Giữa các cuộc biểu tình trên toàn quốc của các đảng đối lập, Ủy ban bầu cử Bangladesh đã công bố ngày 7 tháng 1 năm 2024 là ngày diễn ra cuộc bầu cử quốc hội sắp tới. Thông qua cuộc tổng tuyển cử lần thứ 12, Thủ tướng Sheikh Hasina tìm cách duy trì quyền lực trong nhiệm kỳ thứ tư để củng cố hơn nữa di sản là Thủ tướng nắm quyền lâu nhất của Bangladesh. Tuy nhiên, môi trường chính trị Bangladesh hiện nay không hề thuận lợi để có thể giành được chiến thắng dễ dàng. Các phương tiện truyền thông trong nước và quốc tế đang mô tả Bangladesh đang ở 'điểm bùng phát', khi các cuộc biểu tình, đình công, phong tỏa và bạo lực gia tăng trong cuộc đối đầu giữa Liên đoàn Awami Bangladesh và các đảng Đối lập.

Bạo lực ngược

Sau thông báo về ngày bầu cử vào ngày 15 tháng 11, tình trạng hỗn loạn đã nổ ra ở một số quận bao gồm Chattogram, Dhaka, Chandpur, Ghazipur, Sylhet, Noakhali và Bogura. Trong cuộc phong tỏa kéo dài 48 giờ sau đó do các đảng đối lập áp đặt—Đảng Quốc gia Bangladesh (BNP) và Jamaat-e-Islami—các phương tiện đã bị phá hoại và một đoàn tàu chở khách bị đốt cháy tại Ga xe lửa Tangail. Một số hành khách và tài xế bị thương và bỏng.

Đây là đỉnh điểm của một loạt các cuộc biểu tình nổ ra ở một số vùng trên đất nước trong những tháng chuẩn bị cho cuộc bầu cử. Vào ngày 28 tháng 10, BNP đã tổ chức cuộc biểu tình phản đối lớn yêu cầu Thủ tướng Hasina từ chức. Để đảm bảo có nhiều cử tri đi bỏ phiếu, các biện pháp tổ chức đã được thực hiện để thu hút các nhà hoạt động và những người ủng hộ đến Dhaka. Tuy nhiên, cuộc biểu tình trở thành bạo lực sau khi những người biểu tình của phe đối lập được cho là đã tấn công nơi ở của Chánh án và các thẩm phán khác và đốt xe. Cảnh sát nổ hơi cay, bắn đạn cao su và tấn công người biểu tình bằng gậy, dùi cui và lựu đạn nổ. Cũng có báo cáo về việc cảnh sát đột kích vào nhà của các nhà hoạt động đối lập, “bắt giữ bừa bãi hàng trăm người, bao gồm cả thành viên gia đình của các nhà hoạt động”. Hậu quả là một cảnh sát thiệt mạng và 41 người khác bị thương, trong đó có một số nhà báo. Sau đó, trong khi BNP khẳng định rằng cuộc biểu tình diễn ra trong hòa bình cho đến khi cảnh sát nổ súng hơi cay, thì đảng cầm quyền cho rằng “BNP-Jamaat là những kẻ khủng bố. BNP là một đảng khủng bố, điều này đã được chứng minh một lần nữa.”

Nhiều nhà hoạt động của đảng Đối lập đã bị bắt và BNP cam kết sẽ tẩy chay cuộc bầu cử tháng 1 năm 2024 nếu Thủ tướng Hasina không từ chức và một chính phủ trung lập không được thành lập để tiến hành bầu cử. Yêu cầu này lần đầu tiên được đưa ra bởi Jamaat-e-Islami, đảng Hồi giáo lớn nhất ở Bangladesh, vào tháng 6 sau khi bị cấm tham gia bầu cử trong gần một thập kỷ.

Bất hợp pháp và hợp pháp

Năm 2011, tòa án Tối cao Bangladesh đã ra sắc lệnh quy định hiến pháp yêu cầu “chính phủ được bầu chuyển giao quyền lực cho chính quyền lâm thời không thuộc đảng phái không được bầu chọn để giám sát một cuộc bầu cử quốc hội mới sau khi kết thúc nhiệm kỳ, là bất hợp pháp”. Do đó, mặc dù BNP tuyên bố rằng phạm vi thành lập một chính phủ tạm quyền vẫn tồn tại trong khuôn khổ hiến pháp hiện hành, chính phủ Hasina liên tục viện dẫn tính vi hiến của thông lệ này.

