Quan hệ đối tác giữa Ấn Độ và Liên minh châu Âu (EU) đã có những bước tiến đáng kể trong những năm gần đây. Lộ trình đến năm 2025 (Roadmap to 2025), được khởi động tại Hội nghị Thượng đỉnh Ấn Độ - EU lần thứ 15 vào tháng 7/2020, đã đề ra một loạt các vấn đề quan trọng và nhấn mạnh cam kết chung đối với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và chủ nghĩa đa phương hiệu quả. Với thời hạn của lộ trình này sắp kết thúc vào năm 2025, đây là thời điểm quan trọng để đánh giá những thành tựu đạt được và xác định các hướng đi tiếp theo nhằm thúc đẩy quan hệ song phương.

Những thách thức mới trong bối cảnh toàn cầu

Bối cảnh quốc tế hiện nay đặt ra nhiều thách thức lớn đối với quan hệ Ấn Độ - EU. Các vấn đề như cuộc chiến Nga - Ukraine, bất ổn gia tăng ở Trung Đông, sự trỗi dậy của Trung Quốc với chính sách ngày càng quyết đoán, và những thay đổi trong chính trị Mỹ sau cuộc bầu cử tổng thống có thể tác động đáng kể đến chiến lược hợp tác giữa hai bên. Đặc biệt, nếu chính quyền Mỹ có xu hướng tập trung vào lợi ích kinh tế trước mắt thay vì các giá trị chung, EU sẽ càng cần tăng cường hợp tác với các đối tác cùng chí hướng như Ấn Độ.

Những lĩnh vực hợp tác quan trọng

Hợp tác an ninh và quốc phòng: Trong khi lộ trình hiện tại đã đề cập đến kiểm soát vũ khí, chống khủng bố và phi hạt nhân hóa, thì trong giai đoạn tiếp theo, EU và Ấn Độ cần tiến xa hơn, bao gồm cả hợp tác quân sự, chuyển giao công nghệ quốc phòng và đồng sản xuất vũ khí. Điều này không chỉ giúp Ấn Độ giảm phụ thuộc vào vũ khí Nga mà còn củng cố vị thế chiến lược của cả hai bên trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Hợp tác kinh tế và thương mại: EU là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ, với kim ngạch thương mại hàng hóa đạt 124 tỷ euro vào năm 2023[i]. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán về Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) vẫn chưa đạt được kết quả rõ rệt do những khác biệt về tiêu chuẩn lao động, môi trường và các vấn đề phi thuế quan. Hai bên cần thúc đẩy đàm phán nhằm sớm đạt được một thỏa thuận có ý nghĩa chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh thương mại đa phương đang gặp nhiều thách thức.
Biến đổi khí hậu và phát triển bền vững: EU thường nhấn mạnh tầm quan trọng của chống biến đổi khí hậu, nhưng một số chính sách như Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) lại vấp phải sự phản đối từ Ấn Độ, do lo ngại về tác động tiêu cực đối với các nước đang phát triển. Để duy trì hợp tác hiệu quả, EU cần hỗ trợ tài chính cho các dự án xanh tại Ấn Độ và tìm kiếm các mô hình hợp tác đôi bên cùng có lợi.
Hợp tác về di cư và nguồn nhân lực: Trong khi EU chủ yếu xem xét vấn đề di cư từ góc độ nguồn lao động Ấn Độ đến châu Âu, cần có một cách tiếp cận cân bằng hơn, bao gồm cả việc tạo điều kiện cho công dân EU làm việc và sinh sống tại Ấn Độ. Điều này sẽ giúp thúc đẩy mối quan hệ kinh tế và xã hội hai chiều.
Bảo vệ đa dạng sinh học và quyền động vật: Một lĩnh vực hợp tác tiềm năng mới là phát triển các dự án kết nối bền vững, trong đó quan tâm nhiều hơn đến bảo vệ động vật và sinh thái. Việc cấm xuất khẩu động vật sống hoặc thúc đẩy mô hình phát triển ít tác động đến hệ sinh thái có thể trở thành một sáng kiến chung của EU và Ấn Độ trong thời gian tới.
Cải cách chủ nghĩa đa phương: Cả Ấn Độ và EU đều ủng hộ chủ nghĩa đa phương, nhưng cần vượt qua những tuyên bố chung chung để thực hiện các bước đi cụ thể, như thúc đẩy cải cách Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, mở rộng hợp tác minilateral giữa các nước cùng chí hướng, và thiết lập các cơ chế hợp tác mới phù hợp với bối cảnh địa chính trị hiện nay.
Những bài học và khuyến nghị

