Chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto từ ngày 23-26 tháng 1 năm 2025 đã nhấn mạnh tiềm năng hợp tác rộng lớn giữa hai nền dân chủ đông dân nhất của Nam bán cầu.

Là hai quốc gia láng giềng không có tranh chấp song phương lớn, cùng đối mặt với những thách thức phát triển tương tự và có tầm nhìn thế giới tương đồng (chưa kể đến di sản văn hóa chung, từ Bollywood đến sử thi Ramayana), New Delhi và Jakarta có thể cùng nhau thúc đẩy cải cách các thể chế quốc tế. Nếu hợp tác chặt chẽ, hai nước có thể đảm nhận vai trò lãnh đạo thực sự của phương Nam toàn cầu trong bối cảnh hệ thống đa phương đang suy yếu.

Tuy nhiên, những ngôn từ nồng ấm trong cuộc gặp giữa Prabowo và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi lại che giấu thực tế rằng quan hệ song phương vẫn còn thiếu chiều sâu và tiến triển chậm chạp trong những năm gần đây.

Modi và cựu Tổng thống Indonesia Joko Widodo, đều nhậm chức từ năm 2014, đã thiết lập nền tảng ban đầu cho quan hệ hai nước nhưng không thể biến thiện chí này thành những bước tiến đột phá trong quan hệ song phương.

Đây là một dấu hiệu đáng lo ngại. Nếu hai nền dân chủ lớn và đa dạng như Ấn Độ và Indonesia không thể hợp tác hiệu quả với tư cách là hai quốc gia láng giềng trong khu vực Ấn Độ Dương và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, thì triển vọng hợp tác rộng lớn hơn trong phương Nam toàn cầu sẽ ra sao?

Được lãnh đạo bởi những nhà lãnh đạo mạnh mẽ và nhận được sự ủng hộ sâu rộng của công chúng, cả hai chính phủ có cơ hội đẩy mạnh hợp tác lên một tầm cao mới. Nhưng để thành công, họ cần rút kinh nghiệm từ những sai lầm trong quá khứ và đầu tư đáng kể về vốn chính trị cũng như tài chính.

Lịch sử đầy biến động

Quan hệ song phương đã nhiều lần gặp trở ngại trong quá khứ. New Delhi từng là một trong những tiếng nói phản đối mạnh mẽ nỗ lực của Hà Lan nhằm đàn áp phong trào độc lập của Indonesia sau Thế chiến thứ Hai, tạo nền tảng cho mối quan hệ thân thiện giữa Thủ tướng đầu tiên của Ấn Độ, Jawaharlal Nehru, và Tổng thống sáng lập của Indonesia, Sukarno. Cả hai quốc gia đều là những người ủng hộ mạnh mẽ cho tinh thần đoàn kết của thế giới thứ ba, được thể hiện qua Hội nghị Á - Phi tại Bandung năm 1955 và sau đó là việc thành lập Phong trào Không liên kết.

Tuy nhiên, trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, quan hệ hai nước dần trở nên đối đầu hơn: Jakarta đứng về phía Pakistan và Trung Quốc trong các cuộc chiến của Ấn Độ với hai nước này vào thập niên 1960. Sự nghi kỵ tiếp tục kéo dài đến những năm 1980 khi Indonesia bày tỏ lo ngại về sự hiện diện quân sự của Ấn Độ tại quần đảo Andaman và Nicobar, chỉ cách đảo Sumatra của Indonesia 80 hải lý.

Quan hệ dần cải thiện khi hai nước tăng cường xây dựng lòng tin thông qua các cuộc tập trận quân sự chung và các hoạt động hỗ trợ nhân đạo, điển hình là sau trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004. Ngày càng có nhiều cân nhắc thực tế và chiến lược chiếm ưu thế so với những liên kết tư tưởng trong quá khứ.