Trong những năm gần đây, chính quyền Liên đoàn Awami cũng đã tiến hành một số thủ tục pháp lý để đảm bảo bầu cử dân chủ. Chúng bao gồm việc ban hành Quy tắc bầu cử Quốc hội (Máy bỏ phiếu điện tử) năm 2018, Đạo luật phân định khu vực bầu cử năm 2021 và Đạo luật bổ nhiệm Trưởng ủy viên bầu cử và Ủy viên bầu cử năm 2022. Đạo luật bổ nhiệm Trưởng ủy viên bầu cử và Ủy viên bầu cử là đạo luật đầu tiên thuộc loại này trên toàn bộ tiểu lục địa Nam Á và sẽ giúp ủy ban bầu cử trở nên công bằng và có năng lực hơn. Quy tắc ứng xử dành cho các đảng chính trị và ứng cử viên năm 2008 và Quy tắc ứng xử bầu cử năm 2008 cũng đã được sửa đổi để làm cho cuộc bầu cử trở nên công bằng, toàn diện và đáng tin cậy hơn.

Sự lạc quan thiếu sót

Bất chấp cảnh báo rằng các cuộc bầu cử có thể bị tẩy chay, có lẽ do các biện pháp pháp lý, niềm tin giành chiến thắng ba lần liên tiếp, hoặc việc thiếu gương mặt nổi bật trong phe Đối lập mà dường như có một “cảm giác lạc quan dai dẳng” trong đảng cầm quyền và Ủy ban bầu cử rằng cuộc bỏ phiếu sẽ được tổ chức. Theo đó, cơ quan này đã công bố lịch trình bầu cử chi tiết trong đó việc bổ nhiệm lại 66 quan chức và 592 trợ lý quan chức đã được hoàn tất. Hạn cuối cùng để nộp phiếu đề cử là ngày 30 tháng 11. Các ứng cử viên tiềm năng đã được chọn từ ngày 1 đến ngày 4 tháng 12 và những người được chọn có quyền rút lại ứng cử cho đến ngày 17 tháng 12. Việc công bố danh sách ứng cử viên sẽ diễn ra vào ngày 18 tháng 12 và chiến dịch tranh cử sẽ kéo dài đến 8 giờ sáng ngày 5 tháng 1 năm 2024. Trưởng Ủy viên bầu cử Kazi Habibul Awal hứa sẽ tạo ra một bầu không khí thuận lợi cho các cuộc bỏ phiếu tự do trên 42.000 điểm và 262.000 quầy bỏ phiếu, đồng thời tuyên bố rằng, đã có nhiều biện pháp cần thiết để đảm bảo sự minh bạch và độ tin cậy trong bầu cử. Mặc dù sự lạc quan của các tổ chức chịu trách nhiệm về cuộc bầu cử này chắc chắn khiến chúng ta yên tâm, nhưng việc triển khai nó trên thực tế trong bối cảnh tình hình không ổn định là điều không ai đoán trước được.

Phản ứng quốc tế

Liên đoàn Awami cố gắng duy trì tình hình yên tĩnh bất chấp sự hỗn loạn trong nước, thì động lực quốc tế có thể khiến Liên đoàn này càng có động thái mạnh hơn. Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (UNHRC) trong báo cáo ngày 31 tháng 10 năm 2023 bày tỏ rằng, “Chúng tôi quan ngại sâu sắc trước một loạt vụ bạo lực trong các cuộc biểu tình đang diễn ra ở Bangladesh. Khi đất nước tiến tới các cuộc bầu cử, chúng tôi kêu gọi tất cả các chủ thể chính trị làm rõ rằng bạo lực như vậy là không thể chấp nhận được và tránh bất kỳ tuyên bố hoặc hành động nào có thể kích động bạo lực.”

