Đại dịch COVID-19 đã buộc nhiều tổ chức và doanh nghiệp phải chuyển sang giao tiếp trực tuyến thông qua phần mềm hội nghị truyền hình như Zoom, Webex và Teams. Việc đóng cửa biên giới ảnh hưởng đặc biệt khó khăn đến lĩnh vực quan hệ quốc tế vì các đại biểu không thể gặp gỡ các đối tác nước ngoài, nhiều hội nghị đã bị hủy bỏ hoặc hoãn lại. Ngay cả khi đại dịch kết thúc, nhiều công việc vẫn được làm từ xa hoàn toàn hoặc một phần, và cộng đồng ngoại giao đang xem xét những lợi ích của việc duy trì một phần hoạt động của họ trực tuyến. Khi thế giới tiến tới trạng thái bình thường mới, các nhà lãnh đạo toàn cầu phải hiểu đầy đủ những rủi ro và lợi ích liên quan đến ngoại giao trực tuyến để tạo ra tương lai lai tối ưu.

Kết nối tức thì

Một lợi ích đáng kể của các cuộc họp trực tuyến là giảm chi phí đi lại. Tham dự cuộc họp trực tiếp đòi hỏi phải có thời gian, tiền bạc và năng lượng đáng kể, đặc biệt là trong ngoại giao quốc tế, nơi các bên liên quan thường cách xa hàng ngàn dặm. Ngay cả khi những người tham gia trải rộng trên nhiều múi giờ, các nhà ngoại giao nhận thấy việc điều phối chênh lệch múi giờ dễ dàng hơn so với du lịch quốc tế. Kết nối tức thì cũng giúp quá trình lên lịch dễ dàng hơn—bằng cách sử dụng phần mềm hội nghị truyền hình, nhà ngoại giao có thể tổ chức một cuộc họp ở Mexico và Nhật Bản trong cùng một ngày, loại bỏ nhu cầu đi lại.

Các nền tảng làm việc từ xa thường là giải pháp xanh hơn nhiều so với các giải pháp thay thế truyền thống. Chẳng hạn, Hội nghị các Bên về Biến đổi Khí hậu lần thứ 26 của Liên hợp quốc (COP26) đã bị chỉ trích vì tạo ra hơn 100.000 tấn carbon dioxide, chủ yếu là do các chuyến bay quốc tế và chỗ ở cho các đại biểu và nhân viên của họ. Để so sánh, các cuộc họp trực tuyến chỉ tạo ra lượng carbon tương đương với lượng carbon cần thiết để chạy một chiếc máy tính. Mặc dù các hội nghị thượng đỉnh lớn thường có yếu tố tượng trưng không thể sao chép trực tuyến, nhưng các bên liên quan ngoại giao được Viện Môi trường Stockholm phỏng vấn đã đồng ý rằng các cuộc họp trực tuyến có thể thay thế các sự kiện nhỏ hơn như hội thảo và đánh giá kỹ thuật. Khi khủng hoảng khí hậu gia tăng, các nhà ngoại giao phải suy nghĩ về lượng khí thải carbon của họ khi họ xây dựng các giải pháp hướng tới tương lai xanh hơn.

Khả năng tiếp cận

Sự kết hợp làm cho ngoại giao quốc tế dễ tiếp cận hơn. Ít rào cản gia nhập hơn giúp các bên ít đại diện tham gia vào quy trình ngoại giao dễ dàng hơn. Ví dụ, cung cấp cho 50 nhóm lợi ích một liên kết qua Zoom dễ dàng hơn nhiều so với việc hỗ trợ tất cả họ gặp nhau trực tiếp. Các đại diện cũng lưu ý rằng, việc gặp gỡ các quan chức cấp cao sẽ dễ dàng hơn vì họ không bị hạn chế bởi các quy trình bảo mật cần thiết cho một cuộc gặp mặt trực tiếp. Thông qua các cuộc họp trực tuyến, các nhà ngoại giao có thể cho nhiều bên tham gia đối thoại hơn.

