Những diễn biến cốt lõi định hình nên tầm nhìn chiến lược trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương là gì? Trước hết, sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu (2007-2008), sức mạnh của Mỹ đã suy giảm tương đối và Trung Quốc đã tận dụng giai đoạn cơ hội chiến lược này bằng cách chiếm không gian chiến lược mà Mỹ bỏ trống do nước này đang bận rộn với cuộc khủng hoảng kinh tế trong nước và 2 cuộc chiến tranh ở Afghanistan và Iraq.

Thứ hai, Trung Quốc đã bắt đầu hành động một cách hung hăng hơn với các nước láng giềng trong khu vực ngoại vi của mình, đơn phương đưa ra các tuyên bố chủ quyền lãnh thổ dựa trên lịch sử, trước hết là thông qua việc gây hấn bằng bản đồ, và sau đó là xâm chiếm dần dần - như những gì Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA) đã nỗ lực tiến hành ở Doklam, Bhutan từ tháng 6 đến tháng 8/2017, và thông qua các vụ cải tạo đất và quân sự hóa các bãi đá ở Biển Đông. Tương tự, các hành động khiêu khích của Trung Quốc cũng là một nguyên nhân gây ra căng thẳng gia tăng trên quần đảo Senkaku ở biển Hoa Đông kể từ năm 2010. Điều này đi kèm với sự “hăm dọa mềm” thông qua các tuyên bố đe dọa mà các phát ngôn viên chính thức và phương tiện truyền thông của Trung Quốc đã đưa ra. Các đội tàu đánh cá của Trung Quốc cũng được sử dụng để khẳng định các yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông chống lại Việt Nam và Philippines, về quần đảo Senkaku chống lại Nhật Bản và quần đảo Natuna chống lại Indonesia. Hơn nữa, việc Trung Quốc theo đuổi mạnh mẽ sáng kiến “Vành đai và Con đường” đe dọa áp đặt một sự thống trị theo phong cách thuộc địa kiểu mới đối với các nước tiếp nhận sự ban ơn của Trung Quốc.

Thứ ba, các thể chế an ninh lấy ASEAN làm trung tâm đã không giải quyết được các vấn đề an ninh khó khăn xuất hiện cùng với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế giữa ASEAN và Trung Quốc, và sự “hăm dọa mềm” cùng với những đề xuất về các nguồn quỹ đầu tư của Trung Quốc, đã khiến một số nước ASEAN phải “quy hàng”. Kết quả là, tính thống nhất của ASEAN về các yêu sách của Trung Quốc đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở Biển Đông đã bị phá vỡ kể từ năm 2012. Trong khi Việt Nam và Indonesia tiếp tục giữ vững lập trường, thì Philippines, Campuchia và Lào đã “quy hàng” và có một lập trường thỏa hiệp khi đối mặt với sức ép từ Trung Quốc.

Thứ tư, sự thông đồng chiến lược giữa Trung Quốc và Pakistan, cũng như giữa Trung Quốc và Triều Tiên, đã làm trầm trọng thêm các thách thức an ninh đối với Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ. Ở Nam Á, sự hỗ trợ của Trung Quốc dành cho Pakistan - bao gồm việc phổ biến vũ khí hạt nhân và tên lửa - đã khuyến khích Pakistan tiến hành chính sách “bên miệng hố chiến tranh” với Ấn Độ. Trên bán đảo Triều Tiên, việc Trung Quốc không sẵn lòng hay không có khả năng kiềm chế Triều Tiên đã cho phép Triều Tiên tiến hành chính sách “bên miệng hố chiến tranh” về hạt nhân với Hàn Quốc, Nhật Bản và Mỹ. Trung Quốc đã định kỳ thể hiện khả năng giúp giải quyết khủng hoảng và đưa Triều Tiên đến bàn đàm phán, mặc dù không đạt được bất kỳ kết quả lâu dài nào. Điều này đem lại cho Trung Quốc lợi thế đòn bẩy đáng kể so với các nước khác như Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ, những nước bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi hành vi của Triều Tiên. Các hoạt động phổ biến hạt nhân và tên lửa giữa Triều Tiên và Pakistan là một khía cạnh khác gây bất lợi nghiêm trọng đến an ninh quốc gia của Ấn Độ.

Thứ năm, Trung Quốc đang xây dựng một “lực lượng hải quân vùng biển khơi” có thể bảo vệ các tuyến thông tin liên lạc trên biển và trở thành một lực lượng chi phối ở Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Các hoạt động xây dựng cảng của Trung Quốc ở vùng ven biển Ấn Độ Dương và việc thành lập các căn cứ hải quân tại Gwadar, Pakistan và Djibouti đã dẫn tới các mối quan ngại rằng đây là một phần của một chiến lược lớn hơn nhằm tạo ra sự bao vây chiến lược đối với Ấn Độ.

