Chuyến thăm đến châu Âu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gần đây nêu bật bước đi của Trung Quốc nhằm tận dụng sự chia rẽ bên trong châu Âu và xuyên Đại Tây Dương với Mỹ. Nó cũng nhấn mạnh những vấn đề nan giải của châu Âu trong việc điều hướng động lực quyền lực lớn giữa Mỹ, Nga và Trung Quốc. Viễn cảnh Trump trở lại nắm quyền ở Washington, niềm tin quân sự ngày càng tăng của Nga và áp lực kinh tế ngày càng gia tăng từ Bắc Kinh đang dồn châu Âu vào thế khó.

Phát biểu tại Đại học Sorbonne cách đây hai tuần, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã tìm cách lay chuyển châu Âu ra khỏi trạng thái tự mãn. Ông Macron cảnh báo rằng, châu Âu có thể sẽ "chết" nếu không cùng nhau hành động để giải quyết hàng loạt thách thức do Mỹ, Nga và Trung Quốc đặt ra. Chuyến thăm đến Pháp, Serbia và Hungary làm cho tình thế của châu Âu trở nên nan giải hơn.

Chuyến thăm quan trọng đến châu Âu

Chuyến đi của ông Tập tới châu Âu sau 5 năm cho thấy sự can dự ngày càng tăng của Trung Quốc vào châu Âu. Điều quan trọng hơn nữa là cuộc điều tra của châu Âu về việc Trung Quốc bán phá giá xe điện và khả năng áp dụng các biện pháp trừng phạt lớn đối với các nhà sản xuất xe điện của Trung Quốc. Về phần mình, ông Tập mong muốn thuyết phục người châu Âu không leo thang cuộc chiến thương mại với Trung Quốc và đảo ngược chiến lược đã tuyên bố là “giảm thiểu rủi ro” trong mối quan hệ kinh tế với Bắc Kinh. Trung Quốc có thể cung cấp những củ cà rốt kinh tế dưới hình thức đầu tư.

Tại Hungary, Tổng thống Viktor Orban là một người bạn của Trung Quốc và sẽ giới thiệu dự án thành lập một nhà máy xe điện tại nước này. Trung Quốc đã là nhà đầu tư lớn vào nền kinh tế Serbia.

Pháp cũng mong muốn thu hút đầu tư của Trung Quốc và khẳng định sẽ không tham gia vào nỗ lực cô lập Trung Quốc của Mỹ. Ông Macron đã kêu gọi “thiết lập lại” quan hệ kinh tế với Trung Quốc trước chuyến thăm của ông Tập. Trong chuyến thăm Trung Quốc vào tháng 4 năm ngoái, Macron tuyên bố rằng “Châu Âu sẽ không theo chân Mỹ” về vấn đề Đài Loan. Trước chuyến thăm Pháp của ông Tập, ông Macron tái khẳng định thông điệp về quyền tự chủ chiến lược của châu Âu và cho rằng châu Âu sẽ là thế lực cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc.

Sự ủng hộ của Trung Quốc đối với Nga

Trong khi Trung Quốc vẫn là đối tác kinh tế có giá trị và có tầm ảnh hưởng toàn cầu trong việc giải quyết các vấn đề như biến đổi khí hậu, thì sự ủng hộ của Trung Quốc đối với nước Nga đã gây ra nhiều lo ngại ở châu Âu. Khi Nga chuyển từ thế phòng thủ sang thế tấn công nhiều hơn, ngày càng có nhiều lo ngại rằng điều này có thể gây bất ổn ở Trung Âu.

Ông Macron đã tìm cách ngăn chặn cuộc chiến ở Ukraine vào đầu năm 2022, và cho rằng Nga là một phần tự nhiên của cấu trúc an ninh châu Âu và không nên bị cô lập. Nhưng nay ông Macron khẳng định ông Putin là mối đe dọa lớn nhất đối với tương lai của châu Âu. Trong khi cảm ơn sự hỗ trợ của Mỹ, ông Macron nói rằng châu Âu không thể đặt cược vào điều này mãi và cần phải chịu trách nhiệm về an ninh của mình.

