Giải quyết tranh chấp trên Biển Đông vì hòa bình thế giới

GS Rajaram Panda*

Vấn đề Biển Đông (SCS) đã nổi lên như một điểm nóng chính trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Trong lãnh thổ hàng hải đang tranh chấp này có một số nguyên đơn liên quan. Một mặt, một số quốc gia nhỏ hơn thuộc nhóm ASEAN tuyên bố chủ quyền đối với một số khu vực Biển Đông nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của họ. Mặt khác, Trung Quốc tuyên bố chủ quyền của mình đối với gần như toàn bộ vùng Biển Đông. Thậm chí, Trung Quốc đã bác bỏ phán quyết của tòa án quốc tế vào tháng 7 năm 2016 tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc không có giá trị lịch sử. Trung Quốc tuyên bố Biển Đông là một trong những lợi ích cốt lõi của mình, cùng với Tây Tạng và Đài Loan. Trong những năm qua, Trung Quốc đã tham gia vào nhiều hoạt động như xây dựng đảo, tạo ra khu vực đánh bắt cá mới nhằm kiểm soát không gian đại dương này để loại trừ các nguyên đơn khác.

Trung Quốc đã tỏ thái độ tức giận khi Toà án Hague làm mất hiệu lực hầu hết các tuyên bố của họ về Biển Đông trong trường hợp Philippines đưa ra. Tổng thống Philippines, Rodrigo Duterte, người đã nhậm chức một tháng trước khi có phán quyết, đã phải hạ thấp phán quyết nhằm cải thiện quan hệ với Trung Quốc. Mặc dù Tổng thống Duterte đã cố gắng để xoa dịu mối quan hệ với Trung Quốc, nhưng Trung Quốc đã phản đối khi các nhà lãnh đạo quân sự và quân đội Philippines viếng thăm một hòn đảo đang tranh chấp trong khu vực Biển Đông. Chính phủ Philippine cho rằng, họ sở hữu lãnh thổ nơi mà quân đội và dân làng Philippines đã sống trong nhiều thập kỷ.

Để đạt được các mục tiêu, Trung Quốc đã cố gắng tạo ra sự mất đoàn kết giữa các quốc gia ASEAN. Vào những thời điểm khác nhau, Trung Quốc đã sử dụng ngoại giao kinh tế để kéo một quốc gia thành viên nhất định của nhóm về phía mình. Ví dụ, Trung Quốc tận dụng tối đa lợi thế của Philippines khi Duterte lên nắm quyền và sẵn sàng cố gắng tiếp cận Bắc Kinh. Theo một báo cáo gần đây, Trung Quốc thậm chí đã lắp đặt các thiết bị phóng tên lửa tại khu vực Bãi Đá Chữ Thập đang tranh chấp (Fiery Cross Reef) ở Biển Đông, mặc dù Trung Quốc tuyên bố rằng các cơ sở này sẽ được giới hạn trong các yêu cầu phòng thủ.

Lực lượng quân sự của Trung Quốc

Giải quyết tranh chấp về các yêu sách chủ quyền lãnh thổ đối với Biển Đông của một số quốc gia trong thời gian sớm nhất là điều tối quan trọng, vì lợi ích đảm bảo hòa bình và ổn định trong khu vực. Nhưng Trung Quốc vẫn đơn phương tiếp tục quân sự hóa vùng lãnh thổ đang tranh chấp mà không để ý đến sự nhạy cảm của các quốc gia nhỏ hơn và những yêu sách chính đáng của họ. Có bằng chứng cho thấy, Trung Quốc gần như đã hoàn thành các công trình nhằm mục đích trang bị các hệ thống tên lửa đất đối không tại ba tiền đồn lớn nhất của mình trên lãnh thổ tranh chấp, như là một phần của mô hình quân sự hóa. Các cấu trúc như vậy đã xuất hiện ở các dải đá ngầm Chữ Thập, Vành Khăn và Subi, các hòn đảo nhân tạo được do Trung Quốc nạo vét và bây giờ là các sân bay quân sự. Trung Quốc bắt đầu xây dựng những công trình này vào tháng 9 năm 2016 và tính đến nay đã xây dựng tám công trình trên ba tiền đồn này.

Liệu đây có phải động thái của Trung Quốc nhằm đáp trả lại nỗ lực của Mỹ trong việc kiểm tra tính quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông không, không phải là điều quan trọng; vấn đề đáng quan tâm là: đây là một phần mang tính hệ thống của một chiến lược quân sự hóa được Trung Quốc xác định rõ ràng nhằm tăng cường vị trí vững chắc của mình trong không gian đại dương này. Trung Quốc đã gửi hệ thống tên lửa tầm xa HQ-9 SAM với phạm vi lên đến 200 km tới tiền đồn của mình trên quần đảo Phú Lâm thuộc chuỗi Hoàng Sa trên tuyến đường thủy chiến lược. Việc triển khai các hệ thống SAM là nhằm mở rộng khả năng phòng thủ của cái gọi là Đường Chín đoạn mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, đã không giữ cam kết không “quân sự hóa” các hòn đảo trong năm 2015, Bắc Kinh đã tiếp tục bổ sung thêm các hệ thống phòng không và chống tên lửa trên các hòn đảo nhân tạo ở Biển Đông. Tập Cận Bình không bao giờ xác định chính sách của ông là không quân sự hóa, và lập luận rằng, hiện nay, việc triển khai này là cần thiết để bảo vệ các hòn đảo.

