Vào ngày 4 tháng 3 năm 2024, Thủ tướng Pushpa Kumar Dahal 'Prachanda' tuyên bố giải tán liên minh kéo dài một năm với Nepal Congress (NC), đảng chính trị dân chủ xã hội lâu đời nhất Nepal, và sau đó nối lại quan hệ với Đảng Cộng sản Nepal (CPN hay còn gọi là MC), Đảng Chủ nghĩa Mác-Lênin Thống nhất (UML), hình thành một liên minh mới bao gồm các đảng khác như Đảng Rastriya Swatantra (RSP), Đảng Janata Samajwadi (JSP) và Đảng Cộng sản Nepal (Xã hội chủ nghĩa Thống nhất). Sau khi giành được phiếu tín nhiệm vào ngày 13 tháng 3 năm 2024, các bên đã đạt được thỏa thuận 8 điểm nhằm mang lại sự ổn định trong nước và cải thiện hiệu quả tình hình kinh tế.

Chu kỳ hình thành và phá vỡ liên minh

Từ khi Nepal bắt đầu hành trình trở thành một quốc gia dân chủ vào năm 2008, tiến trình chính trị của nước này có đặc điểm là thường xuyên có sự tan vỡ và tái lập các liên minh. Tất cả các đảng chính trị lớn của quốc gia, CPN (MC), UML và NC, đều chịu trách nhiệm như nhau về những thay đổi này, họ thường không hợp tác với các liên minh trước cuộc bầu cử. Ngay cả các đảng chống chính quyền như RSP, vốn nổi lên với mục tiêu mang lại một giải pháp thay thế mới cho cử tri, cũng đã tham gia vào các hoạt động này. Trong khi công bố quyết định chuyển đổi liên minh, Thủ tướng Prachanda đổ lỗi cho một số yếu tố bên trong và bên ngoài đã buộc ông phải rời khỏi đảng NC. Theo ông, những khác biệt về cải cách chính trị, kinh tế cũng như các vấn đề liên quan đến chính sách khác đã khiến họ gặp khó khăn khi làm việc với đảng NC. Với tư cách là Thủ tướng, ông không thể có đủ quyền tự quyết để thay đổi các bộ trưởng mà ông cho rằng hiệu suất làm việc của họ không đạt yêu cầu. Sự khác biệt chính là với Bộ trưởng Tài chính đến từ đảng NC và người mà Prachanda cáo buộc đã nhiều lần vượt qua quyền hạn của mình. Thứ hai, việc bầu chủ tịch Hội đồng Quốc gia (thượng viện) cũng là một điểm gây tranh cãi giữa hai đảng.

Cuộc họp Mahasamiti vừa kết thúc của NC và dường như có 'sự thay đổi về hệ tư tưởng' biểu thị trong việc cách đảng sẽ vạch ra lộ trình hành động trong tương lai của mình, cũng được coi là điểm kích hoạt để MC phá vỡ liên minh. Gagan Thapa, Tổng bí thư đảng NC đã lãnh đạo đảng loại bỏ thói quen tạo dựng các liên minh trước cuộc bầu cử. Cũng có những cuộc thảo luận về danh tính của Nepal với tư cách là một quốc gia theo đạo Hindu, trái ngược với những gì CPN (MC) tin tưởng và theo đó, đã làm dấy lên nghi ngờ về cam kết của đảng NC đối với hiến pháp của đất nước. Một số tài liệu đề cập đến cuộc đấu tranh của nhân dân do những người theo chủ nghĩa Mao lãnh đạo cũng xuất hiện. Những diễn biến này được coi là chiếc đinh cuối cùng đóng vào quan tài của liên minh non trẻ này khi Thủ tướng tuyên bố rằng “sự sỉ nhục không cần thiết và không kịp thời đối với các đối tác liên minh” là không cần thiết vào thời điểm này.

UML cũng đã nỗ lực tiếp cận NC trước khi quyết định hàn gắn với những người theo chủ nghĩa Mao. Mức độ phổ biến của những âm mưu chính trị này được minh chứng bằng cách NC bày tỏ sự sẵn sàng lắng nghe UML khi bị đẩy ra khỏi liên minh cầm quyền. Theo một số báo cáo, các đảng viên cũng có xu hướng chung tay với UML với hy vọng rằng một phe cộng sản thống nhất sẽ cho phép họ đạt được mục tiêu của mình.

Đối với một số người theo chủ nghĩa Mao, liên minh này được coi là công việc còn dang dở do sự tan rã của Đảng Cộng sản Nepal. Trong một thử nghiệm mà nhiều người coi là một ví dụ về sự đoàn kết cộng sản, hai đảng cộng sản lớn đã thành lập Đảng Cộng sản Nepal vào năm 2018, nhưng đảng này lại giải tán vào năm 2021 theo phán quyết của Tòa án Tối cao. Khi cuộc tổng tuyển cử gần đây nhất diễn ra ở Nepal, vào tháng 11 năm 2022, đảng NC đã giành được nhiều phiếu nhất nhưng cuối cùng lại không có ghế trong chính phủ. Trong khi NC và CPN (MC) không có sự đồng thuận nào về việc chia sẻ quyền lực, điều này buộc CPN phải kết hợp với UML, cho phép Prachanda lên nắm quyền. Vài tháng sau, trong cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 2 năm 2023, CPN (MC) quyết định ủng hộ ứng cử viên của NC cho chức Tổng thống, do đó phá vỡ quan hệ đối tác với CPN (UML) và đẩy nó vào phe đối lập. Ngay cả khi NC bị loại khỏi liên minh cầm quyền, những suy đoán về việc đảng này đang tìm cách hợp tác với một số đảng khác hoặc thành lập liên minh với UML một lần nữa không phải là hoàn toàn vô căn cứ.

