Dù hiện tại trông có vẻ kỳ lạ, nhưng Ấn Độ và Canada đã từng bị ràng buộc bởi chủ nghĩa lý tưởng chung và cam kết theo chủ nghĩa quốc tế tự do đối với một trật tự toàn cầu chuẩn mực. Thời đại đó kết thúc vào giữa những năm 1970, và kể từ đó, Canada gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ bền vững và hiệu quả với Ấn Độ. Nếu Ottawa có cái nhìn mới về Delhi và bắt đầu can dự dựa trên chính sách thực dụng, cuộc khủng hoảng hiện nay trong quan hệ song phương có thể vẫn đạt được mục đích. Một điều khiến giới tinh hoa chính sách đối ngoại của Ấn Độ bối rối về cuộc khủng hoảng hiện nay là Ottawa hoàn toàn không sẵn lòng có cái nhìn chính trị về tính cách của các chiến binh Khalistan hoạt động trên lãnh thổ của mình.

Việc Ngoại trưởng Subrahmanyam Jaishankar thường xuyên đề cập đến “chính trị ngân hàng cử tri” (Votebank politics) dễ dãi của Canada, vốn đã trở nên đặc biệt gay gắt dưới thời Thủ tướng Justin Trudeau, giải thích một phần của vấn đề. Có một nguyên nhân khác khiến chính quyền Canada không thể nghe, chứ chưa nói đến hiểu, những lo ngại của Ấn Độ về bạo lực hình sự của các nhóm Khalistani hoạt động trên đất của họ. Đó là nền văn hóa cố hữu của Canada về văn hoá tự cho mình là đúng.

Học giả và nhà báo chuyên mục người Mỹ Walter Russell Mead, người đã viết một cách sâu sắc về Mỹ và sự can dự của người Anglo-Saxon với thế giới, đã thu hút sự chú ý đến điều này khi ông chủ trì cuộc nói chuyện của Jaishankar tại Viện Hudson ở Washington vào tuần trước. Mead nhớ lại những bình luận của Dean Acheson, Ngoại trưởng Mỹ trong những năm đầu của Chiến tranh Lạnh, về xu hướng thuyết giáo đạo đức của Canada. Khi Mỹ bắt tay vào thực hiện một chính sách đối ngoại mạnh mẽ nhằm mục đích thống trị thế giới sau Thế chiến thứ hai, nước này đã phải chịu đựng vô số bài giảng từ nước láng giềng phía bắc. Acheson nói, thảo luận về các vấn đề quốc tế với Canada “giống như lắng nghe tiếng nói nghiêm khắc của người con gái của Chúa”. Tất nhiên, Acheson không phải là người Mỹ lỗ mãng. (Huyền thoại về “người Canada tử tế” và “người Mỹ náo nhiệt” vẫn tồn tại cho đến ngày nay). Ông là con trai của một gia đình người Anh di cư từ Canada và khá quen thuộc với văn hóa nước này.

Richard Nixon, đang chật vật đương đầu với những biến động chính trị trong nước và thế giới vào đầu những năm 1970, đã không thể chịu nổi thái độ trịch thượng cấp tiến của Thủ tướng Pierre Trudeau (cha của đương kim Thủ tướng Canada). Nixon, ở những lúc riêng tư, đã gọi Trudeau là “kẻ kiêu ngạo” và những lời tục tĩu không thể viết ra ở đây.

Chính trị đạo đức của Canada có một số lợi ích nhất định. Nó giúp xác định bản sắc Canada – xét cho cùng, sống dưới cái bóng của Mỹ không phải là điều dễ dàng. Việc trở nên “có nguyên tắc” cũng khá dễ dàng khi bạn không chịu trách nhiệm về bất cứ điều gì chứ đừng nói đến việc điều hành thế giới. Với sự xa xỉ của một liên minh quân sự mạnh mẽ và mối quan hệ kinh tế mở rộng với Mỹ, Canada thường có thể có lập trường vững chắc về các vấn đề toàn cầu và tạo sự khác biệt với Washington. Ví dụ, Ottawa đã thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với Trung Quốc vào năm 1970, trước Mỹ gần một thập kỷ. Ottawa cũng đã vươn tới Cuba một cách phô trương vào năm 1976 khi Pierre Trudeau đến thăm Havana và gặp Fidel Castro. Mặc dù chuyến đi dường như đã xác định chính sách đối ngoại độc lập của Canada, nhưng nó lại được tạo điều kiện thuận lợi nhờ quyết định của Mỹ năm 1976 nới lỏng lệnh cấm vận đối với Cuba.

Tuy nhiên, tình tiết này là biểu tượng của một câu chuyện lâu dài - Mỹ là “kẻ gây ra tai họa” và Canada là “người sửa chữa hữu ích”. Nếu Mỹ dựa vào các công cụ sức mạnh quân sự thẳng thừng, Canada sẽ tập trung vào ngoại giao và can dự. Mỹ, với gánh nặng “bảo vệ thế giới ...”, đã phải làm bẩn tay mình. Nắm bắt được nền tảng đạo đức cao đẹp đã cho phép Ottawa thể hiện mình là “hiệp sĩ áo trắng” của Bắc Mỹ.