Trong số các đối tác song phương của Bangladesh, Mỹ từ lâu đã lên tiếng về ưu tiên đảm bảo các cuộc bầu cử dân chủ ở Bangladesh thông qua cả các biện pháp thân thiện và cưỡng chế. Vào năm 2021, Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với bảy quan chức cấp cao trước đây và hiện tại của Tiểu đoàn Hành động Nhanh của Bangladesh vì cáo buộc vi phạm nhân quyền, để đảm bảo trách nhiệm giải trình của họ. Các cuộc họp cũng đã được tổ chức giữa Đại sứ Mỹ tại Bangladesh, Peter Haas và gia đình các nạn nhân bị cáo buộc bắt cóc, bao gồm cả gia đình của lãnh đạo BNP, Sajedul Islam Sumon. Mỹ đã không mời Bangladesh tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Dân chủ và biện pháp gần đây nhất của họ là hạn chế cấp thị thực cho bất kỳ cá nhân Bangladesh nào được cho là chịu trách nhiệm hoặc đồng lõa trong việc phá hoại quá trình bầu cử dân chủ ở Bangladesh.

Liên minh Châu Âu (EU) gần đây đã thông báo rằng họ sẽ không triển khai nhóm quan sát bầu cử đầy đủ tới Bangladesh do những hạn chế về ngân sách và không có “các điều kiện cần thiết”. Tuyên bố này của EU đã xác nhận thêm những tuyên bố của phe đối lập rằng các cuộc thăm dò sẽ không tự do và công bằng. Điều thú vị cần lưu ý là trong bối cảnh này, Mỹ hiện là điểm đến xuất khẩu lớn nhất của ngành may mặc sẵn (RMG) của Bangladesh và chiếm 21,50% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này. EU là điểm đến xuất khẩu lớn thứ hai của ngành RMG. Tính đến sự bất mãn của cả hai đảng với kịch bản bầu cử ở Bangladesh, vẫn còn phải xem động lực thương mại sẽ bị ảnh hưởng như thế nào nếu đảng cầm quyền tiếp tục nắm quyền sau bầu cử hoặc nếu có sự hoán đổi chính phủ.

So với phương Tây, các cường quốc châu Á, Trung Quốc và Ấn Độ, lần lượt là đối tác thương mại lớn nhất và lớn thứ hai của Bangladesh, đang tỏ ra kiềm chế hơn nhiều trong phản ứng đối với cuộc bầu cử ở Dhaka. Trong khi khẳng định rằng họ cũng tìm kiếm các cuộc bầu cử tự do và công bằng ở quốc gia Nam Á này, Trung Quốc đã tuyên bố rằng họ sẽ hỗ trợ chính phủ Bangladesh chống lại sự can thiệp từ bên ngoài. Ấn Độ hiểu rằng việc gây áp lực “quá nhiều” lên chính phủ sẽ củng cố các lực lượng theo trào lưu chính thống trong phe Đối lập. Do đó, họ đã yêu cầu Mỹ kiềm chế làm điều tương tự vì họ nhận thấy rằng sự ổn định trong khu vực sẽ bị đe dọa. Chia sẻ đường biên giới trên đất liền dài nhất với Bangladesh, Ấn Độ đánh giá cao bàn tay sắt của chính phủ Hasina trong việc đối phó với chủ nghĩa khủng bố, vốn góp phần lớn vào việc ổn định các cuộc nổi dậy ở vùng Đông Bắc Ấn. Do đó, Ấn Độ tôn trọng tiến trình dân chủ ở Bangladesh và khẳng định rằng bầu cử là vấn đề nội bộ riêng của Bangladesh.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Bangladesh, lợi thế về vị trí là kết nối đất liền giữa Nam và Đông Nam Á, và vị trí nằm trên đỉnh Vịnh Bengal, nhìn ra các tuyến đường vận chuyển chính, đã khiến Bangladesh trở thành đối tác đáng tin cậy của nhiều quốc gia Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Do đó, sự ổn định ở Bangladesh đã trở nên quan trọng đối với sự ổn định trong khu vực và sự bất hòa nội bộ của nước này không mang lại điềm báo tốt cho phần còn lại của Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

Nguồn: https://www.orfonline.org/expert-speak/elections-in-bangladesh-a-kaleidoscopic-overview