Biện minh cho quyết định phá vỡ liên minh, Thủ tướng Prachanda đặt trách nhiệm lên cam kết của UML đối với 'sự đoàn kết cánh tả', điều này đã thuyết phục ông chuyển đổi liên minh. Nhưng như kinh nghiệm trước đây cho thấy, những tuyên bố về sự thống nhất về hệ tư tưởng không đáp ứng được sự khao khát quyền lực của các lãnh đạo đảng.

Tiến về phía trước

Ngay cả khi chúng ta nhìn xa hơn những gì đang xảy ra ở cấp độ chính trị, tình hình kinh tế và phát triển kinh tế xã hội ở Nepal không quá lạc quan. Trong vài năm qua, đất nước này có mức tăng trưởng trung bình ở mức vừa phải nhưng đã không thể chuyển đổi thành những công việc có năng suất cao hơn cho dân số trẻ. Điều này đã dẫn đến làn sóng di cư hàng loạt của thanh niên ra khỏi đất nước. Trong bối cảnh nền kinh tế đang gặp khó khăn, sự thay đổi liên tục trong mối quan tâm của các chính phủ và các nhà lãnh đạo chính trị trong việc đảm bảo các chiến thắng chính trị đã đẩy nguyện vọng và mối quan tâm của người dân ra ngoài lề. Như một số nhà phân tích đã chỉ ra, đối với chính phủ do Dahal lãnh đạo, sự thay đổi này trong liên minh sẽ câu giờ để thoát khỏi sự giám sát ngày càng tăng của công chúng - với nguyên nhân dẫn đến sự thiếu hiệu quả hiện nay là do sự kém hiệu quả của bản thân liên minh chứ không nhất thiết là do lãnh đạo. Khi liên minh mới nắm quyền, các vấn đề mới liên quan đến việc bổ nhiệm các chính quyền cấp tỉnh mới và đảng nào sẽ có được các ứng cử viên nhận chức bộ trưởng giờ đây sẽ khiến các đảng bận tâm.

Mặc dù việc đánh giá hoạt động của liên minh trong những tháng tới là điều khó khăn nhưng có thể dự đoán sẽ có nhiều thăng trầm. Trong số 275 thành viên của hạ viện, liên minh hiện tại có 51% số ghế, tức là 142 thành viên. Đảng có nhiều ghế nhất, tức là 88, hiện là Đảng đối lập. Cả Dahal và Oli đều cam kết lãnh đạo liên minh cho đến cuộc bầu cử tiếp theo vào năm 2027 nhưng không thể loại trừ hoàn toàn khả năng hình thành các liên minh mới. Kinh nghiệm của NCP đủ để cho thấy rằng, ý tưởng về việc có một lực lượng với cả hai đảng cộng sản cùng tham gia là một điều viển vông khi các vấn đề xung quanh việc chia sẻ quyền lực được ưu tiên hơn. Về mặt tư tưởng các đảng cũng có sự khác biệt. Ngay cả sự nổi lên của các đảng mới cũng không thể thoát ra khỏi chu kỳ này, và theo một cách nào đó, giờ đây họ trở thành một bánh răng trong tất cả cỗ máy.

Về vấn đề chính sách đối ngoại, liên minh mới đã tái khẳng định cam kết của mình đối với “chính sách đối ngoại cân bằng, trung lập và không liên kết”, nhưng không thể bỏ qua sự tác động qua lại giữa các cân nhắc địa chính trị và những thay đổi chính trị ở Nepal. Trong khi Ấn Độ coi những thay đổi ở nước này là 'vấn đề nội bộ' và bày tỏ sẵn sàng làm việc với bất kỳ ai trong chính phủ, thì Trung Quốc tuyên bố rằng họ muốn hợp tác với chính phủ mới để thúc đẩy hơn nữa quan hệ đối tác song phương chiến lược giữa hai nước. Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao mới được bổ nhiệm đã đến thăm Trung Quốc từ ngày 24 tháng 3 đến ngày 1 tháng 4 năm 2024 với các báo cáo về việc hai bên đang hoàn thiện kế hoạch thực hiện Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Nhưng bất chấp những lo ngại về việc liên minh hiện đang nghiêng về phía Trung Quốc nhiều hơn, sự đi lên trong mối quan hệ song phương giữa Kathmandu và New Delhi sẽ tiếp tục tiến lên, bất kể ai nắm quyền.

Nguồn: https://www.orfonline.org/expert-speak/nepal-s-new-coalition-government-a-solution-for-its-political-woes