Rajaram Panda*

Kể từ khi Ấn Độ đưa ra Chính sách Hướng Đông vào những năm 1990 sau khi tự do hóa các chính sách kinh tế, chiến lược tham gia liên kết của nó đã được bổ sung bởi các liên kết văn minh với khu vực. Chính phủ của Narendra Modi đã đưa ra một yếu tố mới năng động bằng cách tái điều chỉnh nó thành Chính sách Hành động phía Đông. Trong ba năm rưỡi ông Modi lên nắm quyền, không khó để thấy được mức độ mở rộng hiểu biết của Ấn Độ về các lĩnh vực chính trị, kinh tế và an ninh/chiến lược đối với khu vực. Sự kiện mới nhất trong chiến lược tham gia này là Ấn Độ đang mời 10 lãnh đạo đứng đầu các quốc gia ASEAN trong vai trò là những vị khách đặc biệt của Ấn Độ thay vì người thường trú nhân dịp lễ kỷ niệm lần thứ 69 Ngày Cộng hòa Ấn Độ vào ngày 26 tháng Giêng năm 2018.

Ấn Độ đang thúc đẩy nền kinh tế hội nhập với kinh tế thế giới một cách mạnh mẽ hơn thông qua các chính sách hướng tới tương lai, sự tham gia của Chính phủ Modi với khu vực ASEAN được củng cố thêm bởi những thay đổi trong cán cân quyền lực toàn cầu, điều khiến cho Ấn Độ phải điều chỉnh lại chiến lược. ASEAN nằm ở vị trí trung tâm khi Ấn Độ cân bằng các liên minh đa dạng để củng cố vị trí của mình tại Đông Á.

Ông Modi đã đại diện cho Ấn Độ tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN - Ấn Độ, Hội nghị Cấp cao Đông Á và Hội nghị Cấp cao về Hợp tác kinh tế toàn diện vào tháng 11 năm 2017 tại Manila, và điều này đặt Ấn Độ vào trung tâm của khu vực châu Á, gọi là Ấn Độ - Thái Bình Dương. Trong những năm qua, mối quan hệ nồng ấm Ấn Độ - ASEAN đã được nuôi dưỡng và được nhìn nhận trong bối cảnh sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc và sự bóp méo các vấn đề khu vực nhất định, vi phạm các chuẩn mực quốc tế và đi ngược lại trật tự đã được thiết lập. Ấn Độ, Nhật Bản, Úc và Mỹ đang hợp tác để đương đầu với tình hình mới này. Sự phát triển này không phải là bất ngờ; nó bắt đầu từ năm 2006, khi Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe lần đầu tiên đề xuất Hiệp định Hạt nhân Ấn Độ - Mỹ - Nhật - Úc vì hòa bình và trật tự trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Nhưng nó đã đột ngột kết thúc sau khi Thủ tướng Abe từ chức. Sau 10 năm trong hoang địa, một ý tưởng tương tự hiện đang được hồi sinh.

Tuyên bố Manila đã kết thúc với quan hệ hợp tác cho một "khu vực Đông Dương tự do, cởi mở, thịnh vượng và toàn cầu" với một tín hiệu trực tiếp tới Trung Quốc rằng, sáng kiến ​​này của bốn quốc gia sẽ phản công lại các hành động của nước này ở Biển Đông nếu cần. Thủ tướng Ấn Độ N. Modi cũng đang tìm kiếm sự hợp tác tương tự với Mỹ một cách riêng rẽ. Cuộc đàm phán riêng của ông với Tổng thống Mỹ D. Trump cho thấy, "Quad" không phải là một liên minh hàng hải nhưng nhằm mục đích tăng cường kết nối phù hợp với "luật pháp" và "tài chính thận trọng" ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Phần thứ hai của bản mô tả này liên quan đến kế hoạch xây dựng "mô hình tài chính thay thế" của Hoa Kỳ đối với Sáng kiến ​​Vành đai, Con đường của Trung Quốc. Tuy nhiên, mặc dù Quad được gọi là "liên minh các chế độ dân chủ" của khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, nhưng không thể chối cãi rằng, trên thực tế, đó là sáng kiến ​​nhằm chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Là thành viên duy nhất của liên minh được đề xuất, cũng là một phần của một thỏa thuận an ninh khác liên quan đến Trung Quốc và Nga, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, nhưng khả năng cân bằng các quyền lợi của Ấn Độ vẫn còn phải được kiểm tra.

Trong khi Ấn Độ điều khiển mặt trận chính trị bằng chiến lược hợp tác của mình, những gì được tuyên bố từ bài phát biểu của ông Modi tại Manila cho thấy, quyết tâm của Ấn Độ là đưa mối quan hệ kinh tế và kinh doanh với khu vực này lên đến mức "quan hệ chính trị và con người đặc biệt tốt đẹp", tạo cơ hội cho sự tham gia chặt chẽ hơn nữa trước khi diễn ra Hội nghị Thượng đỉnh 25 năm tại Delhi vào tháng 1 năm 2018, với các nhà lãnh đạo ASEAN tham dự Kỷ niệm Ngày Cộng hòa Ấn Độ. 10 quốc gia thuộc khối ASEAN chiếm khoảng 11% thương mại toàn cầu của Ấn Độ. Ấn Độ cũng đang đàm phán với ASEAN "cộng sáu", bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand về hiệp định thương mại tự do RCEP.

