Sự miễn cưỡng hoặc không có khả năng đối phó với các tổ chức khủng bố có trụ sở tại Afghanistan để gây ấn tượng trước công chúng của Taliban hiện đã dẫn đến sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa Ấn Độ và Nga về chống khủng bố.

Kể từ vụ tấn công khủng bố tại trung tâm thành phố Crocus ở Moscow (Nga), được cho là do Nhà nước Hồi giáo tỉnh Khorasan (ISKP) thực hiện, vào tháng 3 năm 2024, Moscow đã tăng cường nỗ lực ngăn chặn sự trỗi dậy trở lại của Afghanistan như một thiên đường khủng bố. Một cách để thực hiện điều này, như các hành động của Nga cho thấy, là tăng cường hợp tác với Taliban. Gần đây, Bộ Ngoại giao và Bộ Tư pháp Nga đã gửi đề xuất tới Tổng thống Vladimir Putin nhằm loại bỏ Taliban khỏi danh sách các tổ chức khủng bố mà nhóm này đã bị liệt kê từ năm 2003. Với việc Ấn Độ và Nga hợp tác về vấn đề khủng bố xuất phát từ Afghanistan, điều quan trọng là phải hiểu những diễn biến mới ở Afghanistan và hợp tác Ấn Độ - Nga về chống khủng bố.

Bảo vệ quyền lợi của Nga và Ấn Độ

Quyết định của Nga xóa tên Taliban khỏi danh sách khủng bố của nước này, mặc dù không đột ngột, được coi là một kịch bản "hạn chế rủi ro". Mặc dù không được công nhận và Taliban vẫn đang chịu lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, nhưng quyết định của Nga nhằm mục đích giành được đòn bẩy với Tiểu vương quốc Hồi giáo do Taliban điều hành. Từ khi Kabul - thủ đô Afghanistan sụp đổ, Nga đã hợp tác với Taliban - các nhà ngoại giao của họ đã ở lại và đại sứ quán của họ vẫn mở cửa. Nga cũng đã công nhận một nhà ngoại giao do Taliban bổ nhiệm vào tháng 8 năm 2022 và chấp nhận một tùy viên quân sự vào tháng 2 năm 2024. Nga đã mời Taliban tham gia các cuộc tham vấn theo Định dạng Moscow vào năm 2021 và 2022 và Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St. Petersburg hai lần, vào năm 2022 và 2024. Đặc phái viên của Nga gần đây cũng đã ám chỉ đến khả năng Kabul được đưa vào Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), tùy thuộc vào sự công nhận của Nga. 

Trong Khái niệm Chính sách Đối ngoại năm 2023, Nga đã nêu rõ mục tiêu dài hạn của nước này là đưa Afghanistan vào không gian hợp tác Á - Âu. Do đó, cũng có một yếu tố địa kinh tế mạnh mẽ đằng sau những lời đề nghị của Nga đối với Taliban và việc nhóm này được loại khỏi danh sách khủng bố dự kiến ​​sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quan hệ kinh tế song phương. Các dự án như tuyến đường sắt Uzbekistan-Afghanistan-Pakistan và khu vực Afghanistan của đường ống khí đốt Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-Ấn Độ có thể thúc đẩy hoạt động kinh tế ở Afghanistan, dẫn đến kết nối khu vực được cải thiện và tăng cường cơ sở hạ tầng biên giới để kiểm soát sự xâm nhập của khủng bố. Đối với Nga, một Afghanistan ổn định được coi là bức tường lửa để ngăn chặn sự lây lan của chủ nghĩa khủng bố sang Trung Á và cuối cùng là vào Nga.

Ấn Độ có đội kỹ thuật đóng tại đại sứ quán Ấn Độ ở Kabul kể từ tháng 6 năm 2022. Sự tham gia của Ấn Độ với Taliban cũng đã tăng lên, với việc các quan chức Ấn Độ gặp Quyền Bộ trưởng Ngoại giao của Afghanistan vào tháng 3 năm 2024 để thảo luận về việc cung cấp viện trợ và việc sử dụng hải cảng Chabahar của các thương nhân Afghanistan. Phòng Thương mại và Đầu tư Afghanistan cũng đã tổ chức một cuộc họp trực tuyến với công ty Indian Ports Global Limited để thảo luận về việc sử dụng cảng của các thương nhân từ quốc gia này. Các nhà ngoại giao do Taliban bổ nhiệm chưa được Ấn Độ chính thức công nhận mặc dù Đại sứ thời Cộng hòa Afghanistan và Tổng lãnh sự Mumbai đã từ chức.