Thực tế là, Ấn Độ độc lập yêu thích chính sách đạo đức của Canada vì Delhi cũng ở trong tình trạng tương tự trong những năm 1950 và 1960. Delhi và Ottawa đang ở cùng một góc để rao giảng những ưu điểm của một trật tự toàn cầu chuẩn mực khi các cường quốc đang chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh có thể biến thành hạt nhân. Nếu Mỹ đang quan tâm đến lợi ích an ninh của Canada trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh thì Jawaharlal Nehru tin rằng Delhi không phải đối mặt với mối đe dọa nào đối với an ninh của mình. Điều đó tạo cơ sở cho sự hội tụ thú vị về các vấn đề toàn cầu trong thời kỳ đầu Chiến tranh Lạnh, từ Chiến tranh Triều Tiên đến Khủng hoảng Suez. Nehru và những người đồng cấp Canada - đặc biệt là Louis Saint Laurent và Lester Pearson - sẽ kêu gọi kiềm chế trong các vấn đề toàn cầu và đôi khi giúp xoa dịu xung đột.

Mặc dù Canada là thành viên sáng lập của NATO và Ấn Độ là nước lãnh đạo Phong trào Không liên kết, nhưng hai bên nhận thấy hợp tác cùng nhau sẽ có lợi. Đối với Ấn Độ, một Canada đồng cảm là một đối tác có giá trị khi quan hệ của nước này với phương Tây ngày càng căng thẳng. Canada có thể tạo ra một vị trí thích hợp trên toàn cầu bằng cách đóng vai trò là cầu nối giữa Ấn Độ và Mỹ cũng như giữa phương Tây và các nước đang phát triển. Ngoài ra, chủ nghĩa quốc tế tự do của Ottawa đã giúp Canada trở thành đối tác lớn của Ấn Độ. Theo Kế hoạch Colombo, Canada đã cung cấp hỗ trợ phát triển đáng kể cho Ấn Độ. Nó cũng đồng tình với tham vọng của Ấn Độ mới độc lập trong việc phát triển công nghệ tiên tiến, đặc biệt là hạt nhân.

Canada đã giúp Ấn Độ xây dựng lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu CIRUS, giúp Ấn Độ trau dồi kỹ năng sản xuất plutonium có thể sử dụng để chế tạo vũ khí hạt nhân. Canada cũng hợp tác với Ấn Độ để thiết kế và phát triển lò phản ứng năng lượng uranium tự nhiên nước nặng (CANDU), tạo nền tảng cho chương trình sản xuất điện hạt nhân của Ấn Độ. Nếu công nghệ hạt nhân vạch ra những chân trời mở rộng cho mối quan hệ Ấn Độ-Canada trong một thế giới đầy khó khăn, thì nó cũng trở thành tâm điểm dẫn đến sự đổ vỡ trong quan hệ song phương. Canada phản ứng giận dữ dữ dội trước vụ thử hạt nhân đầu tiên của Ấn Độ vào năm 1974. Chính sách đạo đức của Ấn Độ cho rằng đây là một “vụ nổ hạt nhân hòa bình” đã không làm dịu đi tuyên bố của Ottawa rằng Delhi đã phản bội sự ủng hộ của Canada đối với việc phát triển năng lượng nguyên tử dân sự. Canada là một trong những quốc gia cuối cùng đồng ý với nỗ lực của Mỹ nhằm chấm dứt tranh chấp của Ấn Độ về trật tự hạt nhân toàn cầu trong giai đoạn 2005-2008.

Ngay cả khi các cuộc tranh chấp hạt nhân lên đến đỉnh điểm và lắng xuống, nền chính trị thiểu số ở Canada bắt đầu phủ bóng đen lên quan hệ song phương kể từ những năm 1980. Nỗ lực ứng phó động lực tiêu cực này cho thấy một số hứa hẹn khi người bảo thủ Stephen Harper nắm quyền từ năm 2006-2015, nhưng bắt đầu sụp đổ khi những người theo chủ nghĩa tự do dưới thời Justin Trudeau lên nắm quyền. Khi tô điểm cho các tính toán chính trị trong nước của mình về việc nuôi dưỡng những kẻ cực đoan Khalistan bằng những luận điệu về quyền tự do ngôn luận và pháp quyền, Trudeau chỉ đơn giản là đang quay trở lại với chính sách đạo đức tự do đã được thời gian thử nghiệm của Canada. Cái giá phải trả của chiến lược đó đối với mối quan hệ của Canada với Ấn Độ – dù Trudeau có đánh giá thấp hay không quan tâm – hiện đã ở ngay trước mắt.

Nhưng mối quan hệ với Ấn Độ của Canada, vốn có tiềm năng kinh tế và chiến lược to lớn, vẫn chưa thể hàn gắn được. Trong vài ngày qua, Ấn Độ đã luôn chỉ ra lối thoát. Delhi đã làm rõ rằng việc ám sát những kẻ khủng bố ở nước ngoài không phải là chính sách của Ấn Độ và sẽ hợp tác với Ottawa dựa trên việc chia sẻ thông tin tình báo đáng tin cậy. Ngược lại, Ấn Độ mong muốn Canada ngừng trao quyền cho những kẻ cực đoan Khalistani, chấm dứt tình trạng miễn trừ chính trị hiện tại mà họ được hưởng và trấn áp các hoạt động bạo lực của họ.

Bài bình luận của học giả C Raja Mohan được đăng trên tờ The Indian Express. Bài bình luận là quan điểm riêng của tác giả, không đại diện cho quan điểm của CIS.

https://indianexpress.com/article/opinion/columns/canada-culture-of-self-righteousness-to-blame-for-current-crisis-c-raja-mohan-8965503/