ASEAN và các nước châu Á khác cần lưu ý rằng, trong thời gian Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc gần đây, Chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình đã tỏ ra hào hứng khi dự báo sức mạnh khu vực và toàn cầu của Trung Quốc. Trung Quốc cảm thấy được khuyến khích khi Trump trở nên hướng nội với một chương trình nghị sự chính sách đối ngoại độc lập, để lại các đồng minh châu Á và các quốc gia nhỏ khác hoàn toàn bối rối về cam kết của Mỹ đối với khu vực.

Trong bài phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN - Ấn Độ lần thứ 15, ông Modi nhấn mạnh mối quan hệ của Ấn Độ với ASEAN là một trụ cột chính trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ và "vị trí trung tâm của nó trong kiến trúc an ninh khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương là rõ ràng". Trong một động thái mang tính tượng trưng, lần đầu tiên trong lịch sử sau độc lập của Ấn Độ, tất cả 10 vị đứng đầu các nhà nước thuộc ASEAN đã được mời tham dự lễ kỷ niệm Ngày Cộng hòa Ấn Độ. Thực tế là tất cả 10 người đứng đầu các quốc gia này đã chấp nhận lời mời của Ấn Độ, chứng tỏ rằng, họ rất quan tâm đến việc tham gia với Ấn Độ trong mọi khía cạnh của quan hệ. Tái đảm bảo lại việc các quốc gia thành viên ASEAN chống lại các mối đe doạ từ sự thống trị của Trung Quốc, ông Modi hứa sẽ “hỗ trợ vững chắc để đạt được một kiến trúc an ninh khu vực dựa trên quy tắc, và đây là minh chứng tốt nhất cho lợi ích khu vực và sự phát triển hòa bình".

Do đó, chính sách của Trump ở Châu Á cho thấy dấu hiệu của sự miễn cưỡng trong các cam kết của mình trong việc bảo vệ an ninh khu vực, Ấn Độ có cơ hội tham gia vào các hoạt động đối ngoại trong khu vực. Chính sách "nước Mỹ là trên hết" của Trump đã tạo sóng khắp thế giới và nhiều quốc gia có quan hệ kinh tế sâu sắc với Hoa Kỳ đang lo lắng xem xét lại các chính sách kinh tế của họ để đối phó với tình hình mới.

Trong bối cảnh mới này, theo cách nào đó, Ấn Độ tự thấy mình đang ở trong tình huống không thể trốn tránh trách nhiệm phải trở nên mạnh mẽ theo chuẩn mực toàn cầu vì lợi ích của hòa bình và ổn định trong khu vực. Hiện tại, chiến lược về chính sách đối ngoại của ông Modi dường như đang đi đúng hướng. Chính các nhà lãnh đạo chính trị và các nhà hoạch định chính sách của Ấn Độ phải đặt ra các chính sách mới theo yêu cầu của các tình huống mới và khi họ mở rộng phát triển thì sự lãnh đạo của nước này đối với các lợi ích của khu vực mới tỏ ra có ý nghĩa.

Theo chương trình ngày 26 tháng 1 năm 2018 (dự kiến sẽ thể hiện một màn trình diễn ASEAN - Ấn Độ, với các nghệ sĩ từ các quốc gia thành viên  cùng thực hiện tác phẩm Ramayana), Ấn Độ đã sẵn sàng đẩy mạnh chính sách Đông Nam Á. Danh sách khách mời bao gồm các Tổng thống, các Thủ tướng Chính phủ, một vị vua và Tham tán nhà nước Myanmar, Aung San Suu Kyi. Tám người đứng đầu các nước ASEAN sẽ đến tham dự cùng phu nhân của họ. Nhân dịp này cũng đánh dấu kỷ niệm 25 năm quan hệ đối tác Ấn Độ - ASEAN, với một Hội nghị Thượng đỉnh kỷ niệm vào ngày 25 tháng 1, trong đó Ấn Độ giới thiệu chính sách Đông Nam Á của mình, tập trung vào việc thúc đẩy thương mại và các mối quan hệ khác với các nước ASEAN, bên cạnh việc phát triển khu vực Đông Bắc Ấn Độ, được xem như là một cửa ngõ để tham gia vào khu vực.

Theo kế hoạch, Thủ tướng Singapore, Lee Hsien Loong, người đảm nhận chiếc ghế Chủ tịch ASEAN trong năm 2018 từ Manila, sẽ ngồi giữa Tổng thống Ấn Độ N. Modi và nguyên Tổng thống Ấn Độ Ram Nath Kovind khi cuộc diễu hành diễn ra. Còn Rashtrapati Bhavan thì bận rộn chuẩn bị một danh sách các món ăn của Nam Á để các nhà lãnh đạo có thể thưởng thức hương vị địa phương.

