Trong những năm gần đây, đại dịch và bệnh dịch ngày càng trở nên phổ biến trên khắp thế giới. Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO DG) triệu tập Ủy ban Khẩn cấp IHR (EC) để xác định liệu một đợt bùng phát có thể được tuyên bố là Tình trạng khẩn cấp về Sức khỏe Cộng đồng cần Quan tâm Quốc tế (PHEIC) hay không. Ủy ban này đưa ra các khuyến nghị khẩn cấp, tạm thời cho WHO DG. Đã có bảy thông báo về PHEIC, bao gồm cả bệnh đậu mùa khỉ, kể từ khi điều chỉnh Quy định Y tế Quốc tế (IHR) vào năm 2005. Tuy nhiên, kinh nghiệm gần đây đã chỉ ra những thiếu sót của IHR trong việc chỉ định PHEIC bất cứ khi nào cần thiết. Ví dụ, với sự lan rộng của vi rút Ebola vào năm 2014, mà  WHO phải mất bốn tháng để công bố PHEIC.

Nhiều quốc gia, bao gồm cả Ấn Độ, đã kiến nghị rằng, WHO đã phải cải cách từ sớm và việc thành lập một cơ quan liên chính phủ vào năm 2021 để đàm phán một hiệp ước quốc tế mới nhằm tăng cường phòng ngừa, chuẩn bị và ứng phó với đại dịch, được coi là một bước quan trọng trong quá trình diễn biến của hệ thống toàn cầu. Trước đây, tuyên bố về PHEIC đã vấp phải nhiều tranh cãi và WHO thường bị các bên liên quan đổ lỗi cho cả hành động vội vàng hoặc chậm trễ. IHR không thể kích hoạt tuyên bố nhanh chóng của WHO về PHEIC trong COVID-19, chậm đưa ra các phản ứng đại dịch thích hợp. Với báo cáo không đầy đủ và sự bất đồng của chuyên gia, WHO DG đã triệu tập EC ba lần vào cuối tháng 1 năm 2020 để tư vấn về việc tuyên bố PHEIC, vì ủy ban tuyên bố rằng còn “quá sớm” và “một số ít trường hợp ở nước ngoài ”. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của một hệ thống xây dựng lại thẩm quyền quy chuẩn hiện tại trong một cấu ​​trúc được thiết kế lại cho phép cộng đồng có ảnh hưởng đáng kể đến môi trường y tế toàn cầu.

Trong phiên họp thứ 150 của Ban điều hành (EB), được triệu tập vào ngày 24-29 tháng 1 năm 2022, WHO DG đã nhấn mạnh năm lĩnh vực ưu tiên cần được toàn cầu quan tâm để chuẩn bị và ứng phó với các đại dịch trong tương lai. Năm ưu tiên là:

(i) Hỗ trợ các quốc gia thực hiện chuyển đổi mô hình khẩn cấp theo hướng tăng cường sức khỏe, hạnh phúc và ngăn ngừa bệnh tật bằng cách giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của nó,

(ii) Hỗ trợ chuyển hướng căn bản hệ thống y tế theo hướng chăm sóc sức khỏe ban đầu, làm nền tảng của bao phủ sức khỏe toàn dân,

(iii) Khẩn trương tăng cường các hệ thống và công cụ để chuẩn bị và ứng phó với dịch và đại dịch,

(iv) Khai thác sức mạnh của khoa học, đổi mới nghiên cứu, dữ liệu và công nghệ kỹ thuật số như những yếu tố thúc đẩy quan trọng cho các ưu tiên khác

(v) Khẩn trương củng cố tổ chức WHO.

Tuy nhiên, trong bệnh đậu mùa khỉ, COVID-19 và các PHEICs trước đó, đã có báo cáo về sự thiếu phối hợp giữa các thành viên nhà nước và các khuyến nghị IHR của WHO. Một yếu tố là thiếu sự tham gia hoặc đại diện đầy đủ của các quốc gia từ tất cả các khu vực trong việc ra quyết định. Trong bối cảnh đó, để đảm bảo sự phối hợp giữa các thành viên EC, DG, EB và Hội đồng Y tế Thế giới (WHA), Chính phủ Áo đã đề xuất Ủy ban Thường vụ về Chuẩn bị và Ứng phó với Đại dịch và Khẩn cấp (SCPPR). Bài viết này lập luận rằng một hệ thống như SCPPR có liên quan trong thời kỳ đại dịch. Các hệ thống giống như SCPPR cũng khả thi ngay cả trong dịch bệnh đậu mùa khỉ PHEIC đang diễn ra.

