Ấn Độ và khu vực Trung Á có quan hệ lịch sử, văn hóa, chính trị và kinh tế lâu đời, theo thời gian, mối quan hệ này đã chuyển biến thành quan hệ đối tác ổn định, trưởng thành và mang tính chuyển đổi. Sự gần gũi và ngày càng hội tụ của Ấn Độ về các vấn đề cùng quan tâm với năm quốc gia Trung Á - bao gồm Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan - đã được phản ánh trong việc tăng cường hợp tác trong việc giải quyết các thách thức địa chiến lược đang nổi lên sau đại dịch COVID-19 và trật tự thế giới đang thay đổi. Đồng thời, hai bên đã tăng cường thảo luận và hợp tác trên các lĩnh vực như thương mại và kết nối, phát triển kinh tế, quan hệ đối tác phát triển, an ninh năng lượng, các vấn đề khu vực cùng có lợi cũng như mối quan tâm địa chính trị chung của mỗi bên về những thách thức đang nổi lên ở Afghanistan.

Trong cuộc Đối thoại Ấn Độ - Trung Á lần thứ ba vừa được tổ chức tại New Delhi vào ngày 19 tháng 12 năm 2021, hai bên tiếp tục nhắc lại cam kết hướng tới xây dựng hợp tác mạnh mẽ trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu đang nổi lên, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu thiết yếu thúc đẩy an ninh, ổn định và chia sẻ sự thịnh vượng kinh tế lâu dài trong kiến ​​trúc địa chính trị Ấn Độ - Trung Á.

Chuyến thăm lịch sử của Thủ tướng Narendra Modi, vào tháng 7 năm 2015, tới tất cả 5 nước Trung Á - đánh dấu lần đầu tiên một Thủ tướng Ấn Độ đến cả 5 nước trong một chuyến thăm duy nhất kể từ khi các nước này tuyên bố độc lập vào đầu những năm 1990 - là một bước ngoặt trong việc phục hồi sự ràng buộc về chính trị - xã hội - kinh tế giữa hai bên.  Khi xem xét đến chủ nghĩa cấp tiến gia tăng rõ rệt trong hành lang Ấn Độ - Trung Á trong những năm gần đây, có thể nói rằng, sự thúc đẩy và lãnh đạo của New Delhi trong việc làm mới sự hội tụ chiến lược giữa hai bên là nhằm cung cấp một sự cân bằng rất cần thiết ở khu vực láng giềng phía tây mở rộng của Ấn Độ. Điều này hy vọng có thể dẫn đến việc ngăn chặn một cách hiệu quả các khiêu khích từ bất kỳ phía nào, đồng thời nâng cao hiệu quả của chủ nghĩa đa phương và tính minh bạch của quản trị toàn cầu sau khi được cải cách.

Đối thoại Ấn Độ - Trung Á lần thứ ba được tổ chức gần đây đã có tác dụng xúc tác vì sự hợp nhất giữa hai bên, đặc biệt trong bối cảnh các đường đứt gãy địa chính trị thay đổi nhanh chóng ở các lớp khu vực và xuyên quốc gia, việc khởi đầu các lễ kỷ niệm chung đánh dấu 30 năm quan hệ ngoại giao giữa Ấn Độ và các nước Trung Á vào năm 2022, xung đột mới nổi lên ở Afghanistan nằm ở sân sau của mỗi bên, và các khía cạnh thay đổi của đại dịch COVID-19.

Cuộc đối thoại tiếp tục thảo luận những bối cảnh hợp tác mới dựa trên lợi ích chung và nhu cầu làm sâu sắc thêm cam kết chiến lược trong “4cs” — thương mại (commerce), nâng cao năng lực (capacity building), kết nối (connectivity) và liên lạc (contact) — bao gồm các khía cạnh của an ninh và chống khủng bố, thương mại và kinh tế, quan hệ đối tác phát triển, an ninh năng lượng, chăm sóc sức khỏe và biến đổi khí hậu. Ngay cả Thủ tướng Modi cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc New Delhi coi trọng mối quan hệ kết nối lâu đời với các nước Trung Á trong khi nhắc lại cam kết hướng tới tăng cường hội nhập kinh tế-chính trị trong “khu vực lân cận mở rộng” của Ấn Độ.

Đối thoại đã xác định tăng cường các lĩnh vực chiến lược chính như quan hệ quốc phòng và an ninh, các sáng kiến kinh tế và kết nối, và hợp tác năng lượng, đặc biệt trong bối cảnh thảo luận thẳng thắn và thân tình về các vấn đề liên quan đến Hạn mức tín dụng trị giá 1 tỷ USD của Ấn Độ cho các dự án ở Trung Á, nỗ lực kết nối bằng cách sử dụng Cảng Chabahar để tăng cường thương mại giữa hai bên và đường ống dẫn khí đốt Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-Ấn Độ (TAPI).  Hai bên nhất trí tiếp tục phát triển tiềm năng vận tải và trung chuyển, đồng thời hoàn thiện mạng lưới logistics của khu vực là một bước phát triển quan trọng khác. Đồng thời, cuộc họp chính thức đề cập đến việc sử dụng tối ưu Hành lang Giao thông Bắc Nam (INSTC) kết hợp với Thỏa thuận Ashgabat về Hành lang Vận tải và Quá cảnh Quốc tế (ITTC) để tăng cường kết nối giữa Ấn Độ và các nước Trung Á.

