Và, trên thực tế, với tư cách là một phần đặc quyền của Ấn Độ với tư cách là chủ tịch G20 năm 2023 để trình bày chương trình nghị sự của mình, Ấn Độ đã thúc đẩy các vấn đề quan trọng đối với các nước đang phát triển như cho vay bền vững, an ninh lương thực, cơ sở hạ tầng y tế, cải cách ngân hàng đa phương và tài chính khí hậu.

Vị thế của Ấn Độ với tư cách là ngọn cờ đầu của khối phương Nam toàn cầu không chỉ giới hạn ở các vấn đề phát triển và quản trị mà còn đi kèm với mong muốn rõ ràng đóng vai trò có ảnh hưởng toàn cầu như một cầu nối giữa các đối tác chiến lược phương Tây như Mỹ và Pháp, và thế giới đang phát triển. Do đó, rất nhiều sự chú ý đã đổ dồn vào cả miền Nam toàn cầu và vai trò của Ấn Độ trong đó. Tờ Thời báo tài chính (Financial Times) đã tuyên bố cụm từ khối phương Nam toàn cầu (Global South) là từ của năm 2023.

Nhưng cũng giống như khái niệm Phương Nam hoàn cầu không phải là mới, tham vọng dẫn đầu nó của Ấn Độ cũng không phải là điều mới mẻ. Hơn nữa, Ấn Độ từ lâu đã cạnh tranh với Trung Quốc để đảm nhận vai trò này. Sự khác biệt đáng kể giữa vai trò lịch sử của họ và vị thế ngày nay là bối cảnh địa chính trị đã thay đổi và ai là người tạo nên phương Nam cũng như lý do tại sao lại phát triển. Đây cũng là một câu hỏi mở về việc liệu các nước Nam bán cầu có hoan nghênh Ấn Độ hay Trung Quốc làm đại diện tiếng nói của họ hay không.

Miền Nam toàn cầu ngày nay phần lớn được hiểu là một nhóm các quốc gia được Ngân hàng Thế giới phân loại là có thu nhập thấp hoặc trung bình. Thuật ngữ này gây đau đầu về mặt địa lý vì nó bao gồm nhiều quốc gia như các quốc gia ở Bắc Phi cũng như Trung Quốc và Ấn Độ, tất cả đều nằm ở bán cầu bắc.

Nhưng nguồn gốc địa lý có thể bắt nguồn từ một bài tiểu luận năm 1926, “Câu hỏi phía Nam”, được viết bởi nhà triết học Marxist người Ý Antonio Gramsci, trong đó ông lần đầu tiên nêu ra ý tưởng về một khu vực phía Nam kém phát triển hơn. Gramsci đã so sánh khu vực giàu có và phát triển công nghiệp hơn ở phía bắc nước Ý với khu vực phía nam kém phát triển hơn và kết luận rằng khu vực phía Nam đã bị các nhà tư bản từ phía Bắc xâm chiếm. Kết luận của ông càng được củng cố thêm trong Chiến tranh Lạnh khi xã hội quốc tế được nhà nhân khẩu học người Pháp Alfred Sauvy phân loại vào năm 1952 thành các thế giới tách biệt bởi cả thu nhập và hệ tư tưởng.

Tư bản Phương Tây là thế giới thứ nhất; Liên Xô và các đồng minh xã hội chủ nghĩa là thế giới thứ hai; và các nước mới được giải phóng thuộc địa và phần lớn nghèo khó được gọi là thế giới thứ ba. Năm 1969, nhà hoạt động cánh tả người Mỹ Carl Oglesby đã gọi thế giới thứ ba này là “phương Nam toàn cầu”, khi ông than thở về “sự thống trị của miền bắc đối với miền nam toàn cầu”.

Hội nghị Á-Phi

Một trong những đại hội phương Nam toàn cầu sớm nhất là Hội nghị Á-Phi được tổ chức tại Bandung, Indonesia vào năm 1955. Những người tham dự hội nghị Bandung không chỉ bao gồm các quốc gia mà chúng ta nghĩ ngày nay là Nam toàn cầu mà còn bao gồm các quốc gia như Ả Rập Saudi, Jordan và Thổ Nhĩ Kỳ. Vấn đề quan trọng nhất trong chương trình nghị sự hội nghị của các nước này, nhiều nước trong số đó mới được giải phóng thuộc địa, là phản đối chủ nghĩa thực dân và phân biệt chủng tộc. Bandung cũng là nơi nảy sinh ý tưởng không liên kết, hay không đứng về phía siêu cường nào trong Chiến tranh Lạnh.