Tuy nhiên, những lợi ích này chỉ dành cho các bên có cơ sở hạ tầng công nghệ và kết nối Internet đáng tin cậy. Đối với các nhà ngoại giao ở các nước đang phát triển, việc chuyển sang các cuộc họp trực tuyến có thể hạn chế khả năng tham gia các cuộc họp quan trọng của họ. Khi nhóm công tác của Công ước Basel về Kiểm soát việc di chuyển xuyên biên giới các chất thải độc hại và xử lý các chất này tổ chức cuộc họp trực tuyến vào năm 2020, một số quốc gia đang phát triển đã phản đối vì họ cho rằng việc thiếu cơ sở hạ tầng trong nước và kinh nghiệm sử dụng phần mềm hội nghị truyền hình sẽ gây bất lợi cho các nhà đàm phán của họ. Di chuyển các cuộc họp quan trọng lên hình thức trực tuyến cũng giúp chính phủ can thiệp vào công việc của các nhóm phi chính phủ (NGO). Uganda, Tanzania và Zimbabwe thường hạn chế truy cập Internet vì mục đích chính trị. Do đó, ngoại giao trực tuyến chỉ trở thành một lựa chọn công bằng cho chính trị toàn cầu khi các câu hỏi về khả năng tiếp cận và quản trị Internet được giải quyết đầy đủ.

Tác động đến mối quan hệ giữa các cá nhân

Nhiều nhà ngoại giao đặt câu hỏi liệu họ có thể vun đắp mối quan hệ giữa các cá nhân thông qua màn hình thiết bị hay không. Xây dựng lòng tin sẽ dễ dàng hơn khi các bên đã có mối quan hệ từ trước, nhưng những ràng buộc ảo khiến việc hình thành mối quan hệ mới trở nên vô cùng khó khăn. Một nhà ngoại giao ở Washington đảm nhận vai trò của mình ngay trước khi đại dịch bắt đầu cảm thấy công việc của mình kém hiệu quả hơn vì anh ta không thể tạo ra một mạng lưới chuyên nghiệp nếu không có sự tiếp xúc trực tiếp. “Tôi có thể có một số mối quan hệ, nhưng tôi không có mối quan hệ thực sự nào và chắc chắn không có tình bạn mới,” anh nói. Phản ánh về ngoại giao thời đại dịch, các nhà ngoại giao khác cũng tiếc nuối tương tự về việc thiếu “các cuộc trò chuyện trong hành lang”, các quán rượu bên lề và cuộc nói chuyện nhỏ ở hành lang, thang máy hoặc giờ giải lao giữa các cuộc họp.

Các nghi thức tin cậy phổ biến khác, như ăn, uống hoặc hút thuốc cùng nhau, cũng không thể thực hiện trực tuyến. Những cuộc trò chuyện thân mật này rất quan trọng để xây dựng các mối quan hệ cá nhân gần gũi và thân thiện hơn, ngay cả khi nội dung của cuộc họp rất gây tranh cãi. Các nhà hòa giải NGO tiếp tục làm việc trực tuyến cho rằng việc thiếu các nghi thức xây dựng lòng tin, như uống trà cùng nhau, là một trong những hạn chế chính của ngoại giao trực tuyến. Sự hiếu khách là một phần không thể thiếu trong tiến trình hòa bình ở thế giới Ả Rập, nhưng những nghi thức hiếu khách tương tự tồn tại ở hầu hết mọi nền văn hóa và không thể hoàn thành nếu không có sự tiếp xúc trực tiếp.

Sự căng thẳng trong các mối quan hệ giữa các cá nhân thậm chí còn nghiêm trọng hơn trong bối cảnh rủi ro cao như ngoại giao hòa bình. Chỉ gặp mặt trực tiếp trong cùng một phòng là bước quan trọng đầu tiên để thể hiện sự tin tưởng và hội nghị truyền hình thường làm loãng mục đích của cuộc họp. Tại Syria, các đại diện của chính phủ từ chối gặp trực tuyến các đại biểu của phe đối lập và xã hội dân sự vì họ tin rằng các cuộc đàm phán nhạy cảm như vậy không thể được tiến hành trực tuyến.

Ngay cả trong các cuộc họp trực tuyến nhằm đạt được mục tiêu trước mắt, các nhà ngoại giao phải hết sức chú ý đến thiện chí lâu dài. Các tương tác ngoại giao rất quan trọng đối với các mối quan hệ đối tác phức tạp kéo dài hàng thập kỷ và bao gồm nhiều vấn đề khác nhau. Các vấn đề quan trọng được chuyển sang các cuộc họp trực tuyến mà không có sự tham gia trực tiếp bổ sung để thúc đẩy sự hiểu biết cá nhân có thể làm suy yếu các mối quan hệ và cản trở hợp tác ngoại giao trong tương lai.

