mỹ cũng là động lực ban đầu để Moscow thúc đẩy BRICS. Nga đã biến mánh lới quảng cáo tiếp thị của Goldman Sachs - tập đoàn đã tập hợp một số thị trường đang phát triển vào đầu thế kỷ này thành một từ viết tắt hấp dẫn - thành một tổ chức chính trị.

Logic của Trung Quốc và Nga trong việc đối đầu với Mỹ là điều dễ hiểu. Vấn đề bắt đầu khi những người trên toàn thế giới muốn kết hợp các trò chơi địa chính trị Trung-Nga với lợi ích của “Nam bán cầu”. Liên kết BRICS với Nam bán cầu và tưởng tượng hội nghị thượng đỉnh tuần này tại Johannesburg như một “Bandung mới” sẽ gây tổn hại lớn đến nguồn gốc và sự phát triển của phong trào Không liên kết. Sự hiện diện của một số người bạn của BRICS và nhiều khách mời đặc biệt châu Phi không làm cho Johannesburg có thể so sánh được với hội nghị của các nhà lãnh đạo Á-Phi ở Bandung, Indonesia vào năm 1955. Hoàn toàn ngược lại. Một trong những mục tiêu chính của phong trào Bandung mà sau này chuyển thành NAM là tránh xa các khối quyền lực đối địch - khối phương Tây do Mỹ thống trị và khối phía Đông do Nga Xô viết lãnh đạo. Ngược lại, BRICS được lãnh đạo bởi một trong những khối quyền lực cạnh tranh – liên minh Trung-Nga.

Bắc Kinh và Moscow hy vọng BRICS, vốn bắt đầu như một diễn đàn nhằm hạn chế những nguy cơ của “thời điểm đơn cực” và thúc đẩy một “thế giới đa cực”, thành một cuộc đối đầu lưỡng cực với phương Tây. Nam bán cầu có nguồn gốc khác. Nếu NAM tránh sự cạnh tranh Đông-Tây thì Nam bán cầu giải quyết những mâu thuẫn giữa các nước đang phát triển và thế giới phát triển, hay còn gọi là Bắc bán cầu. Nhưng ngày nay, Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và tư bản của nước này đã có những bước tiến lớn trong việc thâm nhập vào bán cầu Nam. Quan điểm cho rằng vốn của Trung Quốc vị tha hơn vốn của phương Tây hoặc nền kinh tế thế giới do đồng Nhân dân tệ thống trị sẽ lành tính hơn đồng đô la không đứng vững.

Vậy tại sao lại có nhiều nước xếp hàng để gia nhập BRICS? Vì lý do tương tự, Nga và Trung Quốc đã thành lập diễn đàn - để chống lại phương Tây. Bắc Kinh và Moscow muốn tận dụng BRICS để đàm phán các thỏa thuận song phương với Washington. Mối đe dọa đối với cả hai không phải là mối lo ngại về ý thức hệ về việc hòa giải với phương Tây mà là các điều khoản dàn xếp. Tăng cường khả năng thương lượng với Mỹ khiến hầu hết các nước hướng tới BRICS. Trên hết, tư thế chống lại phương Tây có tác dụng tốt ở quê nhà đối với hầu hết giới tinh hoa chính trị. Không giống như ở Bandung, giới tinh hoa thời hậu thuộc địa ngày nay không bị hệ tư tưởng kích động. Họ thể hiện thái độ cứng rắn với các cường quốc. Điều đó nghĩa là gì? Hãy tập trung vào vấn đề chính trị của hội nghị thượng đỉnh BRICS và đừng quá coi trọng ngôn từ ở Johannesburg.

Câu hỏi quan trọng cuối cùng là liệu Trung Quốc và Nga có thể biến BRICS thành một diễn đàn chống phương Tây đáng tin cậy hay không. Chiến thắng là tất cả trong chính trị thế giới. Về điểm đó, dự liệu kết quả là 50/50. Việc Trung Quốc đã đạt được một số thành công sẽ được thể hiện rõ ở Johannesburg. Việc Cyril Ramaphosa của Nam Phi dành sự đối xử đặc biệt với Tập Cận Bình bằng cách đón tiếp nhà lãnh đạo Trung Quốc trong chuyến thăm cấp nhà nước nhân dịp hội nghị thượng đỉnh BRICS và đồng chủ trì cuộc đối thoại Trung Quốc-Châu Phi cho thấy Pretoria đã tiến gần đến Bắc Kinh như thế nào. Nga cũng đã giành được vị thế địa chính trị ở châu Phi trước sự bất lợi của phương Tây. Tuy nhiên, những lợi ích mà Trung - Nga đạt được trên chiến trường châu Phi không là gì so với những tổn thất trong cuộc chiến với phương Tây ở gần hơn.

Vào tháng 2 năm 2022, khi Trung Quốc và Nga tuyên bố “liên minh không giới hạn”, có vẻ như là điều không thể ngăn cản được. Họ dường như đang ở vị trí thuận lợi để tung ra đòn cuối cùng chống lại sự thống trị thế giới của phương Tây. Kể từ đó, Nga bị mắc kẹt trong một cuộc chiến kéo dài ở Ukraine, bị cô lập với các đối tác tự nhiên ở Tây Âu và phải đối mặt với các lệnh trừng phạt quốc tế nặng nề. Tháng 2 năm ngoái, thế giới hồi hộp chờ đợi việc Trung Quốc chấm dứt chính sách Covid và gây bão trên thế giới với tốc độ tăng trưởng mới. Với việc Trung Quốc làm thế giới thất vọng với nền kinh tế trì trệ, quốc tế tập trung vào một số thách thức mang tính cơ cấu - bao gồm nợ, suy giảm dân số và sự tách rời khỏi phương Tây - mà các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc phải đối mặt. Trong khi đó, Mỹ, vốn được cho là đang trong giai đoạn suy thoái cuối cùng, đã phục hồi trở lại trên các mặt trận kinh tế và địa chính trị.

Những thảo luận về việc Trung Quốc vượt qua nền kinh tế Mỹ giờ đây đã bị đẩy lùi về tương lai xa. Trong hai năm qua, Washington đã không ngừng gây áp lực lên Bắc Kinh bằng các biện pháp kinh tế và công nghệ. Nó đã tập hợp các liên minh chiến lược mới ở ngoại vi Trung Quốc – bao gồm Bộ tứ, AUKUS và liên minh ba bên với Nhật Bản và Hàn Quốc. Nhờ có thêm sự hỗ trợ của Washington, Manila đang đứng lên.

Trong chuyến thăm Moscow vào tháng 3, ông Tập đã nói về những thay đổi lịch sử mà ông mang đến cho thế giới trong mối quan hệ hợp tác với Putin. Sáu tháng sau, chắc chắn có một sự thay đổi nổi bật. Với tham vọng quá lớn và sự vượt quá liều lĩnh của mình, Tập và Putin đã tự hạ thấp mình. Người ta cần có niềm tin phi thường để tin rằng Tập và Putin, những người đã đặt các quốc gia vững mạnh của họ vào thế phòng thủ và giúp Mỹ tái tạo lại chính mình ở Á-Âu, sẽ dẫn dắt những “người hành hương về Nam bán cầu” đến “sự giải thoát khỏi phương Tây tà ác” đã được chờ đợi từ lâu.

https://indianexpress.com/article/opinion/columns/brics-summit-nam-modi-xi-jin-ping-meet-india-china-peace-talk-8904483/

Bài bình luận của học giả C Raja Mohan được đăng trên tờ The Indian Express. Bài bình luận là quan điểm riêng của tác giả, không đại diện cho quan điểm của CIS.