Trong bài phát biểu trong buổi lễ kỷ niệm Pravasi Bharatiya Divas tại Singapore vào ngày 7 tháng 1 năm 2018, Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ, bà Sushma Swaraj đã nhấn mạnh rằng, khu vực ASEAN là một phần thành công của châu Á và khả năng của một thế kỷ châu Á, từ đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc làm sâu sắc hơn quan hệ của Ấn Độ với ASEAN. Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết nối trong chiến lược tương tác của Ấn Độ, bà nói về dự án đường cao tốc ba chiều từ Ấn Độ đến Thái Lan, với kế hoạch mở rộng hơn nữa với các nước ASEAN khác. Bà nêu bật tiềm năng và hứa hẹn trong quan hệ đối tác xác định giữa Ấn Độ và Đông Nam Á. Khu vực Đông Bắc Ấn Độ sẽ thịnh vượng khi có kết nối tốt hơn với Đông Nam Á. Do đó, Chính phủ Modi muốn đưa khu vực Đông Bắc Ấn Độ đến với Đông Nam Á để kết quả của quan hệ Ấn Độ - ASEAN được thực hiện tốt hơn.

Các lĩnh vực khác mà Ấn Độ và các nước Đông Nam Á có thể hợp tác vì lợi ích chung và vì hòa bình và ổn định khu vực đang tạo ra các kỹ năng cho thời đại kỹ thuật số, tạo công ăn việc làm trong thời đại bị gián đoạn, đáp ứng nhu cầu đô thị hoá nhanh chóng, đa dạng sinh học, làm cho nguồn năng lượng sạch hơn, và cùng nhau tích lũy kiến thức cho sản xuất nông nghiệp.

Các vấn đề được mong đợi sẽ được đưa ra thảo luận tại Hội nghị Thượng đỉnh này là khủng bố, an ninh hàng hải, và cách để tăng cường cấu trúc hàng hải của khu vực và đảm bảo các tuyến đường biển, tạo điều kiện cho tự do hàng hải ở khu vực Thái Bình Dương, bên cạnh việc số hoá trong ngành tài chính và quản trị điện tử. Bằng cách mời 10 vị lãnh đạo ASEAN làm khách mời trong lễ kỷ niệm Ngày Cộng hòa, Ấn Độ đã đưa ra nhiều thông điệp. Thứ nhất, Ấn Độ coi ASEAN là một thực thể thống nhất. Thứ hai, nếu Ấn Độ muốn mở rộng kinh tế, thì các nước ASEAN và Tây Á chính là các đối tác trong tương lai. Thứ ba, nó đã nhấn mạnh rằng, Ấn Độ và các nước ASEAN có những liên kết văn minh được gắn kết trong di sản Hindu - Phật giáo chung.

Kết quả của Hội nghị Thượng đỉnh có thể là gì? Trước tiên có thể là bắt đầu các cuộc tập trận hải quân đa phương giữa hải quân Ấn Độ và ASEAN để giữ các tuyến đường biển, bao gồm cả eo biển Malacca quan trọng, bên trong và xung quanh khu vực Singapore, không có các cuộc tấn công và cướp biển. Ấn Độ là thành viên của Hiệp định Hợp tác khu vực về chống cướp biển và cướp có vũ trang tại châu Á (RECAAP). Tiếp tới là dự kiến một số thỏa thuận sơ bộ về vấn đề an ninh mạng cũng được mong đợi.

Ngoài ra cũng có thể mong đợi một sự chuyển đổi nhỏ trong thỏa thuận hợp tác kinh tế toàn diện khu vực (RECP), mặc dù thương mại Ấn Độ - ASEAN có giá trị hơn 75 tỷ USD. Điều này là do hiệp định này giữa ASEAN với sáu nước khác, bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc và Úc, có thể có lợi đáng kể cho Trung Quốc. Ấn Độ đã có các Hiệp định Thương mại tự do với Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan và Malaysia và sẽ không đẩy mạnh nếu không giành được một khoản đền bù xứng đáng cho ngành dịch vụ Ấn Độ. Cho đến nay, việc mở rộng kết nối đường bộ trong khu vực theo đường ranh giới Xuyên Á với New Delhi, dự định liên kết khu vực Đông Bắc của Ấn Độ với các quốc gia Đông Nam Á, với Myanmar luôn sẵn sàng là một cửa ngõ chiến lược là ưu tiên của Ấn Độ trong chiến lược tham gia liên kết và là một thành phần quan trọng trong chính sách Đông Nam Á của Chính phủ Modi.

Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ

* Người viết là Giáo sư tại Hội đồng Nghiên cứu văn hóa Ấn Độ (ICCR), hiện đang làm giáo sư thỉnh giảng tại Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Đại học Reitaku, Nhật Bản. Các quan điểm thể hiện là của cá nhân và không phản ánh quan điểm của ICCR hoặc Chính phủ Ấn Độ.

Nguồn: http://www.dailypioneer.com/columnists/backbone/from-look-east-to-act-east.html