Đối thoại An ninh bốn bên (Quad) với sự tham gia của Mỹ, Nhật, Australia và Ấn Độ, một lần nữa trở thành tiêu điểm với Hội nghị thượng đỉnh trực tiếp giữa các nhà lãnh đạo bốn bên lần thứ hai tại Nhật Bản. Vào tháng 9 năm ngoái, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã chủ trì cuộc họp trực tiếp đầu tiên của các nhà lãnh đạo Quad tại Washington. Hội nghị thượng đỉnh ở Nhật Bản sẽ chứng kiến ​​chuyến công du nước ngoài đầu tiên của tân Thủ tướng Australia Anthony Albanese ngay sau khi đắc cử, điều này sẽ cho phép các nhà lãnh đạo của bốn quốc gia đánh giá tiến trình của chương trình nghị sự của nhóm và trao đổi về những phát triển ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương như cũng như trên toàn thế giới vào thời điểm mà trật tự toàn cầu đang chứng kiến ​​một sự chuyển biến rõ rệt.

Với việc thế giới tập trung vào cuộc khủng hoảng Ukraine, thông điệp từ hội nghị thượng đỉnh Quad sẽ rất rõ ràng: tuy hành động quân sự của Nga đối với Ukraine sẽ định hình lại các ưu tiên của các bên liên quan lớn ở khu vực Á Âu, thì khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vẫn tiếp tục là tâm điểm của sự chú ý toàn cầu. Thách thức Trung Quốc sẽ chẳng đi đến đâu và các nước dân chủ cùng chí hướng trên thế giới đang có dự định tiến hành cạnh tranh với Trung Quốc.

Bắc Kinh nhận thức được thực tế này, và phản ứng của họ bộc lộ sự lo lắng khi nói đến vấn đề Quad. Trước hội nghị thượng đỉnh Quad, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định rằng, chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ "nhất định thất bại" vì nó được Washington thúc đẩy mạnh mẽ để "kiềm chế" Bắc Kinh. Ông nói rằng, chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương do Mỹ “nung nấu” với danh nghĩa “tự do và cởi mở”, nhằm hình thành các “bè phái” nhằm kiềm chế Trung Quốc và biến các nước trong khu vực trở thành “con tốt” cho bá quyền của Mỹ.

Đây là tất cả những tuyên bố mà Bắc Kinh đã luôn lặp lại kể từ khi nhiều quốc gia cho ra đời kế hoạch với tên gọi 'Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương'. Nhưng mỗi bước mà các bên trong khu vực đã thực hiện để đưa kế hoạch Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thành hiện thực thì sự phản đối của Trung Quốc ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Đối với tất cả những nỗ lực của Bắc Kinh trong việc làm suy yếu ý tưởng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là một khu vực riêng biệt, nhưng giờ đây nó đã trở thành hiện thực chiến lược. Ở Mỹ, chính quyền Trump đã chính thức xác nhận, và bây giờ chính quyền Biden rõ ràng đang có ý định tạo cho nó một lợi thế sắc nét hơn. Tham vọng và sự thu hút của Quad chỉ tăng lên trong vài năm qua. Trung Quốc tiếp tục kiên định với khái niệm "Châu Á-Thái Bình Dương" bằng cách nhấn mạnh rằng việc thay đổi tên gọi cũng nhằm xóa sạch "những thành tựu và động lực phát triển hòa bình được tạo ra từ những nỗ lực phối hợp của các quốc gia trong khu vực trong những thập kỷ qua".

Chương trình nghị sự của Quad đã và đang phát triển, và tham vọng của bốn quốc gia hiện bao gồm các lĩnh vực hội tụ chính như thương mại, cơ sở hạ tầng, an ninh hàng hải, y tế, biến đổi khí hậu và các công nghệ mới nổi. Ý tưởng này cũng nhằm mục đích tăng cường mối quan hệ giữa bốn thành viên cũng như việc cung cấp các lựa chọn thay thế đáng tin cậy cho các quốc gia trong khu vực thường không có bất kỳ lựa chọn thực tế nào khác ngoài việc tìm kiếm sự giúp đỡ của Trung Quốc. Có nhu cầu rất lớn trong khu vực đối với việc cung cấp hàng hóa công và bốn quốc gia Quad được coi là chìa khóa để đảm bảo nguồn cung của họ.

