Kỷ nguyên mới trong quan hệ Việt – Mỹ

Pramoda Patel
Tổng biên tập Tạp chí Nam Today, Ấn Độ

1. Những bước đột phá trong quan hệ Việt – Mỹ

2015 là năm bước ngoặt trong sự phát triển của mối quan hệ chiến lược và kinh tế giữa Việt Nam và Mỹ khi hai nước tổ chức kỷ niệm 20 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và mong chờ kết quả trong chuyến thăm lần đầu tiên của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tới Mỹ. Ngày nay, Việt Nam coi Mỹ là một yếu tố đảm bảo sự ổn định ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, trong khi Mỹ xem Việt Nam là một đối tác chiến lược trong khu vực.

Những thành quả trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước được thể hiện qua các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo Việt Nam sang Mỹ và ngược lại, kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ ngoại giao năm 1995. Bill Clinton và William Cohen là Tổng thống và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đầu tiên thăm Việt Nam năm 2000. Thủ tướng Việt Nam Phan Văn Khải là Thủ tướng Việt Nam đầu tiên thăm Mỹ vào tháng 6/2005, tiếp đó là Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết vào năm 2007. Các sáng kiến hợp tác cũng như cam kết của Mỹ về việc “tái cân bằng” khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã cũng cố và thúc đẩy quan hệ song phương Việt – Mỹ. Tại Đối thoại Shangri-La năm 2013, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng tuyên bố Việt Nam hoan nghênh sự can dự chiến lược của Mỹ với tư cách một cường quốc ở Thái Bình Dương và bày tỏ hy vọng cùng với Trung Quốc, Mỹ sẽ gánh vác “vai trò và trách nhiệm lớn đối với khu vực và thế giới”. Trong chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tháng 7/2013, Việt Nam và Mỹ đã hướng tới mối quan hệ đối tác toàn diện trong khuôn khổ thúc đẩy hợp tác song phương trên tất cả các lĩnh vực, nâng quan hệ hai nước lên tầm cao mới. Theo khuôn khổ hợp tác này, Washington và Hà Nội cam kết tôn trọng “hệ thống chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau”, thúc đẩy sự hợp tác trên tất cả các lĩnh vực, từ chính trị – ngoại giao, kinh tế – thương mại, quốc phòng – an ninh, đến công nghệ – giáo dục đào tạo, văn hóa, thể thao, du lịch và các vấn đề bảo vệ môi trường và thúc đẩy nhân quyền.

Trên thực tế, quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và Mỹ đã đạt được những kết quả to lớn kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ. Việc Mỹ loại bỏ các lệnh cấm vận kinh tế đối với Việt Nam năm 1994 đã mở ra một kỷ nguyên mới trong hợp tác kinh tế. Hai bên ký kết một thỏa thuận thương mại song phương toàn diện vào năm 2000, bình thường hóa quan hệ thương mại vào năm 2006 và Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) vào tháng 1/2007. Kết quả là, kim ngạch thương mại song phương Việt – Mỹ đã tăng từ 541 triệu USD trong năm 1995 lên gần 35 tỷ USD trong năm 2014. Đầu tư trực tiếp của Mỹ vào Việt Nam tăng từ 126 triệu USD trong năm 2000 lên 10 tỷ USD vào năm 2013. Giá trị xuất khẩu của Mỹ sang Việt Nam đạt 5,5 tỷ USD trong năm 2014, trong khi xuất khẩu VIệt Nam sang Mỹ năm 2013 đạt 29,7 tỷ USD. Hiện nay, hai bên đang ưu tiên thúc đẩy đàm phán và sớm ký kết Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Hiệp định thương mại tiêu chuẩn cao này sẽ mang đến cho Mỹ, Việt Nam và 10 quốc gia thành viên một sân chơi cạnh tranh bình đẳng trong thị trường chiếm gần 40% GDP toàn cầu. Bênh cạnh đó, Việt Nam và Mỹ cũng đã ký thỏa thuận về sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Đây sẽ là cơ hội tốt để hai bên mở rộng hợp tác trong lĩnh vực tiềm năng này.

Hợp tác an ninh và quốc phòng được củng cố và đẩy mạnh. Quan hệ quốc phòng bắt đầu được thúc đẩy từ năm 2009 khi gia tăng sự hội tụ về các lợi ích an ninh giữa Việt Nam và Mỹ. Bản ghi nhớ (MOU) ký năm 2011 nhấn mạnh sự cam kết giữa hai bên trong thúc đẩy hợp tác quốc phòng, tạo lập một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của lực lượng bảo vệ bờ biển Việt Nam, tăng cường tiếp cận các tuyến đường biển, chống hải tặc, ứng phó với thiên tai, nâng cao nhận thức cũng như đảm bảo an ninh hàng hải trong khu vực.