WHO DG đã tổ chức hai cuộc họp để phản ứng với quyết định xếp bệnh đậu mùa ở khỉ là PHEIC. Trong cuộc họp đầu tiên, không đạt được sự nhất trí nào. Tuy nhiên, trong cuộc họp thứ hai, WHO DG đã phủ quyết thẩm quyền của giám đốc trong việc tuyên bố bệnh đậu mùa khỉ là PHEIC, điều này được rất ít người ủng hộ và các thành viên EC khác phản đối, điều này cho thấy sự thiếu chặt chẽ giữa WHO DG và EC. Một hệ thống giống như SCPPR có thể là một lý do tốt để thu hút sự tham gia của các quốc gia trong quá trình ra quyết định đồng thời đảm bảo sự phối hợp và minh bạch. Trong phần tiếp theo, chúng tôi tranh luận về cách các quốc gia thành viên khác nhau nhìn nhận về SCPPR, sự tương đồng và khác biệt trong các quan điểm và cách SCPPR có thể đóng góp vào việc ra quyết định dựa trên bằng chứng.

Khái quát về SCPRR

Phạm vi của SCPPR sẽ là cung cấp hướng dẫn liên quan đến các đề xuất về đại dịch và sự chuẩn bị và ứng phó khẩn cấp. Nó cũng sẽ hỗ trợ DG xem xét các khuyến nghị tạm thời trong trường hợp có PHEIC và cũng hỗ trợ EB và WHA về các vấn đề chính sách khi tuyên bố về PHEIC. SCPPR có khả năng thu hẹp khoảng cách giữa lời khuyên khoa học của WHO do ban thư ký và ủy ban chuyên gia đưa ra (hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng) và các chính sách đang thực hiện ở các quốc gia thành viên (hoạch định chính sách thông tin bằng chứng) cũng sẽ tăng cường vai trò của các quốc gia thành viên trong việc hướng dẫn DG. Trong đại dịch, SCPPR có thể thu hẹp khoảng cách giữa ủy ban khẩn cấp IHR và EB. Trong hệ thống hiện tại, không có liên kết trực tiếp giữa các thành viên EC và EB. Tuy nhiên, các quốc gia thành viên có ý kiến khác nhau liên quan đến phạm vi và mục đích của SCPPR.

Đa số các quốc gia thành viên tán thành đề xuất của chính phủ Áo về việc thành lập SCPPR trong phiên EB với một số bảo lưu. Ví dụ, một số quốc gia thành viên đã bày tỏ lo ngại về sự thiếu rõ ràng của cấu trúc, chức năng và điều khoản tham chiếu (ToR); Thái Lan nhấn mạnh sự cần thiết phải minh bạch, không trùng lặp, hướng tới kết quả và được tất cả mọi người chấp nhận. Tây Ban Nha và Haiti không có sự bảo lưu cụ thể nào khi họ hoan nghênh việc thành lập SCPPR. Chính phủ Áo ghi nhận các vấn đề mà các quốc gia thành viên nêu ra và nhắc lại rằng sẽ tiến hành thảo luận và sửa đổi thêm về ToR để đảm bảo sự rõ ràng.

Ngoài ra, mặc dù ủng hộ đề xuất này, nhưng Malaysia bày tỏ lo ngại về khả năng xảy ra xung đột giữa tiểu ban đề xuất và các ủy ban hiện có trong IHR. Tương tự, Ghana nêu quan ngại về việc bỏ qua các quyết định của các thành viên EB (Bảng 1).

Bảng 1: Tuyên bố của các quốc gia thành viên về SCPPR

Căn cứ theo mô hình truyền thông của Shannon và Weaver, các tác giả ủng hộ khuôn khổ Hệ thống hỗ trợ đại dịch được cung cấp thông tin (EIPSS) có thể tận dụng và hỗ trợ tăng cường thông tin liên lạc giữa các nước và giao tiếp giữa các thành viên WHO-DG, EC, WHA và EB (Hình 1). Nó là một hệ thống các vòng lặp phản hồi cho biết hướng tiến trình và kêu gọi sự chú ý ngay lập tức đến các vấn đề yêu cầu chỉnh sửa. Các quốc gia thành viên đại diện cho ủy ban thường trực có thể tham khảo ý kiến ​​của các thành viên EB hiện tại để làm rõ và đưa ra các khuyến nghị (theo dấu chấm), điều này sẽ tăng tính minh bạch và tạo điều kiện thuận lợi cho việc ra quyết định. Chúng tôi tin rằng khuôn khổ này sẽ mang lại sự rõ ràng và hiệu quả bằng cách đóng gói các liên kết giữa EC của IHR, DG của WHO, EB và WHA. Khuôn khổ EIPSS sẽ tạo điều kiện cho việc trao đổi thông tin hiệu quả giữa tất cả các bên liên quan, từ việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng đến việc ban hành và kết quả chính sách dựa trên bằng chứng. Ví dụ, EIPSS, do các quốc gia thành viên đại diện, có thể hỗ trợ EC của IHR và DG của WHO trong các công việc đang diễn ra liên quan đến các đề xuất chính sách về đại dịch và các kế hoạch ứng phó và chuẩn bị khẩn cấp.

Hình 1: Khuôn khổ Hệ thống hỗ trợ đại dịch được cung cấp thông tin (EIPSS)

SCPPR có thể xây dựng lòng tin và mối quan hệ trong các cuộc khủng hoảng bằng cách hỗ trợ các thành viên IHR, DG và EB. Trong khuôn khổ EIPSS, SCPPR sẽ tuân theo đường truyền thông tin theo tiêu chuẩn của WHA và không có sự bỏ qua của các thành viên EB. SCPPR chủ yếu là một hệ thống hỗ trợ để điều phối và giao tiếp hiệu quả với các vai trò ra quyết định hạn chế. Vai trò của nó là tạo điều kiện cho tiểu ban mang lại sự đồng thuận giữa các thành viên EB và WHA phù hợp với các khuyến nghị tạm thời của IHR.

Nhiệm kỳ Chủ tịch G20: Cơ hội

Trong thời gian qua, Lực lượng Đặc nhiệm Y tế và Tài chính chung G20 (JFHTF) đã nổi lên như một nền tảng toàn cầu chính để thảo luận về các nỗ lực ngăn ngừa, phát hiện và ứng phó với các trường hợp khẩn cấp về y tế. Nhiệm kỳ chủ tịch G20 sắp tới của Ấn Độ có thể là một cơ hội để làm cho việc quản lý y tế toàn cầu trở nên dân chủ hơn cũng như có bằng chứng rõ ràng hơn. Các thể chế đa phương cần phải điều chỉnh các cải cách cho các sáng kiến ​​trong tương lai để quản trị tốt, vì gánh nặng chuyển đổi cái nhìn khoa học được chia sẻ thành các tiêu chuẩn chính sách toàn cầu được cung cấp thông tin bằng chứng thuộc về các thể chế này. Cách duy nhất để các chính phủ bảo vệ dân số của họ tốt hơn khỏi các mối đe dọa sức khỏe toàn cầu như đại dịch COVID-19 là xây dựng một mạng lưới thông tin liên lạc hiệu quả hơn. Tóm lại, SCPPR là một ví dụ cho thấy sự cần thiết phải có một ủy ban đại diện cho các quốc gia thành viên thay vì chỉ có các chuyên gia trong quá trình ra quyết định. Để thúc đẩy sự hợp tác và cộng tác, chúng tôi yêu cầu việc ra quyết định được cung cấp thông tin bằng chứng để hỗ trợ EC trong quá trình đưa ra quyết định PHEIC. Có các quốc gia thành viên đại diện sẽ hỗ trợ trong việc đưa ra các quyết định có bằng chứng.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