Bắc Kinh có một số lợi thế từ các công trình trên đảo. “Nơi ẩn náu sẽ che giấu tầm nhìn, cản trở việc giám sát và ngăn cản đối phương biết được có bao nhiêu tàu phóng (nếu có) tại bất kỳ thời điểm nào”. Bắc Kinh tuyên bố những biện pháp này là phù hợp với yêu cầu an ninh của quốc gia và là quyền hợp pháp của một quốc gia có chủ quyền.

Như dự đoán, các hoạt động của Trung Quốc gây báo động ở các nước châu Á khác, những nước có những tuyên bố chủ quyền tương tự trên các lãnh thổ đang tranh chấp. Mặc dù không có nguyên đơn nào ở trong tình trạng đối đầu quân sự với Trung Quốc, nhưng họ lại nhìn về phía Washington và các bên liên quan khác, tuy không liên quan trực tiếp đến tranh chấp nhưng tôn trọng các nguyên tắc toàn cầu, để cứu họ vượt qua được cách làm hung hang của Bắc Kinh. Trong bất kỳ trường hợp nào, không có gì có thể thay thế việc theo đuổi đối thoại như là lựa chọn mong muốn duy nhất để giải quyết vấn đề. Đồng thời, luôn phải sẵn sàng quân sự để đối đầu với Trung Quốc. Do đó, điều quan trọng nhất là một Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) - đây là chìa khóa để giải quyết tranh chấp theo luật pháp quốc tế.

Hoa Kỳ đã phản ứng bằng việc điều chỉnh cơ chế quân sự của mình để đưa ra một thông điệp rõ ràng tới Trung Quốc, không gây rối trật tự bằng cách kết thúc vụ tranh chấp. Nước này đã gửi Nhóm tàu sân bay tấn công số 1, bao gồm tàu sân bay lớp Nimitz USS Carl Vinson tới khu vực Biển Đông, “hoạt động thường lệ” đường thủy đầu tiên dưới Chính quyền Trump. Trung Quốc phản ứng bằng nhận xét rằng “việc liên tục tăng cường triển khai quân sự tại Biển Đông của một số nước ngoài khu vực là đi ngược lại nỗ lực tìm kiếm hòa bình và an ninh của các nước trong khu vực, và nó không nằm trong lợi ích của các nước trong khu vực”.

Mặc dù nhóm tàu sân bay tấn công không đề cập đến các hoạt động của mình tại khu vực Biển Đông như là các cuộc tuần tra “tự do hàng hải”, nhưng rõ ràng là, ý định của họ là nhằm hạn chế các tuyên bố chủ quyền biển quá mức của Bắc Kinh. Bắc Kinh coi động thái của Mỹ là mối đe dọa quân sự lớn hơn đối với hòa bình đường thủy. Nó nhận thức sự triển khai của Mỹ như một mối đe dọa quân sự trực tiếp. Thời báo Toàn Cầu đã cảnh báo trong một bài xã luận rằng: “Nếu quân đội Hoa Kỳ khẳng định rằng mình có khả năng thuần hóa rồng Trung Quốc, thì họ sẽ được thấy tất cả các loại vũ khí tiên tiến của Trung Quốc cũng như các triển khai quân sự khác trên các hòn đảo."

Các hoạt động tự do hàng hải (FONOPS)

Tổng thống Mỹ, Donald Trump, đã quyết tâm thách thức Bắc Kinh và khôi phục trật tự tại khu vực Biển Đông. Hải quân Hoa Kỳ đang sớm khởi động hoạt động FONOPs nhằm thách thức các tuyên bố của Trung Quốc đối với việc tiếp cận độc quyền trên biển. Việc đình chỉ tạm thời lệnh tuần tra “tự do hàng hải” là do việc chuyển tiếp hành chính ở Washington. Biển Đông vẫn là một ưu tiên của chính quyền Trump.

Kể từ khi Tổng thống Trump nhậm chức vào ngày 20 tháng 1 năm 2017, Hải quân Mỹ đã không tiến hành bất kỳ FONOPs nào gần các khu vực mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền tại Biển Đông. Trong các hoạt động như vậy, tàu chiến hoặc máy bay của Mỹ sẽ đi gần đường bao khu vực “tranh chấp” của Trung Quốc để kiểm tra các tuyên bố quyền truy cập của Trung Quốc. Washington nhận thấy rằng, cần phải thể hiện cam kết của mình đối với các đồng minh trong những tình huống nghiêm trọng như vậy. Bắc Kinh luôn hoang tưởng với sự hiện diện của quân đội Mỹ, nói rằng, nó chỉ làm căng thẳng khu vực. Chính quyền của Trump dường như không thể nới lỏng sự kiểm soát của mình khi Trung Quốc tiếp tục xây dựng khu phức hợp quân sự lớn ở giữa Biển Đông. (Xem tiếp phần 2)

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ dịch