Đó là thế giới mà cả Trung Quốc và Ấn Độ đều thuộc về và khao khát dẫn đầu. Tại Bandung, những khát vọng này là nguồn gốc của xích mích giữa họ. Trung Quốc do Thủ tướng Chu Ân Lai đại diện và Ấn Độ do Thủ tướng Jawaharlal Nehru đại diện đã cạnh tranh để thể hiện thành tích chống thực dân thực sự của họ và khả năng bảo vệ thế giới mới được giải phóng thuộc địa.

Cả Trung Quốc và Ấn Độ đều mong muốn có được vai trò này, nhưng không rõ liệu các quốc gia trong nhóm có coi trọng hai nước này hay không

Sau Bandung, Ấn Độ nổi lên như tiếng nói hàng đầu của phong trào không liên kết (NAM). Nhưng Trung Quốc, trong khi đóng vai trò hỗ trợ trong chính sách không liên kết, đã bắt đầu mở rộng viện trợ nước ngoài cho nhiều quốc gia châu Phi - thực tế là trong những năm dưới thời chủ tịch Mao, Trung Quốc thường viện trợ cho các quốc gia có tổng sản phẩm quốc dân (GNP) bình quân đầu người cao hơn nước này.

Trong thế giới hậu Chiến tranh Lạnh, cả chủ nghĩa chống thực dân và NAM đều trở nên ít liên quan hơn với tư cách là mối liên kết chung giữa các quốc gia Nam bán cầu. Hơn nữa, có vẻ vô lý khi tiếp tục đưa một số quốc gia nhất định vào danh mục các nước phương Nam, ví dụ như Ả Rập Saudi, do nước này giàu có nhờ dầu mỏ. Nhưng ý tưởng phản đối bất kỳ hình thức thống trị và can thiệp nào của chủ nghĩa đế quốc mới theo kiểu phương Tây  vẫn tiếp tục như một chủ đề chung. Và điều này tiếp tục thu hút cả Trung Quốc và Ấn Độ.

Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI)

Mặc dù hiện được coi là các cường quốc đang lên với nền kinh tế khổng lồ, cả hai vẫn khẳng định họ là những nước đang phát triển cần được hỗ trợ, phản đối sự can thiệp quá mức của phương Tây và do đó, có chung lợi ích với phần còn lại của khối phương Nam.

Với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) xây dựng cơ sở hạ tầng cũng như dễ dàng cung cấp các khoản vay và đầu tư cho các nền kinh tế đang phát triển, Trung Quốc đã tự thể hiện mình là một giải pháp thay thế cho một hệ thống dường như không linh hoạt và thiếu thiện cảm của Mỹ. Ấn Độ, không thể sánh kịp với các khoản đầu tư và tài chính của Trung Quốc, đã tự đề cao mình, như hội nghị thượng đỉnh G20 đã cho thấy, với tư cách là quốc gia vừa hiểu rõ lợi ích của khối phương Nam toàn cầu vừa thuận theo của phương Tây, đặc biệt là Mỹ.

Nhưng không rõ lắm là khối phương Nam, trong khi đôi khi hoàn toàn sẵn lòng chấp nhận sự hỗ trợ của Trung Quốc và Ấn Độ, có coi một trong hai nước này là ngọn cờ đầu của khối hay không. Ví dụ, sự miễn cưỡng của Trung Quốc trong cách tiếp cận cuộc khủng hoảng nợ toàn cầu và việc lạm dụng tài nguyên thiên nhiên ở Tây Phi đã tạo ra xích mích.

Trong khi đó, Ấn Độ được coi là một quốc gia khó tương đối khó tính và gai góc, và sự cản trở của nước này trong các tổ chức quốc tế như Tổ chức Thương mại Thế giới, nơi nước này phản đối các vấn đề mà nhiều nước đang phát triển quan tâm – chẳng hạn như trợ cấp nghề cá – đã tạo ra một số ác ý. Hơn nữa, cả hai quốc gia đều không giành chiến thắng trong cuộc thi về mức độ nổi tiếng ở các khu vực láng giềng của họ, quê hương của một số quốc gia Nam bán cầu.

Nói tóm lại, Trung Quốc và Ấn Độ đều muốn đóng vai trò dẫn đầu ở miền Nam toàn cầu trong nhiều thập kỷ. Nhưng liệu những mong muốn đó có được thực hiện hay không thì vẫn còn phải chờ xem.

Chú thích ảnh: Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov chụp ảnh đại diện nhóm BRICS trong Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2023 tại Trung tâm Hội nghị Sandton ở Johannesburg, Nam Phi, ngày 23 tháng 8 năm 2023.

Nguồn: https://www.hindustantimes.com/opinion/the-battle-for-global-south-leadership-101706535941967.html