Việc quản lý hiệu quả những diễn biến này phụ thuộc chủ yếu vào nhận thức rằng động cơ nào đang thúc đẩy sự quyết đoán của Trung Quốc vào thời điểm hiện tại. Theo quan điểm của tác giả, đây là một vấn đề thực sự khó khăn nhưng một phần quan trọng của câu trả lời có thể sẽ được tìm thấy dưới đây. Năm 2010 Trung Quốc đã trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Kể từ năm 2012, ban lãnh đạo trung ương mới dưới thời Tập Cận Bình đã đưa Trung Quốc hướng đến một cách tiếp cận chính sách đối ngoại mới tương xứng hơn với vị thế mới của nước này và trái ngược hoàn toàn với chiến lược “giấu mình chờ thời” mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc ưa thích kể từ thời Đặng Tiểu Bình vào những năm 1980. Câu chuyện “Giấc mộng Trung Hoa” của Tập Cận Bình chắc chắn phù hợp với quan điểm rằng Trung Quốc hiện là một nước lớn và cần phải thể hiện những khát vọng và thái độ của một nước lớn. Chính sách ngoại giao mới của Trung Quốc nhận thức được “một giai đoạn cơ hội chiến lược” để Trung Quốc khẳng định các tuyên bố chủ quyền của nước này. Nhận thức này, và niềm tin rằng giai đoạn cơ hội chiến lược sẽ sớm khép lại, đang thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại khu vực ngoại vi của nước này.

Không phải toàn bộ các vấn đề an ninh khu vực về bản chất đều mang tính chiến lược hoặc liên quan tới sự trỗi dậy của Trung Quốc. Các diễn biến an ninh sau đó đã đặt ra một mối đe dọa đối với các nước trong khu vực ở mức độ chiến thuật thay vì chiến lược, dù vậy vẫn đóng vai trò cực kỳ quan trọng.

Tại Nam Á, các nhóm khủng bố như Lashkar e Taiba, Jaish e Mohammed và Taliban, vốn do quân đội và Cơ quan tình báo liên quân (ISI) của Pakistan huấn luyện, chỉ đạo, nuôi dưỡng và tài trợ, tiếp tục được sử dụng làm các công cụ khủng bố chống lại Ấn Độ và Afghanistan. Hiện tượng khủng bố xuyên biên giới này là một nguồn gây xung đột và căng thẳng không ngừng trong quan hệ Ấn Độ-Pakistan. Cam kết và viện trợ tăng cường của Trung Quốc dành cho Pakistan, bao gồm Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan được đưa ra như một phần trong Sáng kiến “Vành đai và Con đường”, đã một lần nữa khuyến khích Pakistan tiến hành chính sách “bên miệng hố chiến tranh” với Ấn Độ.

Sự hỗ trợ của Pakistan cho khủng bố xuyên biên giới là một mối bận tâm thường trực của Ấn Độ và thực sự ngăn họ tham gia với tư cách là một bên giữ cân bằng trong khu vực. Trong những năm qua, việc kìm hãm hành vi của Ấn Độ đã và tiếp tục là một phần đáng kể trong những tổn thất ngoài dự kiến có liên quan tới viện trợ của Mỹ dành cho Pakistan. Chính sách mới của Tổng thống Trump về Afghanistan-Pakistan có thể là một yếu tố làm thay đổi cuộc chơi trong khu vực Nam Á nếu nó giữ nguyên đường hướng và ngăn Pakistan hỗ trợ các nhóm khủng bố mà nước này đã nuôi dưỡng làm công cụ cho chiến tranh ủy nhiệm chống lại Ấn Độ và Afghanistan.

Vấn đề nổi dậy và khủng bố có lẽ đã được giải quyết ở Aceh, Indonesia, nhưng vẫn tiếp tục ở miền Nam Thái Lan và Philippines. Quả thực, chủ nghĩa khủng bố đã tìm ra hình thức thể hiện mới thông qua nhóm đang tuyên bố trung thành với “hiện tượng” Nhà nước Hồi giáo (IS) ở Indonesia, Malaysia và Philippines. Các vấn đề an ninh phi truyền thống như nạn cướp biển, tội phạm xuyên quốc gia và các cuộc tấn công không gian mạng cũng tiếp tục gây ra mối đe dọa ngày càng tăng đối với khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Cuộc khủng hoảng người tị nạn Rohingya đang biến thành nguy cơ chính trị và an ninh lớn nhất mà khu vực biên giới Ấn Độ-Myanmar-Bangladesh phải đối mặt - và cũng là một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất trên thế giới. Nó nhấn mạnh tác động gây bất ổn tiềm tàng khi một dòng người tị nạn di chuyển đột ngột trên khắp các biên giới quốc tế. Cũng có nhiều mối lo ngại rằng những người tị nạn nghèo khó và bị tổn thương có thể trở thành những mục tiêu dễ dàng của sự cực đoan Hồi giáo.

Cuối cùng, sự bất ổn không ngừng ở Trung Đông - nơi có hơn 6 triệu người Ấn Độ đang sinh sống và là yếu tố sống còn trong nhóm cung cấp năng lượng cho Ấn Độ – đã gây ảnh hưởng xấu cho an ninh quốc gia của Ấn Độ. (Xem tiếp phần 2)

Theo Nghiên cứu Biển Đông