Tuy nhiên, Quad không phải là một liên minh chính thức. Đây là một phản ứng đối với khoảng trống về thể chế trong vùng địa lý hàng hải rộng lớn của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Đó là một liên minh lỏng lẻo của các quốc gia cùng chí hướng sẵn sàng làm việc cùng nhau trong một chương trình nghị sự dựa trên vấn đề. Mặc dù nó đã nổi lên như một điển hình trong lĩnh vực phát triển thể chế toàn cầu đương đại, nhưng điều rất tự nhiên là sẽ có những bất đồng giữa bốn quốc gia sẽ phải được điều hướng cẩn thận.

Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Nó cũng không nên tạo ra sự bi quan không cần thiết. Cuộc chiến ở Ukraine là một ví dụ điển hình khi Ấn Độ có phản ứng khác với ba quốc gia còn lại. New Delhi đã luôn thận trọng đặt Nga ra ngoài trong quan hệ ngoại giao với các nước khác, ngay cả khi họ tiếp tục ủng hộ vị trí trung tâm của luật pháp quốc tế, hiến chương Liên Hợp Quốc và các nguyên tắc về toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền trong ứng phó với cuộc khủng hoảng. Ấn Độ cũng có khả năng phải đối mặt với áp lực về vấn đề an ninh lương thực trong bối cảnh nước này ra quyết định cấm xuất khẩu lúa mì gần đây.

Bất chấp những khác biệt này, Ấn Độ vẫn là trung tâm của Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và đóng vai trò quan trọng đối với sự thành công của Quad. Là một nền dân chủ thành công, một nền kinh tế hàng đầu và một cường quốc quân sự sẵn sàng và có thể đẩy lùi chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc, vai trò của Ấn Độ là vô cùng quan trọng đối với trật tự địa chính trị đang phát triển trong khu vực. Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi các thành viên Quad khác, gồm cả là một phần của nhóm và song phương, đều sẵn sàng bỏ qua những khác biệt khác với Ấn Độ. Trong bối cảnh Nga triển khai hành động quân sự ở Ukraine, lập trường của Ấn Độ đã được hiểu rõ hơn nhiều và những hạn chế cũng được thấu hiểu hơn.

Thách thức đối với Quad bây giờ là xác định chương trình nghị sự một cách rõ ràng hơn. Ngoài ra, nó cũng cần thể hiện khả năng hành động trên thực tế của nền tảng này. Sự tham gia của Thủ tướng Narendra Modi trong các cuộc đàm phán về Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương (IPEF) do Mỹ thúc đẩy ở Tokyo nhấn mạnh thực tế rằng các thành viên Quad cuối cùng cũng đang cùng nhau hành động trên phương diện kinh tế. Ngay cả khi nỗ lực đó đạt được tiến bộ, thì góc độ bảo mật của Quad cần được xác định rõ ràng hơn.

Điều đó có nghĩa là Quad thực sự có ý định rõ ràng. Người ta chỉ cần nhìn vào danh sách ngày càng tăng các quốc gia muốn tham gia nền tảng này. Nhưng Quad hoạt động hiệu quả như thế nào phụ thuộc vào bốn quốc gia thành viên và mức độ nghiêm túc của ý định mà họ có thể thể hiện với tư cách là một nhóm.

Việc Trung Quốc chống lại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và Quad không còn là một thách thức. Vấn đề thực sự là sự gắn kết nội bộ và cam kết lâu dài của các thành viên Quad để biến nó trở thành một trong những tác nhân chiến lược quan trọng nhất trên thế giới. Hội nghị thượng đỉnh Tokyo nên bắt đầu công việc để giải quyết vấn đề này.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

Nguồn: https://www.orfonline.org/research/quad-must-take-centre-stage-and-work-on-indo-pacific-security/