Mối quan tâm an ninh

Những rủi ro an ninh cũng ngăn cản các chủ thể ngoại giao, đặc biệt là các chính phủ, kết hợp các hoạt động của họ. Có những quốc gia không cho phép sử dụng Zoom để truy cập các cuộc họp bảo mật và phát nội dung đồ họa, do e ngại rủi ro. Những kẻ gây rối trên nền tảng Zoom thường ít có động cơ chính trị, nhưng không loại trừ việc chúng có động cơ chính trị, ví dụ vụ việc những kẻ gây rối qua mạng nhằm vào các sự kiện tưởng niệm Holocaust và lễ kỷ niệm Ngày Quốc tế Phụ nữ được tổ chức trên Zoom.

Mặc dù chế độ mật khẩu và phòng chờ có thể giảm thiểu các mối đe dọa như vậy, nhưng bản chất bí mật của ngoại giao làm tăng thêm mối lo ngại về an ninh mạng. Tại Yemen, một số thủ lĩnh nhóm Houthi từ chối sử dụng phần mềm hội nghị truyền hình vì họ tin rằng phần mềm này có thể tiết lộ địa điểm thực tế của họ. Lo ngại bị ghi âm bí mật cũng khiến những người tham gia cuộc họp trực tuyến cảm thấy bất an: “Anh ấy có đang ghi âm không, anh ấy đang đứng ở đâu, ai đang nghe cùng anh ấy, bạn biết không?” Mặc dù hầu hết các nền tảng hội nghị truyền hình đều thông báo cho người tham gia khi tính năng ghi tích hợp được sử dụng, nhưng vẫn dễ dàng thực hiện các giải pháp thay thế như trình ghi màn hình của bên thứ ba. Những lo ngại về an ninh chưa được giải quyết làm giảm niềm tin vào các cuộc họp trực tuyến và gây hại cho các nỗ lực ngoại giao có thiện chí.

Sự chú ý đến các mối quan tâm về bảo mật thường tỷ lệ thuận với các nguồn lực sẵn có, với việc các chính phủ thiết lập các giao thức an ninh mạng khá mạnh mẽ. Mỹ đã thành lập Chương trình Quản lý Ủy quyền và Rủi ro Liên bang (FedRAMP) để xem xét các dịch vụ đám mây cho mục đích sử dụng của Chính quyền liên bang ngay từ năm 2011 và hầu hết các chính phủ đã đưa ra một số nguyên tắc an ninh mạng sau đại dịch. Tuy nhiên, các tổ chức phi chính phủ thường dựa vào các dịch vụ thương mại sẵn có. Để thúc đẩy niềm tin vào tính bảo mật của ngoại giao trực tuyến, các tổ chức nên đầu tư vào phần mềm hội nghị truyền hình an toàn để có được sự tin tưởng vào các cuộc họp trực tuyến.

Tích hợp giữa trực tiếp và trực tuyến

Tận dụng hội nghị từ xa mà không làm tổn hại đến các mục tiêu ngoại giao đòi hỏi sự thận trọng khi quyết định thời điểm và cách thức kiểm duyệt các cuộc họp trực tuyến. Không phải tất cả các cuộc họp đều phù hợp với bối cảnh trực tuyến, các cuộc họp có sự tham gia của một số lượng lớn người, nghi lễ mang tính biểu tượng hoặc lần họp đầu tiên để giới thiệu nên được tổ chức trực tiếp. Các nhà tổ chức cũng phải xem xét liệu mỗi người tham gia có cơ sở hạ tầng và thiết bị cần thiết để tạo điều kiện cho một cuộc họp trực tuyến nhằm ngăn chặn sự phân biệt đối xử kỹ thuật số hay không. Trong các cuộc họp trực tuyến, việc kiểm duyệt là rất quan trọng để đảm bảo cuộc họp trực tuyến diễn ra thành công và hiệu quả.

Ngoại giao trực tuyến có những lợi ích đáng kinh ngạc, nhưng nó không phải là sự thay thế dễ dàng cho các cuộc gặp trực tiếp truyền thống, vì bối cảnh trực tuyến đi kèm với những cân nhắc và thách thức riêng. Cộng đồng ngoại giao cần suy nghĩ thấu đáo về việc tích hợp các cuộc họp trực tuyến vào khuôn khổ hiện có để đảm bảo rằng tương lai của sự kết hợp này là công bằng, trọng thị và an toàn.

Nguồn: https://www.orfonline.org/expert-speak/virtual-diplomacy-building-a-successful-hybrid-future/