Macron cũng đưa ra ý tưởng rằng châu Âu nên chuẩn bị gửi quân vào Ukraine để ngăn chặn những bước tiến tiếp theo của quân Nga. Nhưng nó đã vấp phải nhiều sự phản kháng trên khắp châu Âu, bao gồm cả từ Đức. Một số người ở châu Âu đặt cược rằng Tập là nhà lãnh đạo thế giới duy nhất có thể tiết chế các chính sách của Putin đối với Ukraine. Họ rất mong chờ sự hiện diện của ông tại Hội nghị Hòa bình Ukraine do Thụy Sĩ tổ chức vào tháng 6 năm nay.

Sau Paris, ông Tập dừng chân ở Serbia và Hungary, hai quốc gia thân Nga nhất ở châu Âu. Sự thân thiện của ông Tập với các nhà lãnh đạo ở Budapest và Belgrade sẽ ngay lập tức nhấn mạnh sự chia rẽ ở châu Âu và mức độ hỗ trợ dành cho liên minh Trung-Nga. Ông Tập đã sắp xếp chuyến thăm Serbia trùng với dịp kỷ niệm 25 năm vụ NATO ném bom đại sứ quán Trung Quốc ở Belgrade.

Lực đẩy của Trump và lực kéo của Macron

Khi Tập và Putin đẩy mạnh các cuộc tấn công chính trị vào NATO, có một số sự tăng cường ngoài ý muốn từ Mỹ. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với tạp chí Time, cựu Tổng thống Donald Trump đã tái khẳng định những lời phàn nàn của ông đối với châu Âu. Ông Trump, người từ lâu đã cáo buộc các đồng minh NATO không đóng góp phần gánh nặng quốc phòng của châu Âu, nhấn mạnh rằng Mỹ sẽ không bảo vệ những quốc gia ở châu Âu không đóng góp công bằng cho họ. Trump cũng chỉ trích Liên minh châu Âu vì chủ nghĩa bảo hộ của họ và hứa sẽ thúc đẩy một mối quan hệ thương mại công bằng hơn.

Trong cuộc phỏng vấn gần đây với tờ Economist, ông Macron nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng chủ quyền châu Âu để tồn tại và thịnh vượng trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc đang thống trị về chính trị, kinh tế và công nghệ. Nhưng những người hoài nghi chỉ ra sự chia rẽ sâu sắc trong nội bộ châu Âu đang hạn chế khả năng thực hiện mục tiêu đầy tham vọng của Macron về “quyền tự chủ chiến lược của châu Âu”. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Mỹ và châu Âu quá chặt chẽ để một trong hai bên có thể đơn giản rời bỏ bên kia.

Thử thách cho Delhi

Bất kể lựa chọn cuối cùng là gì, phản ứng của châu Âu trước bộ ba bất khả thi địa chính trị của nước này sẽ gây ra những hậu quả lớn đối với mối quan hệ của Ấn Độ với Mỹ, Nga và Trung Quốc. Châu Âu coi Nga là mối đe dọa chính và Trung Quốc là cơ hội, đồng thời đang chịu áp lực từ Mỹ trong việc chia sẻ phần lớn gánh nặng quốc phòng ở châu Âu trước Nga và đóng góp cho an ninh châu Á bằng cách thúc đẩy nỗ lực cân bằng của Mỹ chống lại Trung Quốc. Đối với Delhi, Bắc Kinh là thách thức chính và Moscow là một phần của câu trả lời. Trong khi đó, chính trị nội bộ của Mỹ đã trở thành yếu tố định hình mối quan hệ giữa các cường quốc.

Nếu Delhi không muốn trở thành nạn nhân thụ động của những thay đổi lớn tiềm tàng trong mối quan hệ giữa Washington, Brussels, Moscow và Bắc Kinh, thì nước này sẽ cần phải tăng cường can dự với châu Âu. Điều này phải bao gồm sự tập trung nhiều hơn vào các thách thức thương mại và an ninh. Vài năm gần đây, Ấn Độ đã chấm dứt truyền thống thờ ơ với châu Âu. Nó đã tăng cường khả năng tiếp cận với các cường quốc châu Âu riêng lẻ như Pháp, các nhóm tiểu khu vực như Bắc Âu, các nhóm kinh tế nhỏ như EFTA và Liên minh châu Âu. Nhưng Delhi hầu như không làm ảnh hưởng đến khả năng chiến lược của Ấn Độ ở châu Âu.

Tác giả C. Raja Mohan: Giáo sư tại Viện Nghiên cứu Nam Á, Đại học Quốc gia Singapore