Những thách thức phát triển chung

Là hai nền dân chủ đa sắc tộc, có hệ thống chính trị phi tập trung cao và biên giới được định hình bởi quá trình thực dân hóa, Ấn Độ và Indonesia đối mặt với nhiều thách thức phát triển tương đồng. Cả hai cũng theo đuổi chính sách đối ngoại độc lập, tìm cách cân bằng giữa Trung Quốc và Mỹ. Cả hai đều nhấn mạnh nhu cầu cải tổ hệ thống đa phương theo hướng có lợi hơn cho các quốc gia đang phát triển.

Hai nước có thể học hỏi lẫn nhau trên nhiều lĩnh vực, từ cải thiện cơ sở hạ tầng, giảm thiểu bộ máy quan liêu cồng kềnh và tham nhũng, tận dụng đổi mới công nghệ đến ứng phó với biến đổi khí hậu. Đã có những lĩnh vực hợp tác hiện hữu: Ấn Độ là một trong những khách hàng lớn nhất mua than đá từ Indonesia, và hai nước cũng đang hợp tác về phát triển nhiên liệu sinh học và thăm dò khoáng sản chiến lược.

Tuy nhiên, thay vì hợp tác chặt chẽ, hai nước lại thường giải quyết các thách thức chung một cách song song và độc lập, trở thành đối thủ cạnh tranh trong thu hút đầu tư nước ngoài. Cả hai đều xem mình là những điểm đến hưởng lợi từ xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Trong khi đó, kim ngạch thương mại song phương hàng năm vẫn còn cách xa mục tiêu 50 tỷ USD vào năm 2025. Các cuộc đàm phán thương mại tự do kéo dài từ năm 2011 vẫn chưa đạt được tiến triển đáng kể.

Tập trung vào các lĩnh vực cụ thể

Tuyên bố chung giữa Modi và Prabowo kêu gọi hợp tác trên hầu hết mọi lĩnh vực, từ khoa học - công nghệ đến an ninh hàng hải và cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Trên thực tế, hai chính phủ cần tập trung vào những mục tiêu cụ thể, nơi có thể đạt được tiến bộ thực chất, tăng cường quan hệ làm việc ở cấp độ chuyên môn và xây dựng các cơ chế hợp tác bền vững.

Hợp tác trong cơ sở hạ tầng số và y tế là hai lĩnh vực rõ ràng nhất. Ấn Độ đã đạt được những thành công đáng kể trong việc thúc đẩy bao trùm kỹ thuật số thông qua hệ thống nhận diện số, thanh toán và quản lý dữ liệu. Kinh nghiệm này có thể mang lại lợi ích lớn cho Indonesia, cũng như vai trò ngày càng quan trọng của Ấn Độ trong ngành dược phẩm toàn cầu.

Cả hai nước cũng nên mở rộng hợp tác tại các diễn đàn toàn cầu và khu vực như Liên Hợp Quốc, G20 và ASEAN. Indonesia gần đây đã gia nhập BRICS, về lý thuyết có thể tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy Ấn Độ ngày càng xa rời BRICS do khối này mang xu hướng chống phương Tây rõ rệt hơn.

Hai nước cũng nên thúc đẩy hợp tác qua các sáng kiến nhỏ hơn, chẳng hạn như đối thoại ba bên giữa Australia, Ấn Độ và Indonesia, được thiết lập từ năm 2017, nhằm phát triển hợp tác trong an ninh hàng hải, kinh tế biển và khả năng ứng phó với thiên tai.

New Delhi tự coi mình là một cực quyền lực độc lập trong trật tự toàn cầu, nhưng nếu không có các đối tác phù hợp, nước này sẽ thiếu nguồn lực để tạo ra tác động thực sự. Trong khi đó, Indonesia cũng đang tìm cách định vị mình như một trung tâm quy tụ của các nước Nam bán cầu.

Modi đã đúng khi nhấn mạnh vào mối quan hệ văn hóa - lịch sử lâu đời giữa hai nước. Nhưng nếu muốn xây dựng một đối tác thực chất và có tiếng nói mạnh mẽ trong phương Nam toàn cầu, New Delhi và Jakarta cần vượt qua những lời hứa suông để thực hiện các cam kết thực tế.