Trong khi nhấn mạnh sự cần thiết của Taliban trong việc bảo vệ quyền của phụ nữ và người thiểu số cũng như thành lập một chính phủ toàn diện, Ấn Độ khẳng định rằng Afghanistan không nên được sử dụng làm nơi ẩn náu cho các nhóm khủng bố, đặt gánh nặng chống lại mối đe dọa lên Taliban. Ấn Độ coi cả hai nhóm - các nhóm khủng bố chống Ấn Độ như Lashkar-e-Taiba (LeT) và Jaish-e-Mohammad (JeM) cũng như các nhóm xuyên quốc gia - là mối đe dọa lớn đối với an ninh và lợi ích chiến lược của nước này. Đối với Ấn Độ, nỗi lo về sự hiện diện của LeT và JeM ở Afghanistan và khả năng gây bất ổn của hai nhóm này ở Jammu và Kashmir là mối quan tâm hàng đầu. Báo cáo thứ 13 của Nhóm hỗ trợ phân tích và giám sát trừng phạt của Liên hợp quốc đã đề cập rằng JeM duy trì các trại huấn luyện ở Afghanistan, một số trong số đó nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của Taliban và LeT đã cung cấp tài chính và hỗ trợ đào tạo cho các hoạt động của Taliban. Đối với Ấn Độ, sự ổn định ở Afghanistan cũng rất quan trọng để tiếp cận các nước Cộng hòa Trung Á.

Nơi trú ẩn của chủ nghĩa khủng bố?

Hai năm rưỡi cai trị của Tiểu vương quốc Hồi giáo ở Afghanistan đã cho thấy sự thất bại của các cam kết được đưa ra trong thỏa thuận Doha nhằm ngăn chặn việc sử dụng Afghanistan làm nơi ẩn náu và bàn đạp để điều phối các cuộc tấn công khủng bố xuyên quốc gia. Báo cáo tháng 1 năm 2024 của Nhóm hỗ trợ phân tích và giám sát trừng phạt của Liên hợp quốc đã nêu bật mối quan hệ chặt chẽ giữa Al Qaeda và Taliban. Al Qaeda cũng kêu gọi những người ủng hộ nhóm này từ khắp nơi trên thế giới di cư đến Afghanistan và noi theo các hoạt động của Taliban để phát động một cuộc đấu tranh tập thể chống lại các lực lượng 'phương Tây' và 'Chủ nghĩa Phục quốc Do Thái'. Al Qaeda hiện có mặt tại 10 trong số 34 tỉnh và và đã mở các trại huấn luyện, trường học và nhà an toàn mới trong nước. Trong khi Taliban có mối quan hệ thân thiết với một số nhóm, bao gồm cả Al Qaeda, thì sự gia tăng sức mạnh của các nhóm như ISKP (Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng tỉnh Khorasan) đặt ra thách thức đáng kể đối với việc nắm giữ đối với việc nắm giữ quyền lực cũng như an ninh chung của khu vực.

Do đó, nhiều người trong cộng đồng quốc tế thấy rằng việc thiết lập một số hình thức can dự với Taliban là cần thiết để chống lại mối đe dọa này. Đề xuất của Nga về việc loại bỏ Taliban khỏi danh sách bị cấm cũng được coi là một bước tiến để có thêm không gian hành động. Nhưng liệu Taliban có đủ khả năng và sẵn sàng thiết lập quyền kiểm soát hiệu quả đối với các nhóm khủng bố này hay không vẫn là điều không ai có thể dự đoán. ISKP đang đặt trọng tâm mới vào khu vực Nam Á và Trung Á, mở rộng phạm vi tiếp cận tới các khu vực này. Nhóm này đã chỉ trích sự giao tiếp của Taliban với Ấn Độ, trong đó một số trường hợp cả ISKP và Al Qaeda đều bình luận về những diễn biến nội bộ ở Ấn Độ.

Sự hợp tác của Ấn Độ với Nga được coi là cung cấp cho New Delhi một cửa ngõ để giao tiếp với Taliban. Các cuộc họp của Ấn Độ với một số thành viên của Tiểu vương quốc vào năm 2023 được coi là đem lại kết quả nhờ sự hỗ trợ của Nga. Tháng trước, Zamir Kabulov, Đặc phái viên của Nga tại Afghanistan, đã đến thăm Ấn Độ theo lời mời của New Delhi. Thời điểm của chuyến thăm - sau vụ tấn công ở Moscow - cho thấy cả Nga và Ấn Độ đều có chung mối quan ngại về mối đe dọa khủng bố.

Sau khi Mỹ rút quân khỏi Afghanistan, bộ ba Iran, Nga và Trung Quốc đã tăng cường can dự vào Afghanistan, thống nhất với mục tiêu chung là đẩy Mỹ ra khỏi khu vực. Mặc dù Mỹ công khai không coi Afghanistan là nền tảng để cạnh tranh chiến lược với Nga, nhưng Nga lại nhìn nhận như vậy. Nga và Trung Quốc đã tái khẳng định quyết tâm ngăn chặn mọi nỗ lực của Mỹ hoặc NATO nhằm thiết lập cơ sở hạ tầng quân sự tại Afghanistan và cam kết tăng cường hợp tác tại quốc gia này. Như đã thảo luận ở trên, cả Ấn Độ và Nga đều chia sẻ những mối quan tâm chung tại Afghanistan, tạo điều kiện cho hai quốc gia hợp tác thông qua cả kênh song phương và đa phương. Các chuyên gia đánh giá tầm quan trọng của khuôn khổ Cấu trúc chống khủng bố khu vực (RATS) của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải  (SCO - Tổ chức liên chính phủ về chính trị, kinh tế và an ninh Á - u, được thành lập năm 2001 bởi Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan) - nhằm chống lại mối đe dọa khủng bố tại Afghanistan, bằng cách cho phép chia sẻ thông tin về một số nhóm và cá nhân gây hại tới lợi ích của các quốc gia thành viên, giải quyết nạn buôn lậu ma túy, tiến hành các cuộc tập trận chống khủng bố chung, v.v. - như một phương tiện quan trọng để tăng cường hợp tác.