Trong cuộc gặp gỡ với Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đầu tháng 10/2014, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã công bố quyết định của Mỹ dỡ bỏ một phần lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam trong nhiều thập niên qua, mở đường cho việc cung cấp sự hỗ trợ quân sự cần thiết cho Việt Nam cải thiện lĩnh vực an ninh hàng hải. Việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí – một trở ngại lớn trong quan hệ Việt – Mỹ đã phản ánh sự thay đổi đáng kể trong chính sách truyền thống của Mỹ đối với Việt Nam, qua đó cho thấy sự thay đổi địa chính trị trong thế kỷ 21. Trong khi đó, một trở ngại khác của quan hệ song phương cũng đã được gỡ bỏ khi trong chuyến thăm của Bộ trưởng Bộ Công an Việt Nam Trần Đại Quang vào tháng 3/2015, Hà Nội tuyên bố sẽ cho phép Lực lượng Hòa bình của Mỹ (US Peace Corps) được hoạt động tại Việt Nam. Điều này đánh dấu một sự thay đổi thái độ đáng kể của Việt Nam so với trước đó.

Quan hệ quốc phòng giữa hai nước tiếp tục được củng cố và tăng cường trong chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter vừa qua. Tại một cuộc họp báo chung ở Hà Nội, Bộ trưởng Carter và người đồng cấp Việt Nam Đại tướng Phùng Quang Thanh khẳng định Việt Nam và Mỹ cam kết làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác quốc phòng song phương và đặt nền móng cho quan hệ hợp tác 20 năm tiếp theo. Hai bên đã ký “Tuyên bố Tầm nhìn chung”, trong đó Mỹ cam kết hỗ trợ đào tạo cho lực lượng giữ gìn hòa bình của VIệt Nam cũng như tăng cường hợp tác tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thảm họa. Mỹ đã cam kết giúp Việt Nam nâng cao kả năng phòng thủ qua việc cung cấp 18 triệu USD cho Việt Nam tăng cường sức mạnh  của lực lượng tuần tra và bảo vệ bờ biển. Mỹ và Việt Nam cũng đã nhất trí xây dựng mối quan hệ đối tác toàn diện và tăng cường hợp tác tại các diễn đàn khu vực và đa phương. Hà Nội cũng đã nhất trí tham gia Sáng kiến tăng cường an ninh do Mỹ bảo trợ. Những bước đột phá này mở ra nhiều cơ hội cho sự hợp tác lớn hơn giữa hai nước trong tương lai.

Chuyến thăm Mỹ đầu tiên của một Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam này cho thấy quan hệ Việt – Mỹ đã được thúc đẩy mạnh mẽ trong những năm qua, tiến tới mối quan hệ cùng có lợi mặc dù hệ thống chính trị khác nhau. Chuyến thăm này sẽ bắt đầu một giai đoạn mới của mối quan hệ song phương khi hai nước sẽ tổ chức kỷ niệm 20 năm thiết lập quan hệ ngoại giao trong năm nay. Tổng thống Mỹ Barack Obama đã bày tỏ mong muốn thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác với Việt Nam, nhấn mạnh rằng lễ kỷ niệm 20 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao năm nay là cơ hội tuyệt vời để tăng cường hơn nữa mối quan hệ giữa hai nước. Tổng thống Obama nói: “Mong muốn củ tôi là tiếp tục đà phát triển này để tăng cường quan hệ song phương cũng như hợp tác trong các vấn đề khu vực, cùng nhau ký kết TPP, thúc đẩy các lợi ích chung vì sự ổn định và thịnh vượng ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương”.

Chuyến thăm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ mở ra cơ hội mới cho Việt Nam và Mỹ thúc đẩy quan hệ hợp tác hiệu quả hơn với 9 lĩnh vực ưu tiên trong quan hệ đối tác toàn diện, từ chính trị đến kinh tế, quốc phòng, an ninh, khoa học, công nghệ, giáo dục, giao lưu nhân dân cũng như các vấn đề khác. Quan hệ giữa hai bên trong hợp tác đa phương sẽ tiếp tục được thúc đẩy bởi sự chia sẻ các lợi ích chiến lược trong việc xây dựng Cộng đồng ASEAN và tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN trong định hình cấu trúc an ninh khu vực cũng như tăng cường hợp tác trong các diễn đàn khu vực như Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF).

(Xin xem tiếp phần 2)