Về mô hình an ninh, hai bên nhận thấy một cách đầy đủ tính cấp bách chiến lược đối với một Afghanistan hòa bình, ổn định và thịnh vượng, đặc biệt trong bối cảnh quốc gia này có vị trí địa lý gần gũi không chỉ với Ấn Độ mà còn có chung đường biên giới trên bộ với ba nước Trung Á là Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan. Lưu ý đến mối nguy tiềm ẩn và hậu quả của tác động lan tràn của chủ nghĩa khủng bố vào khu vực lân cận, Tuyên bố chung của các Bộ trưởng nhấn mạnh:

"Xây dựng của một chính phủ thực sự mang tính đại diện và bao trùm, chống khủng bố và buôn bán ma túy, vai trò trung tâm của LHQ, cung cấp hỗ trợ nhân đạo ngay lập tức cho người dân Afghanistan và bảo vệ quyền của phụ nữ, trẻ em và các nhóm sắc tộc quốc gia khác."

Sự đồng thuận nhất trí và tái khẳng định ý nghĩa chiến lược của Nghị quyết 2593 (năm 2021) của UNSC “yêu cầu dứt khoát rằng lãnh thổ Afghanistan không được sử dụng để làm nơi trú ẩn, đào tạo, lập kế hoạch hoặc tài trợ cho các hoạt động khủng bố và kêu gọi hành động phối hợp chống lại tất cả các nhóm khủng bố” là một khía cạnh chính khác dự kiến ​​sẽ định hình quỹ đạo của các cuộc tham vấn và kế hoạch hành động trong tương lai về tình hình Afghanistan. Tiếp tục giải quyết tai họa của chủ nghĩa khủng bố toàn cầu, hội nghị kêu gọi cộng đồng quốc tế hợp tác xây dựng trong việc tăng cường hợp tác chống khủng bố toàn cầu do Liên hợp quốc lãnh đạo, đồng thời bày tỏ sự cấp thiết hướng tới việc thực hiện đầy đủ các nghị quyết liên quan của UNSC xác định Chiến lược chống khủng bố toàn cầu và Tiêu chuẩn FATF. Về bản chất, thông điệp phát đi từ cuộc Đối thoại New Delhi là rõ ràng. Nó thể hiện một cách hiệu quả quyết tâm mạnh mẽ của Ấn Độ và các đối tác Trung Á trong việc hợp tác hướng tới việc đảm bảo cân bằng địa chiến lược trong khu vực lân cận mở rộng.

Về khía cạnh an ninh năng lượng, Đối thoại Ấn Độ-Trung Á nhắc lại cam kết lâu dài về xây dựng năng lực và tăng cường kết nối giữa hai bên. Trong khi New Delhi hiểu và đánh giá cao nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú liên quan đến năng lượng ở Trung Á, đặc biệt là trong bối cảnh trữ lượng lớn than, khí đốt, tài nguyên khoáng sản và dầu thô, cuộc họp đã thảo luận sâu rộng về việc tăng cường hợp tác nhằm tăng cường quan hệ thương mại trên nguồn năng lượng giữa hai bên. Tăng cường hợp tác giữa các tổ chức quốc gia chuyên ngành trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo và công nghệ thông tin là một bước tiến đáng hoan nghênh đối với hợp tác năng lượng.

Về việc đối phó với COVID-19, các nước Trung Á đánh giá cao sự hỗ trợ của Ấn Độ trong việc cung cấp vắc xin COVID-19 và các loại thuốc thiết yếu trong giai đoạn đầu của đại dịch, New Delhi đã đáp lại bằng cách bày tỏ lòng biết ơn đối với các nguồn cung cấp y tế nhận được từ Kazakhstan và Uzbekistan và lời đề nghị hỗ trợ của Turkmenistan trong đợt COVID-19 thứ hai ở Ấn Độ vào tháng 4 đến tháng 5 năm 2021. Những tiến triển lớn đối với chia sẻ vắc xin, chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất địa phương, thúc đẩy chuỗi cung ứng sản phẩm y tế cùng với minh bạch giá cả sẽ mang lại ảnh hưởng. Đồng thời, việc mở rộng giao thương và tham gia kinh tế thể hiện sự đoàn kết bền chặt để đạt được tiềm năng thương mại đầy đủ trong các lĩnh vực quan trọng như dược phẩm, công nghệ thông tin, nông nghiệp, năng lượng, dệt may, đá quý và đồ trang sức, v.v. Động thái hướng tới việc thiết lập các mối liên kết trực tiếp giữa các quốc gia của Ấn Độ và các khu vực khác nhau của các quốc gia Trung Á thông qua việc thiết lập các mối quan hệ kết nghĩa / đối tác giữa Ấn Độ và các nước Trung Á được coi là bước đi mang tính cột mốc trong việc mở rộng động lực thương mại.

Nhìn chung, trong những năm gần đây, hình hài mối quan hệ Ấn Độ - Trung Á đã và đang chứng kiến sự biến đổi về chất theo cách chưa từng có, theo đó sự hội tụ ngày càng tăng có khả năng mang lại sự thay đổi mô hình trong động lực địa chiến lược của khu vực lân cận mở rộng. Tác động chuyển đổi từ chuyến thăm của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi vào tháng 7 năm 2015 đã được tiếp thêm sức mạnh bởi các chuyến thăm trao đổi cấp cao liên tục ở nhiều cấp độ khác nhau — tất cả đều đã củng cố thêm sự phát triển đi lên của quan hệ chiến lược. Thực tế là Ngoại trưởng của năm quốc gia Trung Á đã đến thăm New Delhi vào tháng 12 năm 2021 để tham dự Đối thoại Ấn Độ - Trung Á lần thứ ba bất chấp mối đe dọa từ biến thể Omicron đồng thời bỏ qua cuộc họp cấp ngoại trưởng của Tổ chức Hồi giáo. Sự hợp tác thể hiện tầm quan trọng mà họ dành cho quan hệ với Ấn Độ.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

Nguồn: https://www.orfonline.org/expert-speak/india-central-asia-relations/