Để quan hệ EU - Ấn Độ phát triển hiệu quả hơn, EU cần tránh những sai lầm trong quá khứ và định hình một chiến lược dài hạn với các nguyên tắc cốt lõi:

·         Tránh tư duy áp đặt: Các phát ngôn mang tính định kiến, như tuyên bố của cựu Đại diện cấp cao Josep Borrell về việc "phần còn lại của thế giới là một khu rừng"[ii], có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ với các nước thuộc phương Nam toàn cầu, trong đó có Ấn Độ. EU cần tiếp cận theo hướng đối thoại bình đẳng, thay vì áp đặt các giá trị của mình lên đối tác.

·         Công nhận vai trò đặc thù của Ấn Độ: Ấn Độ không chỉ là một phần của phương Nam toàn cầu mà còn là một cường quốc đang lên với vị thế chiến lược riêng. EU cần xem xét mối quan hệ với Ấn Độ không chỉ từ góc độ kinh tế mà còn trong các vấn đề địa chính trị và an ninh khu vực.

·         Xây dựng cơ chế hợp tác linh hoạt và thực dụng: Thay vì chỉ tập trung vào các tiêu chuẩn châu Âu, EU cần phát triển các cơ chế hợp tác phù hợp với thực tiễn của Ấn Độ. Điều này bao gồm việc linh hoạt hơn trong các cuộc đàm phán thương mại và tìm kiếm các mô hình hợp tác đôi bên cùng có lợi trong lĩnh vực công nghệ, năng lượng và quốc phòng.

·         Tăng cường đầu tư vào hợp tác chiến lược dài hạn: EU nên chủ động đầu tư vào các dự án chung có giá trị chiến lược lâu dài, chẳng hạn như hợp tác về sản xuất công nghệ cao, phát triển năng lượng tái tạo và xây dựng chuỗi cung ứng bền vững giữa hai bên.

·         Thay đổi cách tiếp cận về phát triển bền vững: Thay vì áp dụng các biện pháp thương mại gây tranh cãi như CBAM mà không có sự tham vấn đầy đủ, EU nên tìm cách hỗ trợ các nước đang phát triển, trong đó có Ấn Độ, thông qua tài chính xanh và chuyển giao công nghệ.

Quan hệ Ấn Độ - EU có tiềm năng lớn nhưng vẫn chưa đạt được mức tối đa như kỳ vọng. Khi Ấn Độ tiến gần hơn đến vị trí nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, EU cần định vị mối quan hệ này như một trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của mình. Thay vì tiếp cận đơn thuần từ góc độ kinh tế hoặc giá trị, EU cần có một chiến lược toàn diện, khai thác tối đa những điểm tương đồng về địa chính trị, địa kinh tế, quân sự và chuẩn mực quốc tế với Ấn Độ. Nếu làm được điều này, hai bên không chỉ củng cố lợi ích song phương mà còn góp phần xây dựng một trật tự thế giới ổn định, bao trùm và bền vững hơn.
[i] https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/india_en.
[ii] https://www.eeas.europa.eu/eeas/european-diplomatic-academy-opening-remarks-high-representative-josep-borrell-inauguration-pilot_en