Quyết định của Bộ Ngoại giao Mỹ công bố việc chấm dứt ngoại lệ theo Iran Freedom and Counter-Proliferation Act (IFCA), có hiệu lực từ 29/9/2025, đặt Chabahar trở lại trung tâm bàn luận về giao thoa giữa tính chiến lược và rủi ro pháp lý. Ở cấp độ chính sách, hành động này nằm trong khuôn khổ chính sách “sức ép tối đa” nhằm cô lập Iran; ở cấp độ khu vực, nó tác động tới mối quan hệ giữa Ấn Độ, Iran và Afghanistan, đồng thời làm nổi bật mâu thuẫn giữa mục tiêu địa-chiến lược và giới hạn của công cụ kinh tế dưới chế tài quốc tế. Phân tích dưới đây nhằm làm rõ vì sao rút ngoại lệ là một trở ngại nhưng chưa đủ để làm thay đổi căn bản vị thế chiến lược của Chabahar, đồng thời chỉ ra những rào cản thực tiễn và lựa chọn chính sách khả dĩ cho New Delhi.

Vị trí địa chiến lược của Chabahar là nhân tố định hình mọi đánh giá về giá trị của dự án. Shahid Beheshti, với vùng nước sâu và tiếp cận trực tiếp ra Ấn Độ Dương ngoài eo biển Hormuz, mang lại lợi thế so với các cảng khác trong khu vực về khả năng tiếp nhận tàu cỡ lớn, giảm thời gian chờ đợi và tạo một cửa ngõ hải vận kết nối Ấn Độ với Afghanistan và Trung Á mà không phải đi qua lãnh thổ Pakistan. Nhờ vào vị trí và quyền lợi trong khuôn viên khu kinh tế tự do, Chabahar có thể trở thành nút trung chuyển thay thế cho một số tuyến truyền thống và qua đó thực hiện mục tiêu đa dạng hóa đường tiếp cận tới Eurasia.

Tuy nhiên, các rào cản thực dụng bắt nguồn từ cơ chế chế tài khiến giá trị chiến lược này khó chuyển hoá thành lợi ích thương mại tức thời. Ngoại lệ từng được Mỹ cấp mang tính giới hạn và thiếu tính pháp lý chặt chẽ: không phải là general licence từ OFAC mà chỉ là văn bản mang tính khích lệ, do đó không đủ để thuyết phục ngân hàng, công ty bảo hiểm và nhà cung cấp nước ngoài tham gia một cách rộng rãi. Hệ quả là hiện tượng tuân thủ quá mức (over-compliance) lan rộng: tổ chức tài chính và doanh nghiệp chủ động né tránh rủi ro hơn mức cần thiết, làm đình trệ việc mua sắm trang thiết bị thiết yếu như cần cẩu Ship-to-Shore (STS) và buộc Ấn Độ chấp nhận giải pháp thay thế kém hiệu quả hơn như Mobile Harbour Cranes (MHC). Việc các tàu mang cờ Ấn Độ tránh cập cảng Iran và xu hướng sử dụng tàu đăng ký mở cho các chuyến hàng liên quan tới Chabahar càng phản ánh sự thận trọng của chuỗi cung ứng quốc tế trước rủi ro chính trị-pháp lý.

Trong bối cảnh hoạt động cảng có dấu hiệu tăng trưởng gần đây -  gia tăng lưu lượng container theo dữ liệu tạm thời - việc rút ngoại lệ làm gia tăng chi phí giao dịch và thắt chặt khả năng huy động vốn thiết bị từ thị trường quốc tế. Tuy nhiên, nó không tự động kéo theo sự sụp đổ dự án: New Delhi đã đầu tư vốn chính thức và tín dụng rupee, ký hợp đồng dài hạn với đối tác Iran (India Ports Global Limited) và duy trì các nỗ lực ngoại giao nhằm giữ vai trò hoạt động tại Shahid Beheshti. Thực tế này cho thấy một nghịch lý: Chabahar vừa là đích chiến lược quan trọng đồng thời cũng là không gian "vùng xám" trong đó các hoạt động thương mại được vận hành bằng cơ chế ít minh bạch hơn và bằng các giải pháp sáng tạo để né tránh rủi ro chế tài.

Sự lựa chọn chiến lược của Ấn Độ vì thế mang tính phân nhánh. Một hướng là tiếp tục cam kết dài hạn bằng nguồn lực nội sinh: tăng sử dụng tài trợ bằng rupee, tận dụng doanh nghiệp nhà nước và chuỗi cung ứng phi-Tây để mua sắm thiết bị, đồng thời đẩy nhanh hoàn thiện kết nối đường sắt tới cảng. Hướng khác là đa phương hóa hành lang vận tải bằng cách tích hợp Chabahar vào mạng INSTC (International North-South Transport Corridor) và mở rộng hợp tác với các nước Trung Á để tạo lưu lượng hàng hóa đủ lớn khiến chi phí giao dịch giảm dần, làm giảm tác dụng răn đe của chế tài. Cần lưu ý rằng Nga ủng hộ đề xuất kết nối Chabahar với INSTC nhưng các dự án lớn của Moskva trong Iran có khuynh hướng ưu tiên hành lang Astara–Resht–Bandar Abbas, điều khiến Chabahar chưa được tích hợp đầy đủ vào chiến lược của Nga cho INSTC. Đồng thời, rút lui khỏi Chabahar cũng sẽ để lại khoảng trống cho các tác nhân bên ngoài, đặc biệt là Trung Quốc, vốn có tham vọng mở rộng ảnh hưởng hạ tầng tại Nam Á và Trung Á thông qua các cảng và hành lang của mình.

Mặt khác, duy trì hoạt động dưới áp lực chế tài sẽ tạo ra chi phí chính trị và rủi ro minh bạch cho Ấn Độ. Việc chuyển các thủ tục mua sắm, đấu thầu và số liệu ra khỏi công bố công khai để giảm rủi ro có thể giúp duy trì hoạt động ngắn hạn nhưng làm giảm uy tín quản trị và gia tăng khả năng tranh cãi trong quan hệ đối ngoại. Do đó, lựa chọn thực dụng tốt nhất là kết hợp: duy trì cam kết chiến lược, tận dụng tài chính nội sinh và đa dạng hóa tuyến vận tải, đồng thời tiếp tục ngoại giao với Mỹ nhằm giảm thiểu các va chạm về mặt pháp lý cho các hạng mục nhân đạo và phục hồi Afghanistan.

Rút ngoại lệ IFCA của Mỹ làm gia tăng thách thức cho việc vận hành và mở rộng Chabahar trong ngắn hạn, nhưng không đủ để xoá bỏ vị thế chiến lược của cảng đối với chính sách hướng Tây-Bắc của Ấn Độ. Tính quyết liệt trong cách ứng xử của New Delhi sẽ được xác định bởi khả năng huy động nguồn lực nội sinh, mức độ đa hóa đối tác và năng lực kết nối Chabahar vào mạng lưới vận tải đa phương như INSTC. Trong cạnh tranh lớn hơn giữa các cường quốc, Chabahar vẫn là một công cụ quan trọng để giảm phụ thuộc địa-hành chính vào Pakistan và mở rộng ảnh hưởng kinh tế-chiến lược của Ấn Độ ở Á Âu - với điều kiện New Delhi chấp nhận chi phí chính trị-kinh tế và theo đuổi chiến lược phối hợp giữa ngoại giao, tài chính và hạ tầng.