Tuy nhiên, trong khi Ấn Độ tham gia vào một số sáng kiến ​​do Nga dẫn đầu và là thành viên của SCO, thì Nga, Trung Quốc, Iran và Pakistan tham gia thông qua các nhóm không bao gồm Ấn Độ. Sự tham gia của các nước này với SCO cũng khác biệt so với Ấn Độ, quốc gia có nhận thức rõ hơn về việc cân bằng cam kết của chính nước này đối với lợi ích của người dân Afghanistan với lợi ích chiến lược của riêng Ấn Độ. Bất chấp những khác biệt này, New Delhi phải hợp tác với Nga để có lợi ích trong việc phát triển tình hình an ninh ở nước này.

Vai trò chống nổi dậy của Taliban

Taliban đã kiềm chế không thừa nhận toàn bộ mối đe dọa từ ISKP, với việc các nhà lãnh đạo cấp cao của Taliban hạ thấp mối đe dọa này trong các cuộc họp công khai và phủ nhận mọi nhu cầu hỗ trợ từ bên ngoài. Theo Liên Hợp Quốc, ưu tiên hàng đầu của Taliban là quản lý mối đe dọa nội bộ mà ISKP gây ra cho quyền lực của Taliban hơn là xem xét các hành động bên ngoài của nhóm. Taliban đã tăng cường nỗ lực chống nổi dậy vào tháng 2 năm ngoái nhưng việc ISKP giảm số vụ tấn công không phải do hiệu quả của khả năng chống khủng bố của Taliban mà có lẽ là do sự thay đổi chiến lược của chính ISKP.

Trong khi đó, Taliban cũng không giải quyết được mối quan ngại của Trung Quốc về sự hiện diện của Đảng Hồi giáo Turkestan (còn gọi là ETIM) trên biên giới của Afghanistan hoặc các cuộc tấn công không ngừng của TTP (Tehreek-e-Taliban Pakistan -  tổ chức trung ương của khoảng 40 nhóm chiến binh vũ trang Hồi giáo - thề trung thành với hệ tư tưởng Taliban - hoạt động dọc biên giới Afghanistan - Pakistan) ở Pakistan. Trong những tháng đầu tiên, Nga đánh giá cao những nỗ lực của Taliban trong việc chống lại ISKP và nhấn mạnh rằng Taliban sẽ phải làm nhiều hơn nữa. Đã có báo cáo về việc thủ phạm vụ tấn công ở Iran và Türkiye được đào tạo ở Afghanistan. Mối liên kết chặt chẽ giữa mạng lưới Haqqani và ISKP được coi là một trong những lý do khiến nhóm này không thể chống lại sự phát triển của ISKP.

Kết luận

Sự miễn cưỡng hoặc không có khả năng của Taliban trong việc đối phó với các tổ chức khủng bố có trụ sở tại Afghanistan để thể hiện trước công chúng hiện đã khiến cộng đồng quốc tế tăng cường tham gia nhằm ngăn chặn sự bất ổn có thể nảy sinh trong tình huống mà Tiểu vương quốc không thể quản lý các nhóm khác nhau. Nhưng sự tham gia lớn hơn có nguy cơ mang lại tính hợp pháp cho Taliban, ngay cả khi không có sự chắc chắn về bất kỳ biện pháp chống khủng bố hữu hình nào được Kabul thực hiện và bất kỳ phong trào nào hướng tới việc thực hiện các lời hứa về quản trị trên diện rộng cũng như quyền và tự do của phụ nữ.

Cho đến nay, Trung Quốc, Nga, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và các nước khác đã cố gắng lấp đầy khoảng trống do việc rút quân đột ngột và hỗn loạn của Hoa Kỳ khỏi Afghanistan vào năm 2021 gây ra. Đối với Ấn Độ, mặc dù vẫn tồn tại những khác biệt nhất định với Nga về mức độ tham gia với Taliban và mối quan hệ thân thiết ngày càng tăng giữa Nga với Trung Quốc, nhưng Ấn Độ sẽ tiếp tục duy trì động lực hợp tác để giữ vững vị thế của quốc gia trong cuộc chơi vì cả hai nước đều chia sẻ những mối quan tâm chung liên quan đến an ninh và ổn định kinh tế trong nước.