Trong một diễn biến mang tính tín hiệu, các nhà lãnh đạo của nhóm Bộ tứ Úc-Ấn-Nhật-Mỹ (Quad) đã gặp gỡ trong một hội nghị thượng đỉnh trực tuyến vào ngày 12/3. Hội nghị thượng đỉnh Quad và tuyên bố chung đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình phát triển của nhóm, chương trình nghị sự hiện rõ ràng hơn và có khả năng được đón nhận tích cực trên khắp khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Kể từ khi được hồi sinh vào năm 2017 sau một thập kỷ bên lề hội nghị thượng đỉnh Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Manila, Quad đã có được động lực đáng kể. Hội nghị thượng đỉnh ngày 12/3 là một dấu hiệu cho thấy động lực đó còn lâu mới biến mất.

Trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng sau hội nghị thượng đỉnh, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan lưu ý rằng, các nhà lãnh đạo tham gia hội nghị đã mô tả cuộc gặp trên là “lịch sử”.

Các cuộc đàm phán bốn bên đã được nâng lên cấp bộ trưởng vào năm 2019 với việc các bộ trưởng ngoại giao của cả 4 quốc gia tổ chức một cuộc họp bên lề phiên họp Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York vào tháng 9 cùng năm. Kể từ đó, các bộ trưởng ngoại giao của Quad đã gặp mặt hai lần: trực tiếp tại Tokyo vào tháng 10 năm ngoái và trực tuyến vào tháng trước. Úc cũng tham gia cùng Ấn Độ-Nhật Bản-Mỹ trong cuộc tập trận hải quân Malabar vào tháng 11 năm ngoái sau 13 năm.

Trong khi các cuộc tập trận Malabar chính thức không còn tồn tại trong các hoạt động của Nhóm Quad (và không biết liệu sự tham gia của Úc vào phiên bản năm 2020 có phải là chuyện một lần hay không), New Delhi quyết định mời Úc tham gia cuộc tập trận trong bối cảnh căng thẳng với Trung Quốc ở phía Đông Ladakh mang tính biểu tượng, khiến những người ủng hộ tuyên bố rằng, nhóm này - được nhiều người tin rằng được tổ chức bởi mối đe dọa chung từ một Trung Quốc cứng rắng - cuối cùng đã báo hiệu sức mạnh quân sự tập thể.

 Kể từ khi nhậm chức vào tháng Giêng, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã nhiệt tình chấp nhận danh nghĩa "Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở" mà người tiền nhiệm Donald Trump ủng hộ, trái ngược với lo ngại rằng, ông sẽ tìm cách áp dụng một đường lối mềm mỏng hơn đối với Trung Quốc, từ đó tác động hạ lưu. Cấu trúc Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương sẽ mất đi sự quan tâm đối với chính quyền mới. Ngược lại, ông Sullivan khẳng định “vị trí trung tâm của Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong an ninh quốc gia của Mỹ” đối với chính quyền Biden trong cuộc họp báo sau hội nghị thượng đỉnh.

Chính quyền Biden cũng đã tìm cách thúc đẩy Quad như một thành phần quan trọng trong chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ gần như ngay lập tức sau tiếp quản chính quyền, cả hai đều là điểm hội tụ chính sách hiếm hoi giữa Biden và Trump; ông Biden chỉ ra rằng “ Quad sẽ là một đấu trường quan trọng cho hợp tác ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” trong hội nghị thượng đỉnh ngày 12/3. Đổi lại, trong phát biểu khai mạc tại hội nghị thượng đỉnh ngày 12/3, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cảm ơn ông Biden vì sáng kiến ​​tổ chức hội nghị thượng đỉnh, xác nhận tin tức cũng như tuyên bố ngày 5 tháng 3 của Thủ tướng Úc Scott Morrison.

Tuy nhiên, ông Biden tìm cách để lại dấu ấn riêng biệt và thực dụng của riêng mình đối với nhóm Quad, trong đó tập trung vào khả năng “mềm mỏng hơn” của nhóm phù hợp với nhu cầu “hàng hóa công” (public-goods) của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương hơn là thúc đẩy một định hướng chống Trung Quốc duy nhất cho nhóm. Trong bất kỳ trường hợp nào, một lực đẩy đơn lẻ như vậy sẽ khó lòng có được sự ủng hộ từ Ấn Độ, chưa kể khối ASEAN gồm 10 quốc gia có “vai trò trung tâm” đã trở thành một mệnh đề xác định trong hóa đơn “hàng hóa công” của Quad.

Trước thềm hội nghị thượng đỉnh ngày 12/3, các báo cáo truyền thông cho rằng, một trong những lĩnh vực trọng tâm của Quad sẽ là sáng kiến ​​vắc xin cho khu vực, với ​​vắc xin COVID-19 của Mỹ được sản xuất tại Ấn Độ cùng với nguồn hỗ trợ tài chính và các hỗ trợ khác từ Mỹ, Nhật Bản, và Úc. Tại cuộc họp báo sau hội nghị thượng đỉnh, Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Harsh V. Shringla đã cung cấp thêm thông tin chi tiết xác nhận rằng, Ấn Độ sẽ sản xuất tới 1 tỷ liều vắc xin Johnson & Johnson một mũi, với hỗ trợ tài chính từ Mỹ và Nhật Bản, hậu cần từ Úc. Ông Sullivan trong cuộc họp báo đã lưu ý rằng, những vắc xin này sẽ được chuyển đến các quốc gia ASEAN, các quốc gia ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương rộng lớn hơn và xa hơn.

Ông Sullivan cũng nêu ra các lĩnh vực trọng điểm khác của cơ chế Quad, bao gồm các vấn đề an ninh hàng hải và không gian mạng. Tuy ông Sullivan lưu ý rằng, bốn nhà lãnh đạo đã thực sự thảo luận về Trung Quốc,  nhưng "cuộc họp hôm nay về cơ bản không phải về" quốc gia đó. Điều thú vị là khi trả lời câu hỏi từ phóng viên Nhà Trắng của Bloomberg, ông lưu ý rằng, Ấn Độ và Nhật Bản cũng từng là nạn nhân của các cuộc tấn công mạng gần đây.

Về mặt tuyên bố chung diễn ra sau hội nghị thượng đỉnh, tính mạnh mẽ và các cam kết rõ ràng có thể sẽ khiến một số người ngạc nhiên. Như phần mở đầu của bản tuyên bố “Tinh thần nhóm Quad” (The Spirit of the Quad đã mô tả: "Chúng tôi nỗ lực xây dựng một khu vực tự do, cởi mở, hòa nhập, lành mạnh, được duy trì bởi các giá trị dân chủ và không bị hạn chế bởi sự ép buộc", với gợi ý về một phạm vi rộng lớn và đa dạng cho các hành động chung.

Các thách thức chính của nhóm Bộ tứ được tuyên bố chỉ ra “tác động kinh tế và sức khỏe của COVID-19, biến đổi khí hậu” và “những thách thức chung, bao gồm trong không gian mạng, công nghệ quan trọng, chống khủng bố, đầu tư cơ sở hạ tầng chất lượng và hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai cũng như các lĩnh vực hàng hải”.

Tuyên bố chung bất ngờ nêu trực diện về mặt trận an ninh hàng hải. Đặc biệt, cách viết của tuyên bố "sự hợp tác, bao gồm cả trong an ninh hàng hải, để đáp ứng những thách thức đối với trật tự hàng hải dựa trên luật lệ ở Biển Đông và Biển Hoa Đông" cho thấy tiềm năng đáng kể cho hành động chung trong tương lai - và mức độ ủng hộ đáng ngạc nhiên đối với hành động như vậy của Ấn Độ, theo truyền thống, nước này đưa ra lập trường về các tranh chấp ở Tây Thái Bình Dương bằng ngôn từ quanh co hơn.

Điều thú vị là tuyên bố chung cũng cho thấy Bộ tứ cam kết “phi hạt nhân hóa hoàn toàn” đối với Triều Tiên. Đối với Myanmar, vì nguyên do Ấn Độ  (và có lẽ cả Nhật Bản) ngôn ngữ từ giảm thiểu đi đáng ngạc nhiên. “Với tư cách là những người ủng hộ lâu dài của Myanmar và người dân nước này, chúng tôi nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết để khôi phục nền dân chủ và ưu tiên của việc tăng cường khả năng phục hồi dân chủ,” tuyên bố cho biết.

Tuyên bố chung cũng cho thấy bốn quốc gia cam kết thành lập ba nhóm làm việc mới về vắc xin, công nghệ mới và khí hậu.

“Các chuyên gia và quan chức cấp cao của chúng tôi sẽ tiếp tục gặp gỡ thường xuyên; Các Bộ trưởng Ngoại giao sẽ trao đổi thường xuyên và họp ít nhất một lần mỗi năm. Ở cấp lãnh đạo, nhóm tổ chức cuộc họp vào cuối năm 2021”.

Tác giả Abhijnan Rej là Biên tập viên Mục An ninh & Quốc phòng tại The Diplomat; Giám đốc Nghiên cứu về Tình báo Rủi ro ngoại giao.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

Nguồn: https://thediplomat.com/2021/03/in-historic-summit-quad-commits-to-meeting-key-indo-pacific-challenges/

Bấm vào đây để đọc bản tiếng Anh của bài viết